نماز جماعت
سوال 298 :
ـ اگر براى نماز جماعت اذان گفته شود و امام جماعت حاضر نباشد و اذان را نشنود براى آن جماعت همان اذان کافى است يا وقتى آمد مجدّداً اذان گفته شود؟
جواب :
همان اذان کفايت مى کند.
سوال 299 :
ـ آياصحيح است که مأموم، هم زمان با امام جماعت تکبيرة الإحرام بگويد؟
جواب :
احتياط واجب آن است که تا تکبيرة الإحرام امام تمام نشده تکبير نگويد.
سوال 300 :
ـ اگر کسى اشتباهاً تکبيرة الإحرام را همزمان با امام جماعت گفت چه وظيفه اى دارد؟
جواب :
احتياط واجب آن است که در اين فرض نماز را به جماعت تمام کند و بعد اعاده کند.
سوال 301 :
ـ اگر مأموم سهواً يا به گمان اينکه امام وارد نماز شده، تکبيرة الإحرام را گفته است وظيفه اش چيست؟
----------
(صفحه147)
جواب :
در فرض سوال نمازش بصورت فرادى صحيح است و مى تواند آنرا بطور فرادى تمام کند و اگر بخواهد به جماعت بخواند عدول به نافله کند و پس از تمام کردن آن اقتدا کند يا آنرا قطع کند و پس از انجام کارى که نماز را باطل مى کند (مثل حرف زدن يا پشت به قبله کردن) اقتدا کند.
سوال 302 :
ـ آيا اقتدا کردن، قبل از رفتن امام به رکوع اشکال دارد؟
جواب :
اگر کسى بخواهد در رکعت اوّل يا دوّم در حال رفتن امام به رکوع اقتدا کند اشکال ندارد اما اگر بخواهد در رکعت سوم يا چهارم اقتدا کند و مى داند اگر قبل از به رکوع رفتن امام اقتدا کند فرصت خواندن لااقل حمد راندارد بنابر احتياط واجب صبر کند، وقتى امام به رکوع رسيد اقتدا کند.
سوال 303 :
ـ شخصى بعد از سر برداشتن از رکوع شک مى کند که آيا به رکوع امام جماعت رسيده است يا نه، وظيفه اش چيست؟
جواب :
چنانچه در حال رکوع توجه داشته و يقين به درک رکوع امام داشته است به شک خود اعتنا نکند، امّا اگر غافل بوده احتياطاً نمازش را به جماعت تمام کند و دوباره بخواند.
سوال 304 :
ـ شخصى در رکعت آخر نماز جماعت، در حالى که امام جماعت مشغول تشهد است رسيده، آيا راهى براى درک ثواب نماز جماعت براى او وجود دارد؟
جواب :
بلى مى تواند ثواب جماعت را درک کند و راه آن به اين صورت است که نيت نماز جماعت کند و تکبيرة الاحرام را به قصد اقتدا بگويد و در صف جماعت بنشيند و تشهد را همراه جماعت بخواند (و در اين حالت تجافى لازم نيست) ولى سلام نماز را ندهد بلکه صبر کند همين که امام سلام خود را داد برخيزد و بدون اينکه مجدّداً نيت و تکبيرة الاحرام بگويد، نماز خود
----------
(صفحه148)
را از اول حمد بخواند که در اين صورت ثواب جماعت را درک مى کند.
سوال 305 :
ـ ساختمانى داراى چندين طبقه است، اگر در طبقه اوّل نماز جماعت برقرار شود اقتدا در طبقات بالا چه حکمى دارد؟
جواب :
در صحت اقتدا وحدت اجتماع و اتصال صفوف معتبر است. لذا اگر طبقات فوقانى زياد مرتفع نباشد و اتصال صفوف و وحدت عرفى صدق کند اقتدا صحيح و در غير اين صورت صحيح نيست.
سوال 306 :
ـ اگر در صف اوّل جماعت دو بچه مميز اقتدا کنند آيا اتصال بهم مى خورد؟
جواب :
اگر علم به بطلان نماز آنها نداشته باشيد اتصال بهم نمى خورد.
