سجود
مساله 1045 :
نمازگزار بايد در هر رکعت از نمازهاى واجب و مستحب بعد از رکوع دو سجده کند و سجده آن است که پيشانى و کف دو دست و سر دو زانو و سر دو انگشت بزرگ پاها را بر زمين بگذارد.
مساله 1046 :
دو سجده روى هم يک رکن است که اگر کسى در نماز واجب عمدا يا از روى فراموشى هر دو را ترک کند يا دو سجده ديگر به آنها اضافه نمايد، نمازش باطل است.
مساله 1047 :
اگر عمدا يک سجده کم يا زياد کند نماز باطل مى‌شود، و اگر سهوا يک سجده کم کند حکم آن بعدا گفته خواهد شد.
مساله 1048 :
اگر پيشانى را عمدا يا سهوا به زمين نگذارد سجده نکرده است اگر چه جاهاى ديگر به زمين برسد، ولى اگر پيشانى را به زمين بگذارد و سهوا جاهاى ديگر را به زمين نرساند يا سهوا ذکر نگويد سجده صحيح است.
مساله 1049 :
در سجده هر ذکرى بگويد کافى است ولى احتياط واجب آن است که مقدار ذکر از سه مرتبه «سبحان الله» يا يک مرتبه «سبحان ربى الاعلى و بحمده» کمتر نباشد و مستحب است «سبحان ربى الاعلى و بحمده» را سه يا پنچ يا هفت مرتبه بگويد.
مساله 1050 :
در سجود بايد به مقدار ذکر واجب، بدن آرام باشد. و موقع گقتن ذکر مستحب هم اگر آن را به قصد ذکرى که براى سجده دستور داده‌اند بگويد، آرام بودن بدن لازم است.
مساله 1051 :
اگر پيش از آن که پيشانى به زمين برسد و بدن آرام بگيرد، عمدا ذکر سجده را بگويد يا پيش از تمام شدن ذکر عمدا سر از سجده بردارد، نماز باطل است.
مساله 1052 :
اگر پيش از آن که پيشانى به زمين برسد و بدن آرام گيرد سهوا ذکر سجده را بگويد و پيش از آن که سر از سجده بردارد، بفهمد اشتباه کرده بايد دوباره در حال آرام بودن ذکر را بگويد.
مساله 1053 :
اگر بعد از آن که سر از سجده برداشت، بفهمد که پيش از آرام گرفتن بدن ذکر را گفته يا پيش از آن که ذکر سجده تمام شود سر برداشته، نمازش صحيح است.
مساله 1054 :
اگر موقعى که ذکر سجده را مى‌گويد يکى از هفت عضو را عمدا از زمين بردارد ، نماز باطل مى‌شود ولى موقعى که مشغول گفتن ذکر نيست اگر غير پيشانى جاهاى ديگر را از زمين بردارد و دوباره بگذارد، اشکال ندارد.
مساله 1055 :
اگر پيش از تمام شدن ذکر سجده سهوا پيشانى را از زمين بردارد نمى‌تواند دوباره به زمين بگذارد و بايد آن را يک سجده حساب کند، ولى اگر جاهاى ديگر را سهوا از زمين بردارد بايد دو مرتبه به زمين بگذارد و ذکر را بگويد.
مساله 1056 :
بعد از تمام شدن ذکر سجده اول بايد بنشيند تا بدن آرام گيرد و دوباره به سجده رود.
مساله 1057 :
جاى پيشانى نمازگزار بايد از جاهاى زانوهايش پست‌تر و بلندتراز چهار انگشت بسته نباشد، بلکه احتياط واجب آن است که جاى پيشانى او از جاى انگشتانش پست‌تر و بلندتر از چهار انگشت بسته نباشد.
مساله 1058 :
در زمين سراشيب که سراشيبى آن درست معلوم نيست احتياط واجب آن است که جاى پيشانى نمازگزار از جاى انگشتهاى پا و سر زانوهاى او بيش از چهار انگشت بسته بلندتر نباشد.
مساله 1059 :
اگر پيشانى را سهوا به چيزى بگذارد که از جاى انگشتهاى پا و سر زانوهاى او بلندتر از چهار انگشت بسته است چنانچه بلندى آن به قدرى است که نمى‌گويند در حال سجده است مى‌تواند سر را بردارد و به چيزى که بلندى آن به اندازه چهار انگشت بسته يا کمتر است بگذارد، و مى‌تواند سر را به روى آن چه به اندازه چهار انگشت‌يا کمتر است بکشد، و اگر بلندى آن به قدرى است که مى‌گويند در حال سجده است احتياط واجب آن است که پيشانى را از روى آن به روى چيزى که بلندى آن به انداره چهار انگشت بسته يا کمتر است بکشد، و اگر کشيدن پيشانى ممکن نيست بنابر احتياط واجب بايد پيشانى را بلند کند و بر موضعى که بلندى زايدى ندارد بگذارد و نماز را تمام کند و دوباره بخواند.
مساله 1060 :
بايد بين پيشانى و آنچه بر آن سجده مى‌کند چيزى نباشد، پس اگر مهر به‌قدرى چرک باشد که پيشانى به خود مهر نرسد سجده باطل است، ولى اگر مثلا رنگ مهر تغيير کرده باشد، اشکال ندارد.
مساله 1061 :
در سجده بايد کف دست را بر زمين بگذارد ولى در حال ناچارى پشت دست هم مانعى ندارد، و اگر پشت دست ممکن نباشد بايد مچ دست را بگذارد، و چنانچه آن را هم نتواند بايد تا آرنج هر جا که ميتواند بر زمين بگذارد و اگر آن هم ممکن نيست گذاشتن بازو کافى است.
مساله 1062 :
در سجده بنابر احتياط واجب بايد سر دو انگشت بزرگ پاها را به زمين بگذارد و اگر انگشتهاى ديگر پا يا روى پا را به زمين بگذارد يا به واسطه بلند بودن ناخن، سر شست به زمين نرسد نمازش باطل است.
مساله 1063 :
کسى که مقدارى از شست پايش بريده بايد بقيه آن را به زمين بگذارد، واگر چيزى از آن نمانده يا اگر مانده خيلى کوتاه است بايد بقيه انگشتان را بگذارد و اگر هيچ انگشت ندارد بايد هر مقدارى از پا باقى مانده به زمين بگذارد.
مساله 1064 :
اگر به طور غير معمول سجده کند مثلا سينه و شکم را به زمين بچسباند بنابر احتياط مستحب بايد نماز را دوباره بخواند، ولى اگر پاها را دراز کند،اگرچه هفت عضوى که گفته شد به زمين برسد بنابر احتياط واجب بايد نماز را دوباره بخواند.
مساله 1065 :
مهر يا چيز ديگرى که بر آن سجده ميکند بايد پاک باشد ولى اگر مثلا مهر را روى فرش نجس بگذارد يا يک طرف مهر نجس باشد و پيشانى را به طرف پاک آن بگذارد اشکال ندارد.
مساله 1066 :
اگر در پيشانى دمل و مانند آن باشد، چنانچه ممکن است بايد با جاى سالم پيشانى سجده کند. و اگر ممکن نيست بايد زمين را گود کند و دمل را در گودال و جاى سالم را به مقدارى که براى سجده کافى باشد بر زمين بگذارد.
مساله 1067 :
اگر دمل يا زخم تمام پيشانى را گرفته باشد بايد به يