مقدّمه
روح جستجوگر و ذهن پر سوال هر انسانى او را براى رسيدن به حقيقت و برطرف کردن ابهاماتى که پيرامون مسائل مختلف وجود دارد به سوال کردن وادار مى نمايد، چرا که يکى از بهترين طرق روشن کردن مجهولات و رسيدن به واقعيّتها، سوال نمودن از کسانى است که اطّلاع کافى دارند.
همان طور که خداوند متعال مى فرمايد: (فَاسْئَلُوا اَهْلَ الذِّکر إِنْ کُنْتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ; مسائلى را که نمى دانيد از اهل اطّلاع و کسانى که آگاه هستند بپرسيد).(1)
به همين دليل اسلام که يک آيين فطرى و هماهنگ با عقل و منطق است نه تنها بر اين مسأله فطرى که در بين عقلا معمول و معروف است مهر تأييد نهاده، بلکه به طرق مختلف مردم را به آن تشويق و در مواردى الزام کرده است، البتّه سوالاتى که انگيزه الهى و منطقى دارد نه سوالاتى که هدف از آن لجاجت، خودنمايى، اظهار فضل، و تحقير ديگران باشد.
1. سوره انبياء، آيه 7.
استفتا
اين کلمه يک واژه عربى است و به نوع خاصى از سوالات اطلاق مى شود، سوالى که پيرامون مسائل و احکام شرعى و عملى از افراد ذى صلاح و مراجع معظّم تقليد مطرح مى گردد.
پيشينه استفتا
سابقه استفتا به صدر اسلام برمى گردد، يعنى از زمانى که مسلمانان مکلّف به تکاليف و احکام عملى مانند نماز، روزه و... شدند استفتا نيز متولد شد، چرا که مسلمين پيرامون اين احکام از نبى مکرّم اسلام حضرت رسول اکرم(صلى الله عليه وآله) سوالاتى مى کردند که بسيارى از آنها موجود است، حتى قرآن مجيد عين اين ماده را در مورد بعضى از سوالات مربوط به ارث ذکر فرموده است: «يستفتونک قل اللّه يفتيکم فى الکلاله»(1) و اين مسأله در اعصار ائمّه(عليهم السلام) در مقياس وسيعتر ادامه پيدا کرد و درعصر حضرت امام باقر و امام صادق(عليهما السلام) وسعت زيادى پيدا کرد. به گونه اى که قسمت عمده اى از روايات فقهى موجود که از معصومين(عليهم السلام) به دست ما رسيده است، همه به صورت سوال و جواب و به اصطلاح استفتا مى باشد.
* * *
1. سوره نساء، آيه 176.
جاذبه استفتا
استفتا، بلکه هر نوع سوال و جوابى، جاذبه خاصى دارد يعنى علاقه مردم به کتابهاى سوال و جواب نسبت به کتابهاى ديگر، و استفتائات نسبت به رساله هاى عمليّه، بيشتر است و شايد علّت، اين باشد که در اين نوع کتابها آنچه را که خواننده مى خواهد، آمده است نه هر آنچه را که نويسنده اراده کرده است. همانند ميزبانى که غذاى مورد علاقه ميهمان را تهيّه مى کند نه آنچه خودش مى خواهد، استفتائات نيز غذاى روح آدمى است که مطابق ميل و علاقه و نياز سوال کننده تهيّه شده است.
کتاب حاضر
اين کتاب حاصل جلسات چند ساله «شوراى استفتا» استاد معظّم،مرجع عاليقدر حضرت آية اللّه العظمى مکارم شيرازى مدّظلّه العالى مى باشد، اين جلسات که در محضر معظّم له و با شرکت جمعى از علماى محترم حوزه علميّه قم تشکيل مى شد، عهده دار جوابگويى استفتائاتى بود که از داخل و خارج از کشور به دفتر معظّم له مى رسيد که پس از بحث و بررسى کامل به آنها جواب داده مى شد، و از بين نامه ها، سوالات جديد و تازه براى استفاده عموم انتخاب مى شد که به شکل کتاب حاضر درآمده است.
لازم به ذکر است که بر اثر زياد بودن استفتائات، روزانه دو جلسه استفتا تشکيل مى شد و مرجع عاليقدر با صبر و حوصله کافى به سوالات جواب مى دادند، به گونه اى که گاهى از اوقات پاسخ به يک سوال تمام وقت جلسه را مى گرفت. در اين جا لازم است که از زحمات اعضاى محترم شوراى استفتاى معظّم له تقدير و تشکر وبراى روح اعضايى که به جوارحق شتافته اند طلب رحمت و مغفرت نماييم.
?چند يادآورى لازم
در اين جا لازم است خوانندگان عزيز را به چند نکته توجّه دهيم:
الف) اگر چه تمام سوالات اين مجموعه همان گونه که قبلا اشاره شد نخست در شوراى استفتاى معظّم له مطرح شده بود، ولى از آن جا که حضرت استاد نسبت به مسائل علمى و بخصوص مسائل شرعى و استفتائات عنايت خاصّى دارند قرار شد که همه مسائل دوباره از نظر معظّم له گذرانده شود به همين دليل بعد از اين که يک سال کارهاى مقدماتى روى استفتائات انجام شد، کار قرائت استفتائات در محضر معظّم له شروع گرديد و تک تک سوالات دوباره به نظر ايشان رسيد و مرجع عاليقدر در بعضى از موارد اصلاحاتى را نيز انجام دادند، در ضمن قسمتى از سوالات نيز توسط خود معظّم له در کنار بيت اللّه الحرام و حرم حضرت رسول(صلى الله عليه وآله) (رزقنا اللّه واياکم ان شاء اللّه) در سفر عمره مفرده اى که به مکّه مکرّمه داشتند مطالعه و اصلاح شد.
ب) استفتائات اين مجموعه، منحصر به ايران اسلامى نيست بلکه حاصل نامه هايى است که از سراسر کشورهاى مسلمان نشين رسيده است، بنابراين اگر به سوالاتى برخورد کرديد که با جوّ حاکم بر ميهن اسلامى ما سازگار نبود، احتمالا آن سوالات از ساير کشورهاست.
جواب :
براى حفظ اسرار سوال کنندگان عزيز، ويژگيهاى شخص سوال کننده که در متن نامه بوده حذف شده است و بعضى از سوالات نيز تلخيص گرديده است.
د) از آن جا که متن فعلى به نظر آن مرجع عاليقدر رسيده و بعضى از جوابها اصلاح شده است، اگر تفاوتى بين جوابهايى که در دست داريد با آنچه در اين کتاب آمده است، وجود داشته باشد جوابهاى اين کتاب مقدّم است.
در خاتمه از تمام عزيزانى که ما را در تهيّه اين مجموعه همراهى کرده اند، به خصوص حجة الاسلام آقاى محمّد ربّانى که در مقابله قسمت عمده اين کتاب ما را يارى کرده است، تقدير و تشکر نموده و منتظر پيشنهادات سازنده خوانندگان محترم مى باشيم.
ربَّنا تَقَبَّلْ مِنّا، اِنَّکَ اَنتَ السَّميعُ الْعَليم
قم ـ حوزه علميّه
ابوالقاسم عليان نژادى
شهريور ماه 1375 ـ مطابق با جمادى الاولى 1417