فصل هفتم: سنگ زدن به جمرات سه‌گانه
مسأله 1009) شبهايى که بر حاجى واجب است در منى بيتوته کند، بايد در روزهاى آن به هر يک از جمرات سه‌گانه (جمره اُولى، جمره وُسطى و جمره عَقبه) به ترتيب هفت سنگريره بزند.
مسأله 1010) کسانى که بايد شب سيزدهم را هم در منى بمانند بايد در روز سيزدهم رمى جمرات سه‌گانه را انجام دهند.
مسأله 1011) رمى جمرات سه‌گانه اگر چه واجب است ولى حتّى ترک عمدى آن موجب بطلان حجّ نمى‌شود، هرچند کسى که عمداً اين عمل را ترک کند، مرتکب گناه شده است و بايد آن را به تفصيلى که در مسايل آينده خواهد آمد قضا کند.
مسأله 1012) کيفيّت رمى جمرات سه‌گانه در روزهاى يازدهم و دوازدهم از نظر مقدار سنگريزه‌ها و چگونگى انداختن آنها و شرايط و واجبات آن به همان گونه‌اى است که در اعمال روز عيد در مبحث رمى جمره عقبه گذشت.
ترتيب در سنگ زدن به جمرات
مسأله 1013) در رمى جمرات سه‌گانه، ترتيب واجب است، يعنى اوّل بايد به جمره اُولى، پس از آن به جمره وسطى و سپس به جمره عقبه سنگ بزند.
مسأله 1014) اگر کسى در رمى جمرات سه‌گانه ترتيب را رعايت نکند، خواه از روى عمد باشد يا به علّت ندانستن مسأله يا فراموشى، بايد دوباره عمل را انجام دهد تا ترتيب حاصل شود، مثلاً اگر اوّل به جمره وسطى سنگ انداخت و پس از آن به جمره اُولى، کافى است که جمره وسطى را رمى کند و سپس به جمره عقبه هم سنگ بزند و اعاده سنگ زدن به جمره اُولى، لازم نيست.
مسأله 1015) بنابر احتياط واجب حاجى تا تمام هفت سنگ را به جمره اُولى نزده باشد نمى‌تواند سنگ زدن به جمره وسطى را شروع کند و همين طور بنابر احتياط تا رمى جمره وسطى را به پايان نرسانده نمى‌تواند جمره عقبه را رمى کند و اگر از روى علم و عمد يا به علّت ندانستن مسأله پيش از تمام کردن هفت سنگ جمره اُولى شروع به سنگ زدن به جمره وسطى نمايد بنابر احتياط بايد رمى را اعاده کند، ولى اگر کسى به علّت فراموشى چهار سنگ به جمره اُولى بزند و آن را رها کند و سپس چهار سنگ هم به جمره بعدى بزند و مشغول سنگ زدن به جمره عقبه شود، لازم نيست رمى را اعاده کند ولى پس از زدن هفت سنگ به جمره عقبه و در مقام جبران کسرى، بنابر احتياط بايد کسرى جمره اُولى را پيش از جمره وسطى جبران کند.
مسأله 1016) اگر در روز پس از رمى جمرات متوجّه شود که در روز قبل، برخلاف ترتيب به جمرات سنگ زده، بايد عمل را به گونه‌اى که ترتيب حاصل شود قضا کند و سپس وظيفه اين روز را بجا بياورد.
مسأله 1017) اگر به هر يک از جمرات سه‌گانه يا بعضى از آنها چهار سنگ زده باشد و در روز بعد يادش بيايد احتياط واجب آن است که ابتدا بقيّه روز قبل را که فراموش کرده قضا کند و سپس وظيفه آن روز را انجام دهد.
مسأله 1018) اگر کسى رمى جمرات سه‌گانه را فراموش کند و از منى بيرون رود و به مکّه بيايد چنانچه در ايّام تشريق يادش آمد بايد برگردد و عمل را انجام دهد و اگر نمى‌تواند برگردد بايد نايب بگيرد و اگر پس از ايّام تشريق يادش بيايد بايد سال ديگر در ايّام تشريق خودش يا نايبش عمل را قضا نمايد.
