خودآرايى به فروتنى، بردبارى و انصاف
اعمال انسان، آئينه صفات نفسانى، و نشان دهنده اخلاق و خصلتهاى‌درونى اوست. اگر انسان، دل‌پاک، صفاى نفس و اخلاق نيک داشته باشد،اعمال او نيز پاک و سيرت او نيز نيک خواهد بود. خداوند سبحان فرموده‌است:
)َالْبَلَدُ الطَّيِّبُ يَخْرُجُ نَبَاتُهُ بِإِذْنِ رَبِّهِ وَالَّذِي خَبُثَ لاَيَخْرُجُ إِلَّا نَکِداً(80)).
"سرزمين پاکيزه، گياهش به فرمان پروردگار مى‌رويد امّا سرزمين‌هاى بد طينت‌و شوره زار جز گياه ناچيز و بى‌ارزش از آن نمى‌رويد."
از اين رو شايسته است که انسان همواره متوجّه خود بوده و نفس خودرا آراسته و پيراسته سازد، زيرا بسيار زياد است گناهانى که صرفاً بخاطربداخلاقى از انسان صادر مى‌شود، و از گناهى توبه نکرده که مرتکب گناه‌ديگر مى‌گردد، تا آن موقع که خداوند به او توفيق دهد ونفس‌خود را اصلاح کند. فروتنى، بردبارى، مدارا و انصاف از فضيلت‌هاى‌اجتماعى است که بايد نهال آنها را در اعماق نفس خود غرس کرد، و براى‌آراستن خود به آنها تلاش نمود، تا به اذن پروردگار ثمره و ميوه مطلوب‌بدست آيد، تأکيد بر اين خصلتها در احاديث شريف آمده است:
1 - معاوية بن عمّار از امام صادق‌عليه السلام شنيده است که مى‌فرمود:
"إنّ في السماء ملکين موکَّلين بالعباد، فمن تواضع للَّه رفعاه، ومن تکبّر وضعاه"(81).
"در آسمان دو فرشته است که موکّل به بندگان هستند. پس هرکه در راه خداتواضع و فروتنى کند او را بالا مى‌برند، و هرکه تکبّر کند مقام او را پايين مى‌آورند."
2 - پيامبر اسلام‌صلى الله عليه وآله در وصيّت خود به حضرت على‌عليه السلام فرمود:
"يا عليّ، واللَّه لو أنّ الوضيع في قعر بئر لبعث اللَّه عزّ وجلّ إليه ريحاً ترفعه فوق‌الأخيار في دولة الأشرار"(82).
"اى على! به خدا سوگند اگر شخص فروتن در قعر چاهى باشد خداوند بادى رامى‌فرستد تا او را بالاتر از برگزيدگان در دولت اشرار رفعت دهد."
3 - امام رضاعليه السلام فرمود:
"التواضع أن تعطي الناس ما تحبّ أن تعطاه"(83).
"تواضع اين است که در برابر مردم آن کنى که دوست دارى در برابر تو انجام‌دهند."
4 - امام صادق‌عليه السلام از پدرانش روايت مى‌کند که:
"إنّ من التواضع أن يرضى بالمجلس دون المجلس، وأن يسلّم على من يلقى، وأن‌يترک المراء وإن کان محقّاً، ولا تحب أن تحمد على التقوى"(84).
"از فروتنى اين است که انسان به نشستن در پايين مجلس راضى شود. و اينکه‌سلام کند به هرکه ملاقاتش مى‌کند، و اينکه ترک کند مراء و جدال را اگرچه بر حق‌باشد، و اينکه دوست نداشته باشد ستايش شود به داشتن تقوا."
5 - معاوية بن وهب مى‌گويد: از امام صادق‌عليه السلام شنيدم که مى‌فرمود:
"اطلبوا العلم وتزيّنوا معه بالحلم والوقار، وتواضعوا لمن تعلّمونه العلم، وتواضعوالمن طلبتم منه العلم، ولا تکونوا علماء جبّارين فيذهب باطلکم بحقّکم"(85).
"علم را فرابگيريد و با علم، خود را به حلم و وقار آراسته نمائيد، و براى کسى که‌علم را به او مى‌آموزيد تواضع کنيد، و براى کسى که از او دانش را مى‌آموزيد تواضع‌کنيد، و عالمان جبار و خودسر نباشيد که باطل شما، حق شما را از بين مى‌برد."
6 - امام صادق‌عليه السلام فرمود:
"أفطر رسول اللَّه‌صلى الله عليه وآله عشية خميس في مسجد قبا، فقال: هل من شراب؟ فأتاه‌أوس بن خولي الأنصاري بعسّ مخيض بعسل، فلمّا وضعه على فيه نحّاه ثمّ قال: شرابان‌يُکتفى بأحدهما من صاحبه لا أشربه ولا اُحرّمه، ولکن أتواضع للَّه فإنّه من تواضع للَّه رفعه‌اللَّه، ومن تکبّر خفضه اللَّه، ومن اقتصد في معيشته رزقه اللَّه، ومن بذر حرمه اللَّه، ومن‌أکثر ذکر الموت أحبّه اللَّه"(86).