سوال 307 :
ـ در صف اول نماز جماعت، يک نفر به طور فرادى نماز مى خواند، آيا اتصال بهم مى خورد و صدق حائل مى کند؟
جواب :
يک نفر معمولا مانع اتصال و بهم خوردن اتصال صف نمى شود، بلى اگر مانع ديدن امام يا مأمومى که امام را مى بيند بشود صدق حائل مى کند و مانع مى شود.
سوال 308 :
ـ آيا صحيح است در نماز جماعت حائل بين زنان و مردان ديوار نازک آجرى يا آلومينيومى ثابت باشد؟
جواب :
چنانچه وحدت جماعت و وحدت مکان نماز به هم نخورد و بطورى باشد که زنان از احوال امام اطلاع پيدا کنند تا بتوانند از او تبعيّت کنند، مانعى ندارد.
سوال 309 :
ـ شخصى چشم خود را عمل کرده و نمى تواند سجده طولانى انجام دهد آيا مى تواند در نماز جماعت شرکت کند و کمى زودتر از امام سر از سجده بردارد؟ يا اينکه مقدارى بعد از امام صبر کند، بعد به سجده برود و همراه امام
----------
(صفحه149)
سر از سجده بردارد، تا سجده او طولانى نشود؟
جواب :
زودتر از امام سر از سجده برداشتن جايز نيست بلى مى تواند کمى بعد از امام به سجده رود و همراه امام سر از سجده بردارد.
سوال 310 :
ـ اگر مأموم به رکوع رفت و متوجه شد که امام اشتباهاً مشغول قنوت شده، وظيفه اش چيست؟
جواب :
در فرض سوال واجب است از رکوع برگردد بايستد، ولى قنوت نخواند و مجددّاً با امام به رکوع برگردد و چون زيادى رکوع به قصد متابعت انجام مى شود، موجب بطلان نماز نمى شود.
سوال 311 :
ـ اگر مأموم بفهمد امام بعد از تکبيرة الاحرام به رکوع رفته و حمد را فراموش کرده، وظيفه او چيست؟
جواب :
اگر قبل از رکوع متوجه شود، بايد نيت فرادى کند و حمد و سوره را بخواند و نماز خود را تمام کند، اما اگر در رکوع متوجه شود، نماز خود را به صورت جماعت تمام کند و احتياط مستحب آن است که نماز را اعاده کند.
سوال 312 :
ـ اگر امام جماعت مقدارى از سوره را فراموش کند و به رکوع برود وظيفه مأمومين که متوجه مى شوند چيست؟
جواب :
اگر مأموم بعد از رفتن به رکوع متوجه شود نماز او صحيح است اما اگر قبل از رکوع متوجه شود بايد نيّت فرادى کند و قسمتى را که امام فراموش کرده خودش بخواند و به صورت فرادى نماز را تمام کند.
سوال 313 :
ـ اگر مأموم در رکعت دوّم اشتباهاً قبل از قنوت به رکوع برود و بعد متوجه شود که امام مشغول قنوت است وظيفه اش چيست؟
جواب :
در فرض سوال بايد بلند شود و قنوت را همراه امام بخواند و بعد همراه امام به رکوع برود که در اين صورت چون زيادى رکن به قصد تبعيت از امام
----------
(صفحه150)
انجام شده ضررى به صحت نماز نمى زند و نماز او صحيح است.
سوال 314 :
ـ فرموده ايد: اگر مأموم پيش از امام سر از رکوع يا سجده بردارد بايد به رکوع يا سجده برگردد و زياد شدن رکوع يا سجده نماز را باطل نمى کند، بفرماييد آيا براى زيادى رکوع يا سجده، سجده سهو لازم مى شود؟
جواب :
مورد سوال از موارد سجده سهو نيست و همينطور است ساير مواردى که در نماز جماعت چيزى به قصد تبعيت زياد مى شود و موارد سجده سهو همان است که در توضيح المسائل بيان شده است; بلى در آن موارد فرقى بين نماز جماعت و فرادا نيست.
