تمرين نفس به طاعت، صبر و تقوا
نفس مانند حيوان سرکش و چموش است که اگر به حالش رها کنى به‌هيجان آمده و خود را هلاک مى‌گرداند، ولى بايد آن را با نکوهش،سرزنش، تهديد، تأديب نمايى و به اطاعت خدا و پيامبر او و صبر دراطاعت و تقواى الهى تمرين و عادت دهى. پيامبران الهى و پيشوايان دين‌به همين ترتيب سفارش کرده‌اند و اکنون بياييد با گوش شنوا قلب بيداروآگاه، پاره‌اى از اين سفارشها را باهم بخوانيم:
1 - پيامبر خدا فرمود:
"من مقت نفسه دون مقت الناس، آمنه اللَّه من فزع يوم القيامة"(52).
"هر کس که بر نفس خود خشم کند بى‌آن که بر مردم خشم گيرد، خداوند او را ازهراس روز قيامت ايمن گرداند."
2 - حسن بن جهم مى‌گويد: شنيدم امام رضاعليه السلام مى‌فرمود:
"إنّ رجلاً في بني إسرائيل عَبَد اللَّه أربعين سنة، ثمّ قرّب قرباناً فلم يُقبل منه، فقال‌لنفسه: ما أتيت إلّا منک، وما الذنب إلّا لک، قال: فأوحى اللَّه عزّ وجلّ إليه: ذمّک لنفسک‌أفضل من عبادتک أربعين سنة"(53).
"مردى در بنى‌اسرائيل چهل سال خدا را عبادت کرد. سپس براى خدا قربانى‌آورد و از او قبول نشد. پس به خودش گفت: آنچه برايت پيش آمد نبود مگر از تو، واين‌نبود مگر از گناه تو. امام فرمود: پس خداوند به او وحى فرمود: سرزنش تو بر نفست‌بهتر از عبادت چهل سال تو بود."
3 - امام باقرعليه السلام فرمود:
"لا تذهب بکم المذاهب، فواللَّه ما شيعتنا إلّا من أطاع اللَّه عزّ وجلّ"(54).
"انديشه‌هاى گوناگون شما را به راه منحرف نبرد، پس به خدا سوگند شيعه مانيست مگر کسى که خدا را اطاعت کند."
4 - در روايت از امام باقرعليه السلام آمده است که پيامبر خداصلى الله عليه وآله فرمود:
"إنّه لا يدرک ما عند اللَّه إلّا بطاعته"(55).
"آنچه در نزد خدا است بدست نمى‌آيد مگر با اطاعت خداوند."
5 - امام باقرعليه السلام فرمود:
"واللَّه ما معنا من اللَّه براءة، ولا بيننا وبين اللَّه قرابة، ولا لنا على اللَّه حجّة،ولانتقرّب إلى اللَّه إلّا بالطاعة، فمن کان منکم مطيعاً للَّه تنفعه ولايتنا، ومن کان منکم‌عاصياً للَّه لم تنفعه ولايتنا. ويحکم لا تغترّوا، ويحکم لا تغتروا"(56).
"به خدا قسم، ما از جانب خدا براءَت نامه‌نداريم، و ميان ما و خدا خويشاوندى‌نمى‌باشد، و ما را بر خدا حجّتى نيست، و ما به سوى خدا تقرّب نجوئيم مگر به طاعت‌خداوند. پس هرکه از شما مطيع خداوند باشد ولايت ما او را مفيد خواهد بود، و هرکه‌از شما خدا را معصيت کننده باشد ولايت ما او را نفع نخواهد داد. واى بر شما مغرورنشويد. واى بر شما مغرور نشويد."
6 - امام صادق‌عليه السلام فرمود:
"اصبروا على الدنيا فإنّما هي ساعة، فإنّ ما مضى منه لا تجد له ألماً ولا سروراً، ومالم يجئ فلا تدري ما هو، وإنّما هي ساعتک التي أنت فيها، فاصبر فيها على طاعة اللَّه،واصبر فيها عن معصية اللَّه"(57).
