اجتناب از بديها و گناهان
وقتى دل از پليديهاى باطن )همچون تعصّب و کبر( پاک گردد، براى‌صاحب آن، اجتناب از بسيارى از بديها آسان مى‌گردد، ولى شهوتهاى‌حرام گاهى انسان را به ارتکاب خطا و گناه فرامى‌خواند، پس بايد هميشه‌مراقب و هوشيار باشد و با کمک جستن از خدا به موعظه و اندرز خويشتن‌بپردازد. در احاديث شريف پندها و مواعظ فراوانى ديده مى‌شود که اگردل با آگاهى آنها را فراگيرد، در ترک محرّمات به او کمک خواهد کرد.پاره‌اى از اين مواعظ را باهم مى‌خوانيم:
1 - حضرت على‌عليه السلام فرمود:
"لا وجع أوجع للقلوب من الذنوب، ولا خوف أشدّ من الموت، وکفى بما سلف‌تفکّراً، وکفى بالموت واعظاً"(96).
"هيچ دردى براى قلبها دردآورتر از گناهان نيست، و هيچ ترسى شديدتر از مرگ‌نيست، و براى تفکّر و انديشه کردن، آنچه گذشته است کفايت مى‌کند، و براى اندرزگرفتن هم مرگ کفايت مى‌کند."
2 - ابوعمرو مداينى مى‌گويد: از امام صادق‌عليه السلام شنيدم که مى‌فرمود:
"کان أبي يقول: إنّ اللَّه قضى قضاء حتماً لا ينعم على العبد بنعمةٍ فيسلبها إيّاه حتّى‌يحدث العبد ذنباً يستحقّ بذلک النقمة"(97).
"پدرم مى‌فرمود: خداوند به قضاى حتمى مقدّر کرده است که بر بنده‌اى نعمت‌ندهد که آن را از او پس بگيرد مگر اينکه بنده گناهى کند که سزاوار اين مجازات شود."
3 - امام صادق‌عليه السلام از پدرش امام باقرعليه السلام روايت مى‌کند که:
"الذنوب کلّها شديدة، وأشدّها ما نبت عليه اللحم والدم لأنّه إمّا مرحوم، وإمّامعذّب، والجنّة لا يدخلها إلّا طيّب"(98).
"گناهان همگى سخت هستند، ولى سخت‌ترين آنها گناهى است که بر آن گوشت‌وخون روييده است، زيرا صاحب گناهان يا آمرزيده است و يا معذّب است، و بهشت‌را وارد نمى‌شود مگر کسى که پاکيزه باشد )و کسى که در اثر گناه، گوشت و خونش‌روييده باشد ناپاک شده است(."
4 - پيامبر خداصلى الله عليه وآله فرمود:
"إنّ العبد ليحبس على ذنب من ذنوبه مأة عام، وأنّه لينظر إلى أزواجه في الجنّةيتنعّمن"(99).
"بنده براى گناهى از گناهانش، صد سال حبس مى‌شود در حاليکه او به‌همسرانش نگاه مى‌کند که در بهشت در نعمت هستند."
5 - ابوبصير مى‌گويد: از امام صادق‌عليه السلام شنيدم که مى‌فرمود:
"إذا أذنب الرجل خرج في قلبه نکتة سوداء، فإن تاب انمحت، وإن زاد زادت حتّى‌تغلب على قلبه فلا يفلح بعدها أبداً"(100).
"زمانى که انسان گناه مى‌کند، در قلب او نقطه سياهى پديد مى‌آيد. پس اگر توبه‌کرد آن نقطه محو مى‌شود، و اگر بازهم گناه کرد به آن سياهى افزوده مى‌گردد تا اينکه‌بر قلب او غالب گردد و اگر چنين شد ديگر هرگز رستگار نخواهد شد."
6 - امام صادق‌عليه السلام فرمود:
"إنّ الرجل يذنب الذنب فيحرم صلاة الليل، وأنّ العمل السي‌ء أسرع في صاحبه من‌السکين في اللحم"(101).
"به يقين وقتى کسى گناه مى‌کند، از نماز شب محروم مى‌شود، و عمل بد در دل‌صاحب خود از چاقو نسبت به گوشت، برنده‌تر و سريعتر تأثير مى‌گزارد."
7 - بازهم امام صادق‌عليه السلام فرمود:
"من همّ بالسيّئة فلا يعملها، فإنّه ربّما عمل العبد السيّئة فيراه الربّ تبارک وتعالى‌فيقول: وعزّتي وجلالي لا أغفر لک بعد ذلک أبداً"(102).