سوال 315 :
ـ خانمى خانه دار است و امکان يادگيرى صحيح حمد و سوره برايش فراهم نيست ولى مى تواند در نماز جماعت شرکت کند، اما شوهرش اجازه نمى دهد، آيا بايد از او اطاعت کند يا مى تواند بدون اجازه او در نماز جماعت شرکت کند؟
جواب :
فرض مورد سوال گرچه بعيد است ولى در صورت وجود، و عدم امکان يادگيرى و صحيح خواندن، احتياط اين است که نماز را به جماعت بخواند و در اين مورد اطاعت از شوهر لازم نيست.
سوال 316 :
ـ اگر امام جماعت در اثناى نماز متوجه شود که نمازش باطل است، وظيفه اش چيست؟ و در صورت لزوم رها کردن، اگر خجالت بکشد، آيا جايز است نماز را صورتاً ادامه دهد؟
جواب :
در فرض سوال نماز را رها کند و در صورت امکان يک نفر از مأمومين واجد شرايط امامت را بجاى خود قرار دهد تا او نماز را به جماعت ادامه دهد والا به مأمومين اطلاع دهد تا آنها نماز خود را بطور فرادى ادامه داده و تمام کنند و ادامه نماز برخلاف احتياط وجوبى است و خجالت وظيفه و
(صفحه151)
حکم شرعى را تغيير نمى دهد، لذا لازم است ولو با گرفتن دستمال در بينى خود به بهانه اينکه خون دماغ شده، نماز را رها کند و از جماعت خارج شود، هر چند که اگر نماز را صورتاً ادامه دهد، نماز مأمومين باطل نمى شود و در اين صورت لازم نيست به آنها اطلاع دهد.
سوال 317 :
ـ شخصى مبتلا به درد پا و زانو است لذا در نماز جماعت که شرکت مى کند بين دو سجده بصورت نيم خيز تکبير مى گويد و مجدّداً با امام به سجده مى رود، آيا شرکت او در جماعت اشکال دارد؟
جواب :
چنانچه نشستن براى او مطلقاً (يعنى چه در جماعت چه فرادى) مشقت دارد، شرکت او در جماعت اشکال ندارد. بلى اگر به طور فرادى بتواند بين دو سجده بنشيند بايد نماز را فرادى بخواند.
سوال 318 :
ـ اين جانب امام جماعت را عادل نمى دانم و به او اقتدا نمى کنم، آيا جايز است به ديگران بگويم و آنها را از بى عدالتى او آگاه کنم؟
جواب :
خير، جايز نيست; بلکه غيبت مى شود و حرام است.
سوال 319 :
ـ شخصى از طرف مراجع نمايندگى و اجازه در امور حسبيه دارد، آيا همين اجازه دليل بر عدالت او مى شود و مى توانم به او اقتدا کرد؟
جواب :
در نماز جماعت مأمومين بايد اطمينان به عدالت امام جماعت پيدا کنند، لذا اگر فردى از اين اجازه اطمينان به عدالت آن فرد پيدا کرد مى تواند به او اقتدا کند والاّ تا وقتى مطمئن نشده نمى تواند اقتدا کند. و صِرف اجازه و نمايندگى دليل عدالت و عادل بودن شخص نمى شود.
سوال 320 :
ـ اين جانب خود را عادل نمى دانم، آيا مى توان امام جماعت شوم؟
جواب :
يکى از شرايط امام جماعت عدالت است، ولى همين که مأمومين شما را عادل بدانند مى توانيد امام جماعت شويد و نماز صحيح است اما بايد
----------
(صفحه152)
توجه داشت که امام جماعت شدن مستحب است ولى توبه کردن و عادل شدن واجب، لذا بر شما است که سعى کنيد اول با توبه حقيقى، ملکه عدالت را کسب و بعداً امام جماعت شويد.
سوال 321 :
ـ شخصى خود را مجتهد مى داند، آيا در نماز اقتداى به او صحيح است؟
جواب :
چنانچه شرايط امامت را دارد و نماز او طبق فتواى مرجع تقليد مأمومين صحيح است، اقتداى به او صحيح است و اعتقاد به مجتهد بودن مضرّ به عدالت نيست.