"بر دنيا صبر کنيد، همانا آن فقط يک ساعت است. آنچه از آن گذشته است دردوشادى آن را نمى‌يابى، و آنچه نيامده است پس نمى‌دانى چه خواهد بود. پس دنياهمين لحظه‌اى است که تو در آن قرار دارى، پس در آن زمان بر طاعت خدا صبر کن‌واز معصيت خدا خوددارى نما."
7 - امام صادق‌عليه السلام فرمود:
"إذا کان يوم القيامة يقوم عنق من الناس فيأتون باب الجنّة فيقال: من أنتم؟ فيقولون:نحن أهل الصبر، فيقال لهم: على ما صبرتم؟ فيقولون: کنّا نصبر على طاعة اللَّه، ونصبرعلى معاصي اللَّه، فيقول اللَّه عزّ وجلّ: صدقوا اَدْخِلُوهم الجنّة، وهو قول اللَّه عزّ وجلّ:)إِنَّمَا يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُم بِغَيْرِ حِسَابٍ(59)((58).
"چون روز قيامت شود گروهى از مردم برمى‌خيزند و به سوى درب بهشت‌مى‌آيند، پس به ايشان گفته مى‌شود: شما چه کسانى هستيد؟ مى‌گويند: ما اهل صبرهستيم. پس گفته مى‌شود بر چه چيزى شما صبر کرديد؟ مى‌گويند: ما صبرمى‌کرديم بر طاعت خدا و صبر مى‌کرديم برخوددارى از معصيت خدا. پس خداوندمى‌فرمايد: راست مى‌گويند، آنان را داخل بهشت کنيد و اين است قول خداوند: "هماناکه صابران اجر و پاداش خود را بى‌حساب دريافت مى‌دارند."
8 - ابوحمزه ثمالى روايت مى‌کند که امام باقرعليه السلام فرمود:
"لما حضرت أبي الوفاة ضمّني إلى صدره وقال: يا بنيّ، اصبر على الحقّ وإن کان مرّاًتُوَفَّ أجرک بغير حساب"(60).
"زمانى که پدرم را مرگ فرارسيد، مرا به سينه خود چسپانيد و فرمود: اى‌فرزندم! بر حق صبر کن هر چند تلخ باشد پاداشت‌را بى‌حساب دريافت خواهى کرد."
9 - حضرت على‌عليه السلام فرمود:
"شتّان بين عملين: عمل تذهب لذّته وتبقى تبعته، وعمل تذهب مؤنته ويبقى‌أجره"(61).
"چه زياد فرق است ميان دو عمل: عملى که لذّتش رفته و اثر منفى آن باقى مانده‌است، و عملى که زحمتش رفته و اجرش باقى مانده است."
10 - باز هم حضرت على‌عليه السلام فرمود:
"اتّقوا اللَّه في الخلوات فإنّ الشاهد هو الحاکم"(62).
"از معصيتهاى خداوند در خلوتها پرهيز کنيد زيرا کسى که ناظر اعمال شما است‌همو قضاوت کننده اعمال شما است."
11 - مفضل بن عمر مى‌گويد: نزد حضرت صادق‌عليه السلام بودم پس درباره‌اعمال سخن گفتيم. من گفتم: چه قدر اعمال من کم و ضعيف است؟امام‌عليه السلام فرمود:
"مه استغفر اللَّه".
"ساکت باش، از خدا آمرزش بخواه."
پس فرمود:
"إنّ قليل العمل مع التقوى خير من کثير بلا تقوى".
"همانا عمل کم امّا با تقوا بهتر است از عمل زياد بى‌تقوا."
گفتم: چگونه عمل زياد بدون تقوا مى‌باشد؟ فرمود:
"نعم، مثل الرجل يطعم طعامه ويرفق جيرانه ويوطى رحله، فإذا ارتفع له الباب من‌الحرام دخل فيه، فهذا العمل بلا تقوى. ويکون الآخر ليس عنده فإذا ارتفع له الباب من‌الحرام لم يدخل فيه"(63).