مسأله 1019) اگر حاجى رمى جمرات را فراموش کند و پس از بيرون رفتن از مکّه يادش بيايد احتياط واجب آن است که در سال ديگر خودش يا نايبش عمل را قضا کند.
مسأله 1020) کسى که سنگ زدن به بعضى از جمرات را فراموش کند حکمش همان است که در دو مسأله پيش گذشت، بلکه بنابر احتياط واجب کسى که به همه جمرات يا بعضى از آنها کمتر از هفت سنگ زده نيز حمکش همان است.
مسأله 1021) چنانکه گذشت زنها مى‌توانند سنگ زدن به جمره عقبه که يکى از اعمال روز عيد است را پس از وقوف در مشعر و آمدن به منى در شب عيد انجام دهند، ولى رمى جمرات مربوط به روزهاى يازدهم و دوازدهم را در صورتى مى‌توانند در شب انجام دهند که از رمى در روز معذور باشند.
مسأله 1022) اگر کسى عمداً يا از روى فراموشى رمى يکى از روزها را فراموش کند واجب است روز بعد، آن را قضا کند و بنابر احتياط بين قضا و ادا فاصله را مراعات کند و اگر دو روز را ترک کند بايد در روز بعد عمل هر دو روز را قضا نمايد.
وقت سنگ زدن به جمرات
مسأله 1023) وقت رمى جمرات روزهايى است که حاجى بايد شبهاى آن را در منى بيتوته کند. مقصود از روز، از طلوع آفتاب تا غروب آن است.
مسأله 1024) اگر کسى بدون عذر رمى در روز را ترک کند و در شب انجام دهد، علاوه بر آن که گناه کرده، عملش صحيح نيست.
مسأله 1025) واجب است قضاى رمى جمرات بر اداى آن مقدّم شود، مثلاً کسى که در روز يازدهم مى‌خواهد قضاى رمى روز عيد را بجا بياورد، بايد ابتدا قضاى روز عيد را انجام دهد و پس از آن رمى روز يازدهم را که ادا است بجا بياورد و کسى که مى‌خواهد قضاى دو روز را بجا بياورد بايد ابتدا قضاى روز جلوتر را انجام دهد و پس از آن قضاى روز بعد را.
مسأله 1026) همچنان که قضاى رمى جمرات سه‌گانه واجب است، قضاى رمى بعضى از آنها هم واجب است بنابراين کسى که در روز يازدهم جمره اُولى را رمى کرده و دو جمره ديگر را ترک نموده، در روز بعد بايد ابتدا رمى روز قبل را تکميل کند و سپس تکليف آن روز را انجام دهد.
مسأله 1027) اگر پس از گذشتن وقت هر سه روزى که رمى جمره در آن واجب است يقين پيدا کند که يک روز جمرات را رمى نکرده، اگر رمى يک روز را به قصد مافى‌الذّمّه انجام دهد کافى است، ولى احتياط مستحبّ آن است که هر سه روز را با مراعات ترتيب اعاده کند.
مسأله 1028) کسى که نمى‌تواند در روز يازدهم و دوازدهم رمى کند بايد شب قبل يا بعد رمى کند و بنابر احتياط با وجود امکان رمى در شب، نمى‌تواند نايب بگيرد.
مسأله 1029) کسى که در صبح روزهايى که بايد رمى جمره کند به علّت ازدحام جمعيّت يا عذرى ديگر نمى‌تواند رمى کند ولى مى‌داند که بعد از ظهر قادر به رمى است بايد منتظر بماند و نمى‌تواند در صبح نايب بگيرد.
مسأله 1030) کسى که در روز عيد نتوانسته ذبح و حلق يا تقصير نمايد مى‌تواند رمى روزهاى يازدهم و دوازدهم را انجام دهد.
نيابت در سنگ زدن به جمرات
مسأله 1031) رمى جمرات، نيابت‌بردار است، بنابراين کسى که نتواند به جمرات سنگ بزند مانند بيمار، فلج، شخص بى‌هوش، ناتوان و طفل کوچک مى‌توانند نايب بگيرند.
