چگونه توبه کنیم و چگونه از پروردگار آمرزش بخواهیم؟

چگونه توبه کنيم و چگونه از پروردگار آمرزش بخواهيم؟

توبه آداب خاصى دارد که اگر شخص توبه کننده به آنها عمل کند، به‌استجابت نزديکتر خواهد بود. در روايات ذيل بخشى از اين آداب رامى‌خوانيم؛ مانند: وقت توبه و طلب آمرزش که در سحر باشد وبلافاصله‌بعداز ارتکاب گناه يا در همان روز و در هنگام طلوع فجر و غروب‌خورشيد انجام شود، و هر زمانى که از او گناهى سرزند، استغفار کند هرچند آن گناه بارها هم از او تکرار شده باشد و هر چند بعداز بيست سال،وهر موقعى که مصيبتى بر انسان وارد مى‌شود هم بايد استغفار کند، زيرا آن‌مصيبت يکنوع يادآورى و هشدار براى اوست، و شخص مؤمن از فرصتهااستفاده مى‌کند و استغفار مى‌جويدو عمل صالح انجام مى‌دهد پيش از آنکه‌فرصت فوت شود، و مستحبّ است در هر روز هفتاد بار استغفار کند،مخصوصاً در زمانى که علائم مرگ هم در وجود او بروز مى‌يابد، و شخص‌مؤمن همواره خويشتن را مورد محاسبه و ارزيابى قرار مى‌دهد تا توبه‌کند، زيرا او بخوبى آگاه است که ايام عمر او چگونه مى‌گذرد و لذا هميشه‌استغفار و توبه و انجام عمل صالح را ادامه مى‌دهد، مخصوصاً وقتى که‌عمر او به 40 سالگى برسد، امّا در پنجاه سالگى بايد طورى خود را محاسبه‌کند که گويا در حالت احتضار است.

شخص مؤمن هميشه، پس از ارتکاب بديها به کارهاى نيک روى‌مى‌آورد، و بر انجام عمل صالح حرص مى‌ورزد، زيرا مى‌داند که عملش ازاو جدا نمى‌شود در آن زمان که مال، ثروت و فرزند همگى از او جدامى‌شوند. شخص مؤمن سخت مى‌ترسد از اينکه پرونده اعمالش به‌حضرت رسول اللَّه‌صلى الله عليه وآله عرضه شود و لذا در راه خير تمام تلاش و کوشش‌خود را به کار مى‌بندد:

1 - پيامبر خداصلى الله عليه وآله فرمود:

"إنّ للَّه فضولاً من رزقه ينحله من شاء من خلقه، واللَّه باسط يده عند کلّ فجرلمذنب الليل هل يتوب فيغفر له، ويبسط يده عند مغيب الشمس لمذنب النهار هل يتوب‌فيغفر له"(239).

"خداوند زياده هايى در رزق قرار داده که آنها را مى‌بخشد به هرکه اراده کند ازخلقش، و خداوند در هر سپيده دمى دست خود را براى گناهکار شب باز مى‌کند که آيااو توبه مى‌کند تا او را بيامرزد، و همچنين در هنگام غروب آفتاب دست رحمت خود رابراى گناهکار در روز باز مى‌کند که آيا توبه مى‌کند تا او را ببخشد."

2 - امام صادق‌عليه السلام فرمود:

"إنّ اللَّه يحبّ العبد المفتن التوّاب ومن لا يکون ذلک منه کان أفضل"(240).

"خداوند بنده امتحان شده توبه کننده را دوست دارد و اگر کسى گناه نکند

تا احتياج به توبه هم پيدا نکند بهتر است."

3 - باز هم امام صادق‌عليه السلام فرمود:

"إنّ المؤمن ليذنب الذنب فيذکر بعد عشرين سنة، فيستغفر منه فيغفر له، وإنّمايذکره ليغفر له، وإنّ الکافر ليذنب الذنب فينساه من ساعته"(241).

"مؤمن گناهى را مرتکب مى‌شود و بعداز 20 سال به ياد مى‌آورد و استغفار مى‌کندو خدا هم او را مى‌بخشد. به يقين او که به ياد مى‌آورد براى اين است که آمرزيده شود.امّا کافر مرتکب گناه مى‌شود ولى از همان لحظه فراموش مى‌کند."

4 - باز هم امام صادق‌عليه السلام فرمود:

"إنّ اللَّه إذا أراد بعبد خيراً فأذنب ذنباً أتبعه بنقمة ويذکّره الاستغفار"(242).

"خداوند اگر خير بنده‌اى را بخواهد، وقتى که او گناهى مرتکب مى‌شود، وى راگرفتار مصيبتى مى‌کند تا آمرزش خواستن و استغفار کردن را به يادش بياورد."

5 - امام صادق‌عليه السلام فرمود:

"کان رسول اللَّه‌صلى الله عليه وآله يتوب إلى اللَّه عزّ وجلّ في کلّ يوم سبعين مرّة . قال الراوي:أکان يقول: استغفر اللَّه وأتوب إليه؟ قال: لا، ولکن کان يقول: أتوب إلى اللَّه. قال الراوي:إنّ رسول اللَّه‌صلى الله عليه وآله کان يتوب ولا يعود ونحن نتوب ونعود، قال: اللَّه المستعان"(243).

"پيامبر خداصلى الله عليه وآله در هر روز، هفتاد بار )باز مى‌گشت( به سوى خدا مى‌کرد."راوى گفت: آيا آن‌حضرت "استغفر اللَّه واتوب اليه" مى‌گفت؟ فرمود: "نه، ولى‌مى‌گفت: "اتوب إلى اللَّه." راوى گفت: پيامبر خدا وقتى که به سوى خدا روى مى‌آوردديگر از او برنمى‌گردانيد امّا ما پس از روى آوردن به خدا دوباره از او باز مى‌گرديم.حضرت فرمود: "از خداوند بايد يارى خواسته شود."

6 - امام باقر و يا امام صادق‌عليهما السلام فرمود:

"إنّ اللَّه عزّ وجلّ قال لآدم‌عليه السلام: جعلت لک أنّ من عمل من ذرّيّتک سيّئة ثمّ استغفرغفرت له، قال: يا ربّ زدني؟ قال: جعلت لهم التوبة أو بسطت لهم التوبة حتى تبلغ‌النفس هذه. قال: يا رب حسبي"(244).

"خداوند عزّ وجلّ به آدم گفت: من براى تو قرار دادم که اگر کسى از نسل تو،گناهى مرتکب شد سپس استغفار جست، من او را مى‌بخشم. آدم گفت: پروردگارا!بيشتر کن. خداوند فرمود: براى آنان توبه قرار دادم، يا گستردم براى ايشان توبه راتا زمانى که جان به گلو برسد. آدم گفت: پروردگارا! مرا بس است."

7 - امام باقرعليه السلام فرمود:

"إنّ رسول اللَّه‌صلى الله عليه وآله دعا رجلاً من اليهود وهو في السياق إلى الإقرار بالشهادتين فأقرّبهما ومات، فأمر الصحابة أن يغسّلوه ويکفّنوه ثمّ صلّى عليه، وقال: الحمد للَّه الذي أنجى‌بي اليوم نسمة من النار"(245).

"پيامبر اسلام مردى از يهود را که در حال جان دادن بود، دعوت کرد که اقرار به‌شهادتين کند پس او اقرار کرد و مُرد. پيامبر صحابه را دستور داد که او را غسل دهندو کفن کنند، سپس بر او نماز خواند و فرمود: ستايش خدايى را که امروز بخاطر من،بنده‌اى را از آتش نجات بخشيد."

8 - حضرت على‌عليه السلام فرمود:

"إنّ اللَّه عزّ وجلّ إذا أراد أن يصيب أهل الأرض بعذاب قال: لولا الذين يتحابّون‌بجلالي، ويعمرون مساجدي، ويستغفرون بالأسحار، لأنزلت عذابي"(246).

"خداوند وقتى بخواهد اهل زمين را عذابى برساند مى‌فرمايد: اگر نبود کسانى که‌بخاطر جلال من به همديگر محبّت مى‌ورزند، و مساجدم را آباد مى‌کنند، و در سحرهااستغفار مى‌جويند، عذاب خود را نازل مى‌کردم."

9 - حفص بن غياث مى‌گويد: از امام صادق‌عليه السلام شنيدم که مى‌فرمود:

"إن قدرت أن لا تُعرف فافعل، وما عليک أن تکون مذموماً عند الناس إذا کنت‌محموداً عند اللَّه. ثمّ قال: قال أبي علي بن أبي طالب‌عليه السلام: لا خير في العيش إلّا لرجلين:رجل يزداد في کلّ يوم خيراً، ورجل يتدارک منيّته بالتوبة"(247).

"اگر مى‌توانى که بين مردم شناخته نشوى، پس همان کن، و باکى بر تو نيست که‌اگر بين مردم نکوهيده باشى در حاليکه در نزد خدا ستوده هستى." سپس فرمود:"پدرم على بن ابيطالب‌عليه السلام فرمود: در زندگى خيرى نيست مگر براى دو شخص:شخصى که در هر روز بر خير او افزوده مى‌شود، و شخصى که با توبه به استقبال‌مرگ مى‌رود."

10 - امام صادق‌عليه السلام فرمود:

"من استوى يوماه فهو مغبون، ومن کان آخر يوميه خيرهما فهو مغبوط، ومن کان‌آخر يوميه شرّهما فهو ملعون، ومن لم ير الزيادة في نفسه فهو إلى النقصان، ومن کان إلى‌النقصان فالموت خير له من الحياة"(248).

"کسى که دو روزش مساوى باشد او مغبون و زيان ديده است، و کسى که آخرين‌دو روزش، بهترين آن دو باشد، بر او بايد غبطه خورد، و کسى که آخرين دوروزش، بدترين آن دو باشد، او ملعون است، و کسى که در خود پيشرفتى نبيند، اوبه سوى کاستى در حرکت است، و کسى که به سوى کاستى باشد، مرگ براى او بهتراز زندگى خواهد بود."

11 - باز هم امام صادق‌عليه السلام فرمود:

"إنّ العبد لفي فسحة من أمره ما بينه وبين أربعين سنة، فإذا بلغ أربعين سنة أوحى اللَّه‌عزّ وجلّ إلى ملکيه قد عمّرت عبدي هذا عمراً فغلّظا وشدّدا وتحفّظا واکتبا عليه قليل‌عمله وکثيره وصغيره وکبيره"(249).

"در کار انسان تا زمانى که زير چهل سال است آسان گرفته مى‌شود، امّا زمانى‌که به چهل سالگى رسيد خداوند به دو فرشته خود وحى مى‌کند که: بنده من عمر خودرا کرده است، از اين به بعد بر او سخت بگيريد و او را زير نظر داشته باشيد، کم وزيادو کوچک و بزرگ عمل او را بنويسيد."

12 - امام صادق‌عليه السلام فرمود:

"ثلاث من لم تکن فيه فلا يرجى خيره أبداً: من لم يخش اللَّه في الغيب، ولم يرع في‌الشيب، ولم يستح من العيب"(250).

"سه چيز اگر در کسى نباشد، هيچ وقت خير او اميد نمى‌رود: کسى که خدا را درنهان نترسد، کسى که در پيرى پروا نکند، و کسى که از عيب شرم نکند."

13 - امام‌عليه السلام فرمود:

"إذا بلغ العبد ثلاثاً وثلاثين سنة فقد بلغ أشدّه، وإذا بلغ أربعين سنة فقد بلغ منتهاه،فإذا طعن في واحد وأربعين فهو في النقصان، وينبغي لصاحب الخمسين أن يکون کمن کان‌في النزع"(251).

"وقتى بنده سى و سه ساله شود، به اوج قدرت و رشد خود رسيده، و وقتى به‌چهل برسد به آخرين حدّ قدرت و رشد خود رسيده، و از چهل و يک سالگى، او روبه‌نقص و ضعف است و براى شخص پنجاه ساله شايسته است که مانند کسى باشد که‌در حال جان دادن است."

14 - پيامبر اسلام‌صلى الله عليه وآله فرمود:

"اتّق اللَّه حيثما کنت، و خالق الناس بخلق حسن، وإذا عملت سيّئة فاعمل حسنةتمحوها"(252).

"هر جا باشى خدا را بپرهيز، و با مردم با اخلاق نيک رفتار کن، و اگر گناهى‌مرتکب شدى، حسنه‌اى انجام بده تا گناه را محو کند."

15 - حضرت على‌عليه السلام فرمود:

"إنّ ابن آدم إذا کان في آخر يومٍ من أيام الدنيا وأوّل يوم من أيام الآخرة، مثّل له ماله‌وولده وعمله، فيلتفت إلى ماله فيقول: واللَّه إنّي کنت عليک حريصاً شحيحاً، فما لي‌عندک؟ فيقول: خذ منّي کفنک. قال: فليتفت إلى وُلْده فيقول: واللَّه إنّي کنت لکم محبّاًوإنّي کنت عليکم محامياً فماذا عندکم؟ فيقول: نؤدّيک إلى حفرتک نواريک فيها. قال:فيلتفت إلى عمله فيقول: واللَّه إنّي کنت فيک زاهداً، وإن کنت لثقيلاً، فيقول: أنا قرينک‌في قبرک ويوم نشرک حتى اُعرض أنا وأنت على ربّک"(253).

"فرزند آدم زمانيکه در آخرين روز از دنيا و اوّلين روز از آخرت قرار گيرد، مال وفرزند و عمل او برايش مجسّم مى‌شود. پس به سوى مالش توجّه مى‌کند و مى‌گويد:به خدا سوگند من براى تو حريص و بخيل بودم براى من چه مى‌توانى بکنى؟ پس مال‌مى‌گويد: از من کفنت را بگير. سپس روى به جانب فرزندانش مى‌کند و مى‌گويد: به‌خدا سوگند من دوستدار شما بودم و از شما حمايت مى‌کردم براى من چه کارمى‌توانيد انجام دهيد، فرزندان مى‌گويند: تو را در ميان گورت سپرده و در آن تو رامى‌پوشانيم. پس توجّه به عملش مى‌کند و مى‌گويد: من در رابطه با تو بى‌توجّهى‌کردم، اگرچه تو سنگين بودى. پس عمل مى‌گويد: من همراه تو هستم در قبرت‌وروزى که محشور شوى، تا من و تو بر پروردگارت عرضه شويم."

16 - امام صادق‌عليه السلام فرمود:

"تعرض على رسول اللَّه‌صلى الله عليه وآله، أعمال العباد کلّ صباح، أبرارها وفجّارها،فاحذروها. وهو قول اللَّه عزّ وجلّ: )وَقُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَرَسُولُهُ(254)وسکت"(255).

"اعمال بندگان در هر صبح بر رسول خدا عرضه مى‌شوند، اعمال نيکان و بدان،پس مواظب باشيد. خداوند مى‌فرمايد: "و بگو عمل کنيد پس خدا و پيامبرش عمل شمارا مى‌بينند" پس ساکت شد."

سخن آخر

اين روايات شريف را از کتاب جهاد وسائل الشّيعه تأليف محدّث کبيرشيخ حرّ عاملى )رضوان اللَّه تعالى عليه( اقتباس کرده‌ايم. ايشان کتاب‌خود را به شيوه فقهى ترتيب داده و ما هم از ترتيب ايشان -مگر در بعضى‌حالات- پيروى کرده‌ايم و به جهت اختصار از مجموعه‌هايى که داراى‌معناى مشترک بودند تنها يک حديث را برگزيديم، و از خداوند متعال‌مى‌خواهيم که اين محدّث بزرگ را مشمول رحمت خود گرداند و به پاس‌خدمات او به دين مبين اسلام بر ثوابش بيفزايد، و همچنين رحمت‌وغفران مى‌طلبيم براى ديگر علماى نيکوکارى که براى تبيين، تنظيم‌وترتيب آثار و اخبار پيامبر اسلام و اهل‌بيت او )عليه و عليهم صلوات اللَّه(تلاش و کوشش کردند و همچنين اميدواريم که شايستگان و نيکان، ما راهم در دعاهاى خود شريک سازند تا خداوند متعال از تقصيرات مادرگذرد. انّه کان غفّاراً، و الحمد للَّه ربّ العالمين.