"آرى مثل آن مردى است که طعامش را اطعام مى‌کند و همسايگانش را مدارامى‌نمايد و بساطش را مى‌گستراند ولى زمانى که دربى از حرام برايش گشوده شود،وارد آن مى‌گردد. پس اين همان عمل بدون تقوا است. ولى شخص ديگرى را مى‌بينيم‌که چيزى در بساط ندارد ولى وقتى دربى از گناه بر روى او باز مى‌شود وارد آن‌نمى‌گردد."
12 - يعقوب ين شعيب روايت مى‌کند که از امام صادق‌عليه السلام شنيدم که‌مى‌فرمود:
"ما نقل اللَّه عبداً من ذلّ المعاصي إلى عزّ التقوى إلّا أغناه من غير مال، وأعزّه من غيرعشيرة، وآنسه من غير بشر"(64).
"خداوند بنده‌اى را از خوارى گناه به عزّت تقوا منتقل نمى‌کند مگر اينکه او را بدون‌مال بى‌نياز مى‌گرداند، و بدون عشيره، عزيز مى‌سازد و بدون بشرى، مأنوس‌مى‌گرداند."
13 - هيثم بن واقد مى‌گويد: از امام صادق‌عليه السلام شنيدم که مى‌فرمود:
"من أخرجه اللَّه عزّ وجلّ من ذلّ المعاصي إلى عزّ التقوى أغناه اللَّه بلا مال، وأعزّه‌بلاعشيرة، وآنسه بلا أنيس. ومن خاف اللَّه أخاف اللَّه منه کلّ شي‌ء، ومن لم يخف اللَّه‌أخافه اللَّه من کلِّ شي‌ء. ومن رضي من اللَّه باليسير من الرزق رضي منه باليسير من العمل.ومن لم يستحي من طلب المعاش خفّت مؤنته ونعم أهله. ومن زهد في الدنيا أثبت اللَّه‌الحکمة في قلبه، وانطق بها لسانه، وبصَّره عيوب الدنيا، داءها ودواءها، وأخرجه من‌الدنيا سالماً إلى دار السلام"(65).
"هرکه را خداوند از خوارى گناهان به ارجمندى تقوا بيرون آورد، او را بدون‌مال، غنى مى‌کند و بدون عشيره، عزيزش مى‌گرداند و بدون انيس، مأنوسش‌مى‌گرداند، و هرکه از خداوند بترسد، خداوند همه چيز را از او مى‌ترساند، وهرکه ازخدا نترسد، خداوند او را از همه چيز مى‌ترساند، و هرکه از خداوند به روزى کم‌راضى شود، خداوند هم از او به عمل اندک راضى گردد و هرکه در طلب معاش،خجالت نکشد، مؤونه او سبک و خانواده او در نعمت خواهند بود، و هرکه در دنيا زهدپيشه کند خداوند حکمت را در قلبش استوار مى‌گرداند و زبانش را به حکمت به سخن‌مى‌آورد و او را به معايب دنيا و درد و درمان آن بينا مى‌سازد، و او را از دنيا سالم به‌سوى دارالسّلام مى‌برد."
14 - امام صادق‌عليه السلام فرمود:
"إنّا لا نعدّ الرجل مؤمناً حتى يکون لجميع أمرنا متّبعاً مريداً، ألا وإنّ مِنْ اتّباع أمرناوإرادته الورع، فتزيّنوا به يرحمکم اللَّه، وکيدوا أعداءنا به ينعشکم اللَّه"(66).
"ما هيچ شخصى را مؤمن نشماريم تا اينکه پيرو و خواستار همه امور ما باشد،واز پيروى امر ماست، ورع و پروا از محارم خدا. پس خود را به ورع آرايش کنيدخداوند شما را رحمت مى‌کند، و با ورع با دشمنان ما مبارزه کنيد، خداوند به شمانشاط و نيرو مى‌بخشد."