مسأله 1032) اگر عذر معذور از رمى به گونه‌اى باشد که اصلاً نتواند اذن بدهد مانند شخص بى‌هوش، چنانچه ديگران بدون اذن وى از طرف او رمى کنند، در صورتى کافى است که از برطرف شدن عذرش نااميد باشند و شواهد حال نشان دهد که او راضى است و اگر بفهمد ابراز رضايت مى‌کند، ولى در مورد کودک بنابر احتياط نيابت بايد با اذن ولىّ شرعى او باشد.
مسأله 1033) در مورد کسى که براى رمى جمرات نايب مى‌گيرد احتياط واجب آن است که تا خود فرد از توانايى بر انجام عمل نااميد نشده نايب عمل را انجام ندهد.
مسأله 1034) بنابر احتياط در صورت امکان معذورى را که نمى‌تواند رمى کند به محلّ جمرات ببرند و رمى را در حضور او انجام دهند و بهتر است اگر ممکن باشد سنگ را در دست او بگذارند و بيندازند.
مسأله 1035) بيمارى که به بهبودى خود اميدى ندارد يا معذورى که از برطرف‌شدن عذرش نااميد است بايد نايب بگيرد، و در صورتى که نااميد نباشد نيز مى‌تواند نايب بگيرد، ولى در هر حال اگر پس از آن که نايب عمل را بجا آورد عذر منوب‌عنه برطرف شد، بنابر احتياط بايد خودش عمل را انجام دهد.
مسأله 1036) کسى که در اصل حجّ يا رمى جمرات نايب ديگرى است بايد رمى جمرات را در روز انجام دهد و اگر از رمى در روز معذور باشد نمى‌تواند نايب بشود.
مسأله 1037) زن چون در حال اختيار هم مى‌تواند رمى روز دهم را در شب انجام دهد، هرگاه از اوّل هم بداند که رمى روز عيد را در شب انجام مى‌دهد مى‌تواند براى حجّ از طرف ديگرى نايب شود، خواه منوب‌عنه مرد باشد يا زن، ولى اگر مرد نايب شود تا رمى جمره را از طرف زن انجام دهد نمى‌تواند در شب رمى کند.
مسأله 1038) فرد معذور اگر نتواند نايبى پيدا کند که در روز از طرف او رمى جمرات را انجام دهد بنابر احتياط واجب نمى‌تواند کسى را براى رمى در شب نايب بگيرد، بلکه بايد خودش در روز بعد رمى را قضا کند، و اگر براى قضا کردن در روز بعد هم توانايى نداشته باشد، نايب بگيرد.
مسأله 1039) کسى که رمى جمرات را انجام نداده و مى‌خواهد هم خودش به جمرات سنگ بزند وهم به نيابت از يک يا چند نفر به جمرات سنگ بزند مى‌تواند جمره اُولى را از طرف خود و منوب‌عنه رمى کند و جمره‌هاى بعدى را هم به همين کيفيّت رمى کند؛ يا اين که هر سه جمره را از طرف خود رمى کند و پس از آن هر سه جمره را از طرف منوب‌عنه رمى کند و در انجام عمل براى خودش ومنوب‌عنه ترتيب شرط نيست.
مسأله 1040) اگر زن بداند يا احتمال بدهد که هرگاه خودش رمى جمرات را انجام دهد حايض مى‌شود و تا زمانى که در مکّه است پاک نمى‌شود تا طوافهاى واجب خود را انجام دهد، چنانچه نايب گرفتن براى طواف برايش مشقّت داشته باشد مى‌تواند براى رمى جمرات نايب بگيرد.
مسايل مربوط به شکّ در سنگ زدن به جمرات
مسأله 1041) اگر پس از گذشتن روزى که رمى در آن روز واجب بوده شک کند که آيا عمل را انجام داده يا نه، به شکّ خود اعتنا نکند.
مسأله 1042) اگر پس از سنگ زدن به جمرات شک کند که عمل را صحيح انجام داده يا نه، در صورتى که توجّه داشته که عمل را صحيح انجام بدهد به شکّ خود اعتنا نکند.
مسأله 1043) اگر پيش از آن که مشغول سنگ زدن به جمره بعدى شود شک کند که آيا به جمره قبلى هفت سنگ زده يا کمتر، حتّى اگر از عمل منصرف شده و مشغول کارهاى ديگر شده بنابر احتياط بايد به تعدادى که احتمال کسرى مى‌دهد سنگ بزند تا يقين پيدا کند هفت سنگ را زده است.
