تزکيه نفس
همانسان که کنترل اعضاى ظاهرى، بر تو واجب است، سرکوب نفس‌سرکش، و کنترل تمايلات نفسانى نيز واجب است، بدينسان بايد نفس‌خود را تأديب، تزکيه و تطهير نمائى، زيرا نفس شايسته‌ترين چيز است‌اگر براى اصلاح آن تلاش کنى، و خطرناکترين چيز است اگر فراموشش‌نمائى و يا از آن غافل بمانى.
خداوند سبحان مى‌فرمايد:
)وَأَمَّا مَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ وَنَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوَى * فَإِنَّ الْجَنَّةَ هِيَ الْمَأْوَى(17)).
"و آن کس که از مقام پروردگارش ترسان باشد و نفس را از هوا باز دارد * قطعاًبهشت جايگاه اوست."
و باز مى‌فرمايد:
)وَنَفْسٍ وَمَا سَوَّاهَا * فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا * قَدْ أَفْلَحَ مَن زَکَّاهَا * وَقَدْخَابَ مَن دَسَّاهَا(18)).
"قسم به جان آدمى و آن کس که آن را آفريده و منظّم ساخته * پس فجور و تقوا رابه او الهام کرده است * که هرکس نفس خود را پاک و تزکيه کرده، رستگار شده *وآن کس که نفس خويش را به گناه آلوده ساخته، نوميد و محروم گشته است."
و در احاديث نيز آمده است:
1 - امام صادق‌عليه السلام فرمود:
"إنّ اللَّه خصّ رسول اللَّه‌صلى الله عليه وآله بمکارم الأخلاق فامتحنوا أنفسکم، فإن کانت فيکم‌فاحمدوا اللَّه وارغبوا إليه في الزيادة منها، فذکرها عشرة: اليقين والقناعة والصبر والشکروالحلم وحُسن الخلق والسخاء والغيرة والشجاعة والمروة"(19).
"خداوند پيامبرش را به‌مکارم اخلاق، اختصاص و ويژگى داد پس خود را امتحان‌کنيد و اگر از مکارم اخلاق برخوردار بوديد، خدا را سپاس گوئيد و از او مکارم‌فزونترى را بطلبيد. حضرت ده چيز را به‌عنوان مکارم اخلاق برشمرد: يقين، قناعت،شکيبائى، شکر، بردبارى، حسن خلق، سخاوت، غيرت، شجاعت ومروّت."
2 - امام باقرعليه السلام فرمود:
"قال رسول اللَّه‌صلى الله عليه وآله لعليّ‌عليه السلام: يا عليّ، اُوصيک في نفسک بخصال فاحفظها، ثمّ‌قال: اللّهمّ اعنه، أمّا الاُولى: فالصدق؛ لا يخرجنّ من فيک کذبة أبداً، والثانية: الورع؛لاتجترين على خيانة أبداً. والثالثة: الخوف من اللَّه کأنّک تراه. والرابعة: کثرة البکاء من‌خشية اللَّه عزّ وجلّ، يبنى لک بکلّ دمعة بيت في الجنّة، والخامسة: بذل مالک ودمک‌دون دينک، والسادسة: الأخذ بسنّتي في صلاتي وصيامي وصدقتي. أمّا الصلاة فالخمسون‌رکعة، وأمّا الصوم فثلاثة أيام في کلّ شهر؛ خميس في أوّله، وأربعاء في وسطه، وخميس‌في آخره، وأمّا الصدقة فجهدک حتى يقال: أسرفت ولم تسرف، وعليک بصلاة الليل‌وعليک بصلاة الليل وعليک بصلاة الليل، وعليک بصلاة الزوال، وعليک بقراءة القرآن على‌کلّ حال، وعليک برفع يديک في الصلاة وتقليبهما، عليک بالسواک عند کلّ وضوء وصلاة،عليک بمحاسن الأخلاق فارکبها، عليک بمساوئ الأخلاق فاجتنبها، فإن لم تفعل‌فلاتلومنّ إلّا نفسک"(20).
"پيامبر خداصلى الله عليه وآله به حضرت على‌عليه السلام فرمود: اى على! سفارش مى‌کنم‌خصلتهايى را در خود داشته باشى پس آنها را حفظ کن. سپس فرمود:
خدايا! او را يارى کن. امّا اوّلين خصلت، راستگويى است، هرگز از دهان تو دروغ‌خارج نشود. دوّم پرهيزکارى است، بر خيانت خود را جرأت مده. سوم ترس ازخداست به گونه‌اى که گويى او را مى‌بينى. چهارم گريه زياد از ترس خداوند است که باهر قطره اشکى براى تو خانه‌اى در بهشت ساخته مى‌شود. پنجم بخشيدن مال و جان‌در راه دين است. ششم عمل به سنّت من در نماز من، روزه من و صدقه من است؛ امّانماز پس پنجاه رکعت است امّا روزه پس سه روز در هر ماه است، پنجشنبه اوّل هرماه وچهارشنبه وسط هر ماه و پنجشنبه آخر هر ماه. امّا صدقه پس به اندازه کوشش‌وتوان تو است تا آنجا که گفته شود اسراف کرده‌اى امّا در واقع اسراف نکرده‌اى. برتو باد نماز شب. بر تو باد نماز شب. بر تو باد نماز شب. و بر تو باد نماز ظهر، و بر توباد قرائت قرآن در هر حال، و بر تو باد بالا بردن دستهايت در نماز و برگرداندن آنها،و بر تو باد مسواک زدن در هنگام هر وضو و نماز، بر تو باد اخلاق نيکو که آنها را درخود داشته باشى، و بر تو باد که از اخلاق ناپسند پرهيز نمائى، پس اگر اينها را انجام‌ندادى، جز خود، کسى را ملامت نکن."
3 - امام صادق‌عليه السلام نقل مى‌کند که پيامبر خدا فرمود:
"الإسلام عريان؛ فلباسه الحياء، وزينته الوفاء، ومروّته العمل الصالح، وعماده‌الورع، ولکلّ شي‌ء أساس وأساس الإسلام حبّنا أهل البيت"(21).
"اسلام برهنه است، پس حيا لباس او، وفا زينت او، عمل صالح مروت او،وپرهيزکارى ستون آن است، و هر چيزى اساسى دارد و اساس اسلام، محبّت مااهل‌بيت است."
4 - امام صادق‌عليه السلام فرمود:
"ينبغي للمؤمن أن يکون فيه ثماني خصال: وقور عند الهزاهز، صبور عند البلاء،شکور عند الرخاء، قانع بما رزقه اللَّه، لا يظلم الأعداء، ولا يتحامل للأصدقاء، بدنه منه‌في تعب، والناس منه في راحة، إنّ العلم خليل المؤمن، والحلم وزيره، والعقل أميرجنوده، والرفق أخوه، والبرّ والده"(22).
"سزاوار است شخص مؤمن، هشت خصلت را داشته باشد: در سختى‌هاوتحوّلات، با وقار و متانت، در بلا و مصيبت، شکيبا، در راحتى شکرگزار و به‌روزى خداوند، قانع باشد، بر دشمنان ستم نکند، براى دوستان مشقّت ايجاد ننمايد.بدن او، از جهت او در رنج و زحمت امّا مردم از او راحت باشند. به يقين دانش،دوست مؤمن، حلم و بردبارى، وزير او، عقل و خرد فرمانده سربازان او، مدارا،برادر او و نيکى کردن پدر اوست."