مقدمه
بسم اللّه الرحمن الرحيم
قال الله تعالى: "إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِى بِبَکَّةَ مُبارَکاً وَهُدىً لِلْعالَمِينَ فِيهِ آياتٌ بَيِّناتٌ مَقَامُ إِبْراهِيمَ وَمَن دَخَلَهُ کانَ ءَامِناً وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَيْهِ سَبِيلاً وَمَن کَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِىٌّ عَنِ الْعالَمِينَ"(1)
"بى گمان نخستين خانه‌اى که براى مردم بنا شده، همان خانه‌اى است که در مکّه است، خانه‌اى که پربرکت و مايه هدايت جهانيان است. در آن، نشانه‌هايى روشن از آن جمله، مقام ابراهيم است و هرکس داخل آن خانه شود در امان خواهد بود. و وظيفه آن دسته از مردم که توانايى دارند اين است که حجّ خانه او کنند و هر کس کفر ورزد (و حجّ را ترک کند) خداوند از همه جهانيان بى‌نياز است."
کعبه اين بنيان مقدّس توحيد همه ساله هزاران عاشق شيفته حقّ را در آغوش پرمهر خود جاى مى‌دهد. هنوز نداى ابراهيم خليل الرحمان گوش جان ميليونها مسلمان حق‌جو را مى‌نوازد و آنان را از دور و نزديک براى پى‌بردن به منافع عظيم مادّى و معنوى که در فريضه حجّ نهفته است به گرداگرد "کعبه" فرامى‌خواند. فريضه‌اى که قرآن مجيد رويگردانى از آن را "کفر" خوانده است. مسلمانان در اين آزمون بزرگ و ميدان عشق و بندگى، بندهاى تعلّق و دلبستگى را مى‌گسلند، ديار و سرزمين و خاندان و مال و جاه و مقام را ترک مى‌گويند و به سرزمين وحى گام مى‌نهند.
حاجى در ميقات لباس تعلّق به دنيا را از تن مى‌کند و جامه احرام را که لباس بندگى خداست مى‌پوشد، گويى با اين کار عزم آن مى‌کند تا گناه ومعصيت و دلبستگى‌هاى دنيوى را براى هميشه کنار نهد و بنده خوب خدا باشد. با احرام بستن نه تنها محرّمات احرام که همه محرّمات الهى را براى هميشه برخود حرام مى‌کند، با طوافش عزم مى‌کند که همواره گِرد خدا و خشنودى او بگردد. با نماز طواف، بينى شيطان را به خاک مى‌مالد. در سعى، درس خوف و رجا را تکرار مى‌کند و تلاش‌هاى مخلصانه هاجر و تعبّد و تسليم ابراهيم‌عليه السلام را به ياد مى‌آورد، هم او که يگانه فرزندش را تنها براى فرمانبرى از خداوند در سرزمينى خشک و بى آب و علف رها نمود.
حاجى از "صفا" توشه صداقت و صفا برمى‌گيرد و از "مروه" مروّت و جوانمردى. آن گاه براى وقوف در عرفات و شروع حجّ، احرامى ديگر مى‌بندد و براى پى‌بردن به نقش معرفت و آگاهى در رسيدن به کمال انسانى در عرفات وقوف مى‌کند. با ديدن جبل‌الرّحمة در عرفات، رحمت گسترده پروردگار را به ياد مى‌آورد و در مشعر، جان و دلش را با ياد خداوند و شعور و تقوا حياتى نو مى‌بخشد.
وقتى به منى پا مى‌گذارد گويى همه آرزوهايش را در آن سرزمين پاک که جايگاه پيامبران خدا و عرصه آزمون مردان بزرگى چون ابراهيم‌عليه السلام است مى‌يابد. با سنگ زدن به جمرات، تلاش مى‌کند تا شيطان را براى هميشه از خود طرد کند و با تراشيدن موهايش، زيورهاى مادّى و مظاهر عالم مادّه را از خود مى‌زدايد. آنگاه به ابراهيم اقتدا مى‌کند و با قربانى کردن، نفس سرکش امّاره را سرمى‌برد.
حاجى دگربار بايد به مکّه بازگردد و از رحمت الهى به ميدان بندگى و اطاعت او وارد شود و به طواف و نماز و سعيى برخاسته از "معرفت" و "شعور" که سوغات سفر به عرفات و مشعر است، بپردازد.
بارى اين فريضه ارجمند که عقل و ادراک ما از شناخت کنه رمز و رازهاى آن عاجز است تنها داراى جنبه‌هاى اخلاقى و تربيتى نيست. حجّ در جايگاه اصيل خود انباشته از آموزه‌هاى اجتماعى و سياسى است. مسلمانان در حجّ رنگها و مرزها و آنچه بوى تعيّن و تشخّص و جدايى مى‌دهد را به يک سو مى‌نهند و به درياى وحدت متّصل مى‌شوند. مسلمانان در حجّ هم قدرت اسلام را در بسيج عاشقانه انسانها از هر رنگ و نژادى باور مى‌کنند و هم توانمندى‌هاى عظيم خود را. اى کاش روزى فرابرسد تا مسلمانان خود را بيش از پيش باور کنند و در اين کنگره عظيم اسلامى با تکيه بر اخوّت دينى به طرح مشکلات و معضلات جهان اسلام و حلّ و فصل آنها بپردازند.