مسأله 1044) اگر پس از آن که مشغول به رمى جمره بعدى شد شک کند که به جمره قبلى هفت سنگ زده يا نه، به شکّ خود اعتنا نکند، خواه بداند چهار سنگ را به جمره قبلى زده و در بقيّه شک داشته باشد يا در اين که چهار سنگ زده باشد هم شک داشته باشد.
مسأله 1045) اگر پس از گذشتن روزى که رمى در آن روز واجب بوده يقين پيدا کند که به يکى از جمره‌ها سنگ نزده در صورتى که رمى جمره عقبه را قضا کند کافى است و احتياط مستحبّ آن است که رمى هر سه جمره را قضا کند.
مسأله 1046) اگر پس از آن که به هر سه جمره سنگ زد يقين پيدا کند که به يکى از جمرات سه‌گانه، يک يا دو يا سه سنگ کم زده است در صورتى که نتواند تعيين کند که کدام جمره است بايد مستحبّات منى
مقدارى را که احتمال کسرى مى‌دهد به هر يک از سه جمره بزند.
مسأله 1047) اگر پس از سنگ زدن به هر سه جمره، يقين پيدا کند که به يکى از آنها کمتر از چهار سنگ زده، بعيد نيست که اگر مقدار کسرى را به حساب تکميل جمره آخرى بزند کافى باشد، ولى احتياط آن است که جمره آخرى را از سر بگيرد و احتياط بالاتر آن است که مقدار کسرى را به عنوان تکميل جمره اُولى بزند و سپس رمى جمره دوّم و سوّم را هم به ترتيب اعاده نمايد.
مسأله 1048) اگر بفهمد که رمى يکى از روزها را باطل انجام داده، هرگاه رمى همان روز را قضا کند کافى است و لازم نيست روز پس از آن را هم قضا کند، مثلاً اگر کسى در روز سيزدهم متوجّه شود که رمى روز دهم را باطل انجام داده، قضاى همان روز کافى است و لازم نيست رمى روز يازدهم و دوازدهم را هم قضا کند.
مستحبّات منى
مسأله 1049) برخى از مستحبّات منى به شرح زير است:
1 - مستحبّ است حاجى روزهاى يازدهم، دوازدهم و سيزدهم را در منى بماند و حتىّ براى طواف مستحبّى هم از منى به مکّه نرود.
2 - مستحبّ است حاجى در منى پس از نماز ظهر روز عيد و چهارده نماز پس از آن تکبير بگويد و بعضى تکبير گفتن را واجب دانسته‌اند و بهتر است اين تکبيرها را بگويد:
"اَللَّهُ أَکْبَرُ، اَللَّهُ أَکْبَرُ، لا إلهَ إِلَّا اللَّهُ وَاللَّهُ أَکْبَرُ، اَللَّهُ أَکْبْرُ وَلِلَّهِ الْحَمْدُ، اَللَّهُ أَکْبَرُ عَلى ما هَدانا، اَللَّهُ أَکْبَرُ عَلى ما رَزَقَنا مِنْ بَهِيمَةِ الْأَنْعامِ، وَالْحَمْدُ لِلَّهِ عَلى ما أَبْلانا."
وبراى کسانى که در منى نيستند گفتن اين تکبيرها پس از نماز ظهر روز عيد و نُه نماز بعد از آن مستحبّ است.
3 - مستحبّ است حاجى هنگام اقامت در منى نمازهاى واجب و مستحبّ خود را در مسجد "خيف" بجا آورد. درباره فضيلت اين مسجد روايات زيادى وارد شده، در حديثى آمده است که: "صد رکعت نماز در مسجد خيف با عبادت هفتاد سال برابر است، صد بار "سُبْحانَ اللَّهِ" گفتن در اين مسجد ثواب بنده آزاد کردن در راه خدا را دارد، پاداش صد بار "لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ" گفتن برابر با پاداش کسى است که جانى را زنده کرده باشد و هر کس در اين مسجد صد بار "اَلْحَمْدُ لِلَّهِ" بگويد پاداشش برابر با ثواب کسى است که مالى به اندازه ماليات عراقين (يعنى کوفه و بصره) در راه خدا صدقه داده باشد."(21)