سوال 322 :
ـ پاى امام جماعت در اثر شکستگى درست جمع نمى شود، ناچار است هنگام سجده و تشهد کمى آن را بکشد امّا ساير شرايط موجود است، آيا امامت او جايز و صحيح است؟
جواب :
اگر سر انگشت پا و سر زانو را در سجده به زمين مى گذارد امامت او جايز و اقتدا به او صحيح است، هر چند پاى خود را بطور غيرمتعارف مى گذارد و يا در تشهّد بطور معمول نمى نشيند.
سوال 323 :
ـ اگر وظيفه روحانى اين باشد که نماز خود را جمع بخواند (يعنى هم قصر و هم تمام) آيا مى توان به او اقتدا کرد؟
جواب :
اگر وظيفه مامومين نيز جمع باشد مى توانند به او اقتدا کنند اما اگر وظيفه مأمومين جمع نباشد نمى توانند به او اقتدا کنند مگر اينکه به هر دو نماز او اقتدا کنند، به اين صورت که مثلاً دو نماز ظهر بخوانند منتهى در نمازى که امام قصر مى خواند مأمومين دو رکعت ديگر را بطور فرادى تمام کنند.
سوال 324 :
ـ امام جماعت مرتکب گناهى شده و از عدالت ساقط شده ولى شنيديم
----------
(صفحه153)
که قبل از نماز و در اثناى نماز استغفار کرد، آيا اين استغفار براى تحقق توبه و عادل شدن مجدّداً و صحت اقتدا کفايت مى کند؟
جواب :
نظر بر اينکه حقيقت توبه ندامت و پشيمانى از گناه است و آن از امور قلبى و باطنى مى باشد نه ظاهرى، لذا در تحقق توبه، مجرّد تلفظ به استغفار کفايت نمى کند(1) بنابراين در فرض سوال تا اطمينان به عادل شدن مجدّد او پيدا نکنيد اقتداى به او صحيح نيست.
سوال 325 :
ـ بعضى از برادران اهل علم با اينکه از معلومات بالايى برخوردار هستند، ولى معمّم نشده اند آيا امامت جماعت براى آنها جايز است؟
جواب :
چنانچه معمّم وجود نداشته باشد امامت غير معمّم اشکالى ندارد ولى با وجود معمّم خالى از اشکال نيست، مخصوصاً در مساجد و اگر امامت غير معمّم موجب هتک باشد، حرام و جايز نيست.
سوال 326 :
ـ گاهى اوقات امام جماعت براى نماز حاضر نمى شود، آيا جايز است يکى از مؤمنين از افراد عادى به عنوان امام انتخاب شود؟
جواب :
بلى، اگر واجد شرايط امامت باشد، و روحانى ديگرى وجود نداشته باشد، مانعى ندارد.
سوال 327 :
ـ مرجعى اجازه داده است که زن مى تواند امام جماعت خواهران شود، آيا مقلدين امام و حضرت عالى مى توانند به ايشان اقتدا کنند؟
جواب :
هرکس موظف است طبق نظر مرجع تقليد خود عمل کند، لذا کسانى که از امام و اين جانب تقليد مى کنند، بنابر احتياط واجب نمى توانند به آن خانم اقتدا کنند، بلى چون اين مسأله فتوا نيست مى توانند به مرجع ديگر
----------
1 ـ اعلم أن اهمّ الأمور و اوجب الواجبات التوبة من المعاصى و حقيقتها الندم و هو من الأمور القلبية و لايکفى مجرّد قوله استغفرالله الخ (عروة الوثقى، فصل فى احکام الاموات).
----------
(صفحه154)
که امامت زن را براى زنها جايز و صحيح مى داند با رعايت الأعلم فالأعلم رجوع کنند.
سوال 328 :
ـ آيا افراد معمولى مى توانند فردى را براى نماز صبح تعيين کنند در جايى که اگر تعيين نکنند نماز جماعت تعطيل مى شود و آيا موافقت امام راتب در اين حال شرط است؟
جواب :
اشکالى ندارد و امامت او صحيح است و موافقت امام راتب شرط صحت نمى باشد.