حضور در سرزمين وحى از نگاهى ديگر احياى ياد و نام پيامبر بزرگوار اسلام و اهل بيت آن حضرت و ياران پاک او نيز هست. مسلمانان در اين سفر روحانى با گوشه‌اى از رنج‌ها و مرارت‌هاى طاقت فرسايى که اولياى الهى به جان خريده‌اند تا اکنون گوهر دين به دست ما برسد، آشنا مى‌شوند. از همين روست که بر پايه روايتى که شيعه و سنّى آن را نقل کرده‌اند، کسى که حجّ بجا بياورد و پيامبرصلى الله عليه وآله را زيارت نکند نسبت به آن حضرت جفا نموده است(2). و در حديثى از امام صادق‌عليه السلام آمده است: "هرگاه يکى از شما حجّ بجا آورد، بايد حجّش را با زيارت ما به پايان آورد؛ زيرا زيارت ما مکمّل حجّ است."
بنابراين جا دارد زائر خانه خدا قبل يا بعد از حجّ به زيارت قبر مطهّر پيامبر اکرم‌صلى الله عليه وآله، فاطمه زهراءعليها السلام و امامان معصوم‌عليهم السلام بشتابد و آنان را از روى معرفت و شناخت زيارت کند.
در اين فرصت، متواضعانه تذکراتى چند را خدمت برادران و خواهران زائر خانه خدا و دلدادگان قبر مطهّر پيامبرصلى الله عليه وآله و امامان بقيع‌عليهم السلام عرض مى‌کنم:
1 - شرط اوّل بهره‌بردارى از اين سفر روحانى توبه و عزم بر دورى از گناه براى هميشه است. مقدّمه توبه اين است که انسان از عهده حقوقى که بر عهده اوست برآيد، مظالمى را که بر عهده دارد ردّ کند، از صاحبان حقّ حليّت بطلبد، ديون مردم و حقوق خداوند را بپردازد، اينها از جمله امورى است که توبه حقيقى بدون آن ممکن نيست.
2 - انجام درست اعمال حجّ بسيار ظريف و دقيق است. بنابر اين لازم است حجّاج محترم ضمن پرهيز از وسوسه‌هاى بى‌مورد، مسايل را بر اساس تقليد صحيح به خوبى ياد بگيرند و از هر راهى که برايشان ممکن است و از آن جمله مراجعه به روحانيون محترم کاروان‌هاى حجّ، با چگونگى انجام اعمال آشنا شوند، تا مبادا خداى ناکرده عدم آگاهى به مسايل شرعى سبب به هدر رفتن زحماتشان شود.
3 - برادران و خواهران ايمانى بايد توجّه داشته باشند که آنان افتخار پيروى ازامام صادق‌عليه السلام و انتساب به مذهب جعفرى را دارند. مجموع اعمال و رفتار ما در اين سفر که در پيش چشم ملتها و مذاهب گوناگون اسلامى است بايد به گونه‌اى باشد که بتوانيم مذهب امام صادق‌عليه السلام را آن گونه که هست بشناسانيم و تبليغات ناروا و نادرستى که نسبت به شيعيان و مکتب جعفرى وجود دارد را از ذهن ناآگاهان بزداييم.
4 - لازم است برادران و خواهران ايمانى در نمازهاى جماعت که در مسجدالحرام و مسجدالنّبى برگزار مى‌شود شرکت کنند و از جماعت مسلمانان تخلّف نکنند. در اوقات برپايى نماز جماعت، گشت زدن در بازارها و اماکن و بى‌اعتنايى به نماز جماعت روا نيست. اين گونه اعمال گاه آثار سويى را در برخى اذهان ايجاد مى‌کند که برطرف کردن آن آسان نيست و خروج از مسئوليّت شرعى آن بسى مشکل است.
5 - گرچه در روايات بر طواف مستحبّ و فيض بردن از مکان‌هاى متبرّک و مقدّس بسيار تأکيد شده و مؤمنان بايد در صورت امکان بر آن مواظبت نمايند، ولى بايد توجّه داشت که رعايت حال ديگران بويژه آنان که مشغول انجام اعمال واجب خويش هستند، بسيار بجا و لازم است.
6 - قرآن خواندن در مکّه و مدينه که جايگاه نزول وحى است داراى فضيلت بسيارى است، جا دارد زايران خانه خدا از فرصت به دست آمده حدّاکثر بهره‌بردارى را بنمايند.
7 - در زيارت قبر مطهّر پيامبراکرم‌صلى الله عليه وآله، فاطمه زهراءعليها السلام، امامان بقيع‌عليهم السلام، قبرستان ابوطالب و ديگر مشاهد و اماکن بايد موازين اسلامى را رعايت نمود و ضمن بهره‌بردارى و فيض بردن از اين مکان‌هاى مقدّس، از کارهايى که بهانه به دست مخالفان مکتب اهل بيت‌عليهم السلام مى‌دهد به شدّت اجتناب شود.
و سرانجام اين که اين سفر معنوى عمرى بس کوتاه دارد، بجاست اکنون که خداوند از ميان انبوه دلدادگان و شيفتگان خانه‌اش توفيق اين حضور پرفيض را عنايت فرموده، انسان نهايت بهره‌بردارى را از اين سفر الى‌الله بنمايد و وقت گرانبها و فرصت کم نظير را به رايگان از کف ندهد. و از برادران و خواهران مؤمن انتظار مى‌رود که در جوار خانه امن الهى و در کنار قبر مطهّر پيامبرصلى الله عليه وآله و معصومان‌عليهم السلام براى رفع مشکلات مسلمانان دعا کنند و صاحبان حق و والدين و گذشتگان را در اعمال مستحبّى و خيراتى که انجام مى‌دهند شريک نمايند.
والسّلام على جميع عباد اللّه الصّالحين
عبدالکريم موسوى اردبيلى