"هر کسى که قصد کار بد کند، پس نبايد آن را انجام دهد، زيرا چه‌بسا کار بدى راانجام مى‌دهد و خداوند متعال او را مى‌بيند و مى‌گويد: قسم به عزّت و جلالم تو رابعداز اين هرگز نخواهم بخشيد."
8 - عباس بن هلال شامى مى‌گويد: از امام رضا شنيدم که مى‌فرمود:
"کلّما أحدث العباد من الذنوب ما لم يکونوا يعملون، أحدث لهم من البلاء ما لم‌يکونوا يعرفون"(103).
"هرچه بندگان گناهان تازه‌اى را که قبلاً انجام نمى‌داده‌اند مرتکب شوند، براى‌آنان بلاها و مصيبتهاى ناشناخته و غير قابل پيش‌بينى، ايجاد مى‌شود."
9 - امام صادق‌عليه السلام خطاب به مفضّل بن عمر فرمود:
"يا مفضّل، إيّاک والذنوب وحذّرها شيعتنا، فواللَّه ما هي إلى أحد أسرع منها إليکم،إنّ أحدکم لتصيبه المعرّة من السلطان وما ذلک إلّا بذنوبه، وأنّه ليصيبه السقم وما ذلک إلّابذنوبه، وأنّه ليحبس عنه الرزق وما هو إلّا بذنوبه، وأنّه ليشدّد عليه عند الموت وما ذاک‌إلّا بذنوبه حتى يقول من حضره: لقد غمّ بالموت، فلمّا رأى ما قد دخلني، قال: أتدري لِمَ‌ذاک؟ قلت: لا، قال: ذاک واللَّه انّکم لاتؤاخذون بها في‌الآخرة، وعجّلت لکم في الدنيا"(104).
"اى مفضل! بپرهيز از گناهان و شيعيان ما را نيز از آن برحذر دار. به خدا سوگندکه )اثر( گناهان نسبت به هيچ‌کسى، سريعتر از آنها نسبت به شما نيست، هر آينه به‌يکى از شما اذيتى از سلطان مى‌رسد، اين نيست مگر بواسطه گناهانش. به يقين به اوبيمارى مى‌رسد و اين نيست مگر بواسطه گناهانش، و روزى از او گرفته مى‌شودواين نيست مگر بخاطر گناهانش، و در دم مرگ بر او سخت گرفته مى‌شود و اين‌نيست مگر به جهت گناهانش... تا جايى که کسى که در نزدش حاضر است مى‌گويد:همانا مرگ او را فروپوشانده و مغموم ساخته است. زمانى که حضرت ديد آنچه بر من)از پريشانى( وارد شده است فرمود: "آيا مى‌دانى اينها براى چه مى‌باشد؟" گفتم:نه. فرمود: "به خدا سوگند شما به گناهان در آخرت مؤاخذه نخواهيد شد چون دردنيا مؤاخذه آنها را چشيده‌ايد."
10 - ابواسامه مى‌گويد از امام صادق‌عليه السلام شنيدم که مى‌فرمود:
"تعوّذوا باللَّه من سطوات اللَّه بالليل والنهار قلت: وما سطوات اللَّه؟ قال: الأخذ على‌المعاصي"(105).
"در شب و روز از قهر الهى به خداوند پناه ببريد." گفتم: قهر الهى چيست؟فرمود: "مؤاخذه انسان بر گناهانش."
11 - امام ابوالحسن‌عليه السلام فرمود:
"حقّ على اللَّه أن لا يعصى في دار إلّا أضحاها للشمس حتى تطهّرها"(106).
"حق است بر خداوند که در خانه‌اى معصيت نشود، مگر اينکه آفتاب را در آن خانه‌بتاباند )يعنى آن را خراب کند( تا آنجا را پاک کند."