"رسول خداصلى الله عليه وآله در شامگاه پنجشنبه‌اى در مسجد قبا افطار کرد پس فرمود: آياآشاميدنى هست؟ پس اوس بن خولى انصارى، قدحى شير آميخته به عسل را براى‌آن‌حضرت آورد، چون پيامبر خدا آن قدح را نزديک دهانش آورد، آن را دور کردوفرمود: دو نوشيدنى را که بتوان به يکى از آن دو اکتفا کرد نمى‌نوشم و آن را حرام‌هم نمى‌کنم و لکن براى خداوند تواضع مى‌کنم. به يقين هرکه براى خدا تواضع کند،خداوند او را بالا برد، و هرکه تکبّر کند خدا او را پائين آورد و هرکه در معيشت خودميانه روى کند، خداوند روزيش دهد، و هرکه در معيشت، ريخت و پاش نمايد،خداوند او را محروم مى‌گرداند، و هرکه مرگ را بسيار ياد کند، خدا او را دوست‌مى‌دارد."
7 - امام باقرعليه السلام از پيامبر خدا روايت مى‌کند که فرمود:
"إنّ اللَّه يحبّ الحيي الحليم العفيف المتعفّف"(87).
"همانا خداوند شخص با حيا و حليم و با عفّت و متعفّف را دوست مى‌دارد."
8 - امام صادق‌عليه السلام غلامش را به دنبال کارى فرستاد، غلام دير کرد.حضرت بدنبالش بيرون آمد، پس حضرت او را يافت که خوابيده است،نزد سرش نشست و او را باد مى‌زد تا آنکه بيدار شد. امام‌عليه السلام به او فرمود:
"يا فلان، واللَّه ما ذاک لک تنام الليل والنهار، لک الليل، ولنا منک النهار"(88).
"اى فلانى به خدا قسم براى تو اين اختيار نيست که شب و روز بخوابى، شب‌براى تواست، و روزت براى ما."
9 - امام صادق‌عليه السلام روايت مى‌کند که پيامبر خداصلى الله عليه وآله فرمود:
"سيّد الأعمال إنصاف الناس من نفسک، ومواساة الأخ في اللَّه، وذکر اللَّه على کلّ‌حال"(89).
"سرآمد اعمال، انصاف کردن با مردم، و با برادر دينى در راه خدا هميارى‌نمودن و به ياد خدا بودن در هر حال است."
10 - امام صادق‌عليه السلام فرمود:
"ثلاث هم أقرب الخلق إلى اللَّه يوم القيامة حتى يفرغ من الحساب: رجل لم تدعه‌قدرة في حال غضبه أن يحيف على من تحت يده، ورجل مشى بين اثنين فلم يمل مع‌أحدهما على الآخر بشعيرة، ورجل قال بالحقّ فيما له وعليه"(90).
"سه نفر هستند که نزديکترين مردم به خدا در روز قيامت مى‌باشند تا از حساب‌فارغ شود: مردى که قدرتش به او اجازه ندهد در حال غضب به زيردستش ستم کند،و مردى که ميان دوکس راه رود و به اندازه جوى با يکى برديگرى ميل نکند، )يعنى دررفتار و قضاوت يکى را بر ديگرى امتياز ندهد( و مردى که حق را بگويد در آنچه به نفع‌او است يا بر ضرر او."
11 - امام باقرعليه السلام فرمود:
"إنّ للَّه جنّة لا يدخلها إلّا ثلاثة، أحدهم من حکم في نفسه بالحقّ"(91).
"خداوند بهشتى دارد که آن را وارد نمى‌شود جز سه نفر: يکى از آنها کسى است‌که درباره خود به حق قضاوت کند."
12 - باديه‌نشينى نزد پيامبر خداصلى الله عليه وآله آمد و عرض کرد: اى رسول خدا!عملى را به من ياد دهيد که بواسطه آن وارد بهشت شوم. رسول خداصلى الله عليه وآله‌فرمود:
"ما أحببت أن يأتيه الناس إليک فأته إليهم، وما کرهت أن يأتيه الناس إليک‌فلا تأته إليهم"(92).
"آن گونه که دوست‌دارى مردم با تو رفتار کنند تو هم با آنان رفتار کن، و آن گونه‌که کراهت دارى مردم با تو رفتار کنند تو هم با آنان رفتار نکن."
13 - امام باقرعليه السلام فرمود:
"کفى بالمرء عيباً أن يتعرّف من عيوب الناس ما يعمى عليه من أمر نفسه، أو يعيب‌على الناس أمراً هو فيه لا يستطيع التحوّل عنه إلى غيره، أو يؤذي جليسه بما لا يعنيه"(93).
"در عيب انسان همين بس است که از عيبهاى مردم بشناسد آنچه را که از امرخودش نمى‌بيند، يا بر مردم چيزى را عيب بگيرد که او خود گرفتار آن باشد و نتواندآن را از خود دور کند، يا همنشينى خود را به چيزهايى که به او ارتباط ندارد آزاردهد."
14 - امام صادق‌عليه السلام فرمود:
"اتّقوا اللَّه واعدلوا فإنّکم تعيبون على قوم لا يعدلون"(94).
"تقواى الهى پيشه کنيد و به عدالت رفتار نماييد، زيرا شما بر گروهى عيب‌مى‌گيريد که آنها به عدالت رفتار نمى‌کنند."
15 - باز هم امام صادق‌عليه السلام فرمود:
"إنّ من أعظم الناس حسرة يوم القيامة من وصف عدلاً ثمّ خالفه إلى غيره"(95).
"بيشترين مردم از جهت حسرت در روز قيامت کسى است که عدالت را توصيف‌کند ولى خود بر خلاف آن عمل نمايد."