سوال 329 :
ـ آيا امام جماعت مى تواند از جايگزين کردن فردى به جاى خودش جلوگيرى کند؟
جواب :
امام جماعت چنين اختيارى ندارد و جايز نيست.
سوال 330 :
ـ آيا اينکه فرموده اند مستحب است امام جماعت رعايت حال اضعف مأمومين را بکند در جايى است که مأموم ضعف جسمى و بيمارى داشته باشد يا اعم است؟
جواب :
اختصاص به موارد مذکور ندارد، بلکه مستحب است امام جماعت سوره هاى کوچک را انتخاب کند و به مقدار واجب، ذکر رکوع و سجود و ساير افعال اکتفا کند و اگر احساس کند بعض مأمومين عجله و يا کار دارند و يا طولانى کردن نماز موجب فرار و بى رغبتى بعض از آنها به نماز جماعت مى شود، مستحب است نماز را مختصر کرده و به حداقل واجب اکتفا کند بلى اگر مى داند همه مأمومين مايل به طولانى شدن نماز هستند مى تواند به مقدارى که مايل باشند نماز را طولانى کند.(1)
سوال 331 :
ـ گاهى در نماز جماعت بعضى از مأمومين قرآن را جلوى خود
----------
1 ـ الحدائق الناضرة، ج 11، ص 172.
----------
(صفحه155)
مى گذارند و قهراً پشت سر مأمومين صف جلو قرار مى گيرد، آيا اين عمل حرام است و به صحت نماز لطمه مى زند؟
جواب :
صرف پشت سر قرار گرفتن قرآن حرام نيست. بلى چنانچه هتک احترام صدق کند جايز نيست و در هر صورت نماز باطل نمى شود.
سوال 332 :
ـ آيا گذاشتن تسبيح جلوى سجاده و مهر (که بعضى از نمازگزاران چنين مى کنند) وجه شرعى دارد؟
جواب :
بلى، در مواردى که جلوى نمازگزار صف جماعت يا ديوار نباشد و جلوى او معرض عبور و مرور باشد، مستحب است چيزى مانند تسبيح يا عصا و امثال آن جلوى مهر و سجاده خود بگذارند تا اگر عبور و مرورى صورت گرفت، بين او و مرورکننده فاصله و حائلى باشد و همينطور است اگر جلوى او شخصى حضور داشته باشد که در اين صورت نيز مستحب است چيزى جلوى مهر و سجاده خود بگذارند.(1)
سوال 333 :
ـ اذا صلّى اماما او مأموما فهل يجوز له ان يعيدها و يصليها ثانياً اماماً او مأموماً مع اليقين بصحة صلاته؟ و على فرض الجواز هل يستحب ذلک ام لا؟
جواب :
نعم تستحب الاعادة فى خصوص الفرائض اليوميّة مرة واحدة، اماماً بالقوم آخرين و ماموما اذا صلّى منفردا و اراد الامامة او الاقتداء لدرک الجماعة فانّ اللّه يختار احبّهما.
----------
1 ـ منظور از گذاشتن چيزى جلوى مهرو سجاده در حال نماز، اظهار نوعى توقير و تعظيم نسبت به نماز است و اشاره دارد که نمازگزار از خلق و و آنچه غير خداوند است، چشم پوشيده و از همه چيز جدا شده و تمام وجود خود را متوجه خالق و خداى خود کرده است. کأنّه لايفکر الاّ فيما بينه و بين ذلک الحد ولاينظر الاّ مابين مصلاه و مسجده و لايبعد ان يستفاده من الاخبار استحباب ذلک مطلقاً و ان لم يکن قدامه معرض العبور و المرور و لم يکن هناک شخص حاضر و موجود، والله العالم. (عروة الوثقى، فصل فى الامکنة المکروهة، مسأله 3 و مستند العروة الوثقى، کتاب الصلاة، الجزء الثانى، ص 231)
----------
(صفحه156)
سوال 334 :
ـ معمولا شبهاى 19 ـ 21 ـ 23 ماه مبارک رمضان مردم در مساجد نمازهاى قضاى احتياطى خود را به جماعت مى خوانند(يک شبانه روز يا بيشتر) امام جماعت هم نماز قضاى استيجارى ميتى را که قضاى يقينى دارد مى خواند يا نمازهاى خود را احتياطاً اعاده مى کند با فرض اينکه احتياط امام و مأمومين از جهت احتمال خلل در نمازهاى گذشته آنها مى باشد. آيااين عمل صحيح است يا اشکال دارد؟
جواب :
در فرض سوال نه تنها صحيح و بى اشکال است بلکه افضل و ارجح نيز مى باشد، بلى چنانچه مأموم نماز قضاى يقينى مى خواند و امام احتياطى، اقتدا مشکل است.(1)
سوال 335 :
ـ اشخاص مسافر، نماز ظهر يا عصر يا عشا رابه جماعت اقتدا مى کنند و سر دو رکعت سلام مى دهند و مجدداً به قصد نماز قضاى احتياطى به رکعت
----------
1 ـ همانگونه که در عروة الوثقى، مسأله 3، فصل فى الجماعة و مسأله 19، فصل فى مستحبات الجماعة بيان فرموده اند، نمازهايى را که انسان احتمال مى دهد در آن خللى واقع شده باشد مستحب است بطور فرادى يا جماعت اعاده کند. هر چند به حسب ظاهر صحيح بوده است. و در استحباب اعاده فرقى نيست که اعاده کننده امام جماعت باشد يا مأموم.
فإن الامتثال بعد الامتثال رجاءاً بداعى ان يختاراللّه احبهّما إليه من أجلّ مقامات العبودية خصوصاً إذا اعيدت جماعة ففي خبر أبى بصير. قال: قلت لأبي عبدالله(ع) أصلي ثم أدخل المسجد فتقام الصلاة و قد صليت، فقال صلّ معهم يختاراللّه احبّهما إليه (الوسائل: ب 54، ابواب صلاة الجماعة، ح 1) حيث أمر عليه السلام بإعادة الصلاة فلاتغفل هذا و لاسيما إذا کانت الإعادة لدرک شرف و فضيلة لم تکن في المبتدأة من فضل مکان أو زمان أو حالة انقطاع إليه تعالى.
فعن النبى(ص) قال في فضيلة شهر رمضان و اعماله: «و من تطوع فيه بصلاة کتب اللّه له براءة من النار و من أدّى فيه فرضاً کان له ثواب من أدّى سبعين فريضة فيما سواه من الشهور...» (امالى الصدوق: مجلس20، ح 4)
بلى اگر جهت احتياط، يکى نباشد، مثل اينکه منشا احتياط امام، علم اجمالى به وجوب قصر يا اتمام باشد و منشاء احتياط مأموم احتمال خلل در قرائت باشد در اين صورت صحت اقتدا مشکل است.
لازم به يادآورى است که خواندن نمازهاى نافله به جماعت بدعت و حرام است و معلوم است که کسى آنها را به جماعت نخوانده و نمى خواند.
----------
(صفحه157)
سوّم و چهارم امام اقتدا مى کنند، آيا صحيح است؟
جواب :
در فرض سوال اقتدا کردن اشکال ندارد و نماز صحيح است.
سوال 336 :
ـ در نماز جماعت، مستحب است بعد از تمام شدن حمد امام، مأموم بگويد «الحمدلله رب العالمين»(1) سوال اين است که آيا در نماز ظهر و عصر که امام حمد را آهسته مى خواند، اين استحباب وجود دارد؟ و حال اين که مأموم وقتى متوجه تمام شدن حمد امام مى شود که مشغول سوره شده است؟
جواب :
در فرض سوال گفتن آن به قصد ورود مشکل است ولى به قصد ذکر مطلق مانعى ندارد.
----------
1 ـ لقول الصادق (عليه السلام) «اذا کنت خلف امام فقرأ الحمد، ففرغ من قراءتها فقل انت «الحمدلله رب العالمين ولا تقل آمين» المحمول على الندب اجماعاً. الوسائل، باب 17، من ابواب القرائة فى الصلاة، ح1.
----------
(صفحه158)