12 - هيثم‌بن‌واقد جزرى مى‌گويد: از امام‌صادق‌عليه السلام شنيدم‌که مى‌فرمود:
"إنّ اللَّه عزّ وجلّ بعث نبيّاً من أنبيائه إلى قومه، وأوحى إليه أن قل لقومک: إنّه ليس‌من أهل قرية ولا ناس کانوا على طاعتي فأصابهم فيها سراء، فتحوّلوا عمّا اُحبّ إلى ماأکره، إلّا تحوّلت لهم عمّا يحبّون إلى ما يکرهون. وليس من أهل قرية ولا أهل بيت کانواعلى معصيتي فأصابهم فيها ضرّاء فتحوّلوا عمّا أکره إلى ما اُحبّ إلّا تحوّلت لهم عمّايکرهون إلى ما يحبّون، وقل لهم: إنّ رحمتي سبقت غضبي، فلا تقنطوا من رحمتي فإنّه‌لا يتعاظم عندي ذنب أغفره، وقل لهم: لا يتعرّضوا معاندين لسخطي، ولا يستخفّوابأوليائي فإن لي سطوات عند غضبي، لا يقوم لها شي‌ء من خلقي"(107).
"خداوند پيامبرى از پيامبرانش را به سوى قومش مبعوث کرد و به او وحى نمودکه به قومت بگو: هيچ جامعه و مردمى نيست که بر اطاعت من باشند و در وسعت‌وراحت قرار گيرند سپس از آنچه من دوست دارم به آنچه من کراهت دارم برگردند،مگر اينکه برمى‌گردانم آنان را از آنچه دوست دارند به آنچه ناخوش دارند. و هيچ اهل‌قريه و خانه‌اى نيست که بر معصيت من باشند و در تنگى و دشوارى قرار گيرند سپس‌برگردند از آنچه من ناخوش دارم به آنچه من دوست دارم، مگر اينکه برمى‌گردانم‌ايشان را از آنچه ناخوش دارند به آنچه دوست دارند، و به آنان بگو: رحمت من برغضب من پيشى دارد. پس از رحمت من نااميد نشويد، زيرا هيچ گناهى که من آن رامى‌آمرزم، نزد من بزرگ نمى‌نمايد. و به آنان بگو: خود را از روى لجاجت در معرض‌خشم و غضب من قرار ندهند، و دوستانم را سبک و حقير نشمارند، زيرا براى من‌قهرهايى است در هنگام غضبم که در برابر آنها هيچ چيزى از خلقم ايستادگى‌نمى‌تواند."
13 - پيامبر خداصلى الله عليه وآله فرمود:
"قال اللَّه جلّ جلاله: أيّما عبد أطاعني لم أکله إلى غيري، وأيّما عبد عصاني وکلته إلى‌نفسه، ثمّ لم اُبالِ في أي وادٍ هلک"(108).
"خداوند متعال فرمود: هر بنده‌اى که مرا اطاعت کند او را به غير خود وامگذارم،و هر بنده‌اى که مرا نافرمانى کند او را به خودش واگذار مى‌کنم. پس باک ندارم درکدام بيابان به هلاکت مى‌رسد."
14 - ابن ابى‌عمير از کسى که از امام صادق‌عليه السلام شنيده است، روايت‌مى‌کند که آن‌حضرت فرمود:
"ما أحبَّ اللَّه من عصاه". ثمّ تمثّل:
تعصي الإله وأنت تظهر حبّه
هذا محال في الفعال بديع
لو کان حبّک صادقاً لأطعته
إنّ المحبّ لمن يحبُّ مطيع"(109)
"خدا دوست ندارد کسى را که او را معصيت مى‌کند." سپس اين شعر را خواند:
خدا را معصيت مى‌کنى در حاليکه محبّت او را اظهار مى‌دارى.
اين محال است، در کردار عجيب است.
اگر محبّت تو از راستى بود، او را اطاعت مى‌کردى.
همانا دوستدار، کسى را که دوست مى‌دارد، اطاعت مى‌کند."
15 - حضرت على در بعضى از اعياد فرمود:
"إنّما هو عيد لمن قبل اللَّه صيامه وشکر قيامه وکلّ يوم لا تعصي اللَّه فيه فهو يوم‌عيد"(110).
"به يقين آن عيد است براى کسى که خداوند روزه‌اش را قبول کند، و قيامش راپاس بدارد، و هر روزى که خدا را در آن روز معصيت نکنى، آن روز، روز عيداست."
16 - امام باقرعليه السلام مى‌فرمايد:
"الجنّة محفوفة بالمکاره والصبر، فمن صبر على المکاره في الدنيا دخل الجنّة،وجهنّم محفوفة باللذّات والشهوات، فمن أعطى نفسه لذّتها وشهوتها دخل النار"(111).
"راه بهشت از ناخوشى‌ها و صبر پوشيده است، پس هر که بر ناخوشى‌ها در دنياصبر کند، وارد بهشت مى‌شود، و راه دوزخ آکنده از لذّتها و شهوتها است. پس هر که‌لذّتها و شهوتهاى نفس را اجابت کند، وارد آتش مى‌شود."
17 - امام صادق‌عليه السلام فرمود:
"اتّقوا المحقّرات من الذنوب فإنّها لا تغفر. قلت: وما المحقّرات؟ قال الإمام: الرجل‌يذنب الذنب فيقول: طوبى لي إن لم يکن لي غير ذلک"(112).
"بپرهيزيد از گناهانى که حقير و کوچک شمرده مى‌شوند، زيرا آنها آمرزيده‌نشوند." گفتم: گناهانى که کوچک و حقير شمرده مى‌شوند کدامند؟ فرمود: "گناهى‌است که انسان انجام مى‌دهد و سپس مى‌گويد: خوشا به حال من اگر غير از اين گناه‌ديگرى انجام ندهم."
18 - امام صادق‌عليه السلام فرمود:
"إنّ رسول اللَّه‌صلى الله عليه وآله نزل بأرض قرعاء، فقال لأصحابه: ايتوا بحطب، فقالوا:يا رسول اللَّه، نحن بأرض قرعاء ما بها من حطب، فقال‌صلى الله عليه وآله: فليأت کلّ إنسان بما قدرعليه، فجاؤوا به حتّى رموا بين يديه بعضه على بعض، فقال رسول اللَّه‌صلى الله عليه وآله: هکذاتجتمع الذنوب، ثمّ قال: إيّاکم والمحقّرات من الذنوب، فإن لکلّ شي‌ء طالباً، ألا وإنّ‌طالبها يکتب ما قدّموا وآثارهم وکلّ شي‌ء أحصيناه في إمام مبين"(113).
"پيامبر اسلام‌صلى الله عليه وآله به زمينى بى‌آب و علفى وارد شد و به اصحابش فرمود هيزم‌بياوريد. گفتند: يا رسول اللَّه! ما در سرزمينى خشک و بى‌آب و علفى هستيم که در آن‌هيزمى نيست. پس حضرت رسول‌صلى الله عليه وآله فرمود: هر کسى هر اندازه که مى‌تواند هيزم‌بياورد. پس آنان رفتند و براى آن‌حضرت هيزم آوردند و در جلو آن‌حضرت روى هم‌افکندند. پس رسول خداصلى الله عليه وآله فرمود: اين چنين گناهان جمع مى‌شوند. سپس فرمود:بترسيد از گناهانى که ناچيز شمرده مى‌شوند، زيرا براى هر چيز باز خواست‌کننده‌اى است، و باز خواست کننده گناهان آنچه را آنها از پيش فرستاده‌اند و آثار آنهارا مى‌نويسد، و همه چيز را در کتاب آشکار کننده‌اى بر شمرده‌ايم."
19 - حضرت على‌عليه السلام فرمود:
"أشدّ الذنوب ما استهان به صاحبه"(114).
"بدترين گناهان، آن گناهى است که صاحبش آن را ناچيز شمارد."
20 - پيامبر اسلام‌صلى الله عليه وآله فرمود:
"إنّ اللَّه کتم ثلاثة في ثلاثة: کتم رضاه في طاعته، وکتم سخطه في معصيته، وکتم‌وليّه في خلقه، فلا يستخفّن أحدکم شيئاً من الطاعات، فإنّه لا يدرى في أيّها رضى اللَّه،ولا يستقلّن أحدکم شيئاً من المعاصي فإنّه لا يدرى في أيّها سخط اللَّه، ولا يزرين أحدکم‌بأحد من خلق اللَّه فإنّه لا يدرى أيّهم وليّ اللَّه"(115).
"خداوند سه چيز را در سه چيز پنهان داشته است: خشنودى خود را در اطاعتش‌پنهان داشته است، و خشم خود را در معصيتش پنهان داشته است، و ولىّ خود را درميان خلقش پنهان داشته است، پس هيچ‌يک از شما، چيزى از اطاعت‌ها را سبک‌نشمارد، زيرا او نمى‌داند خشنودى خدا در کدام است. و هيچ‌يک از شما چيزى ازمعصيتها را کم نشمارد، زيرا او نمى‌داند خشم خدا در کدام معصيت است. و هيچ‌يک‌از شما احدى از خلق خدا را خوار نشمارد، چه اينکه او نمى‌داند کدام يک از ايشان ولىّ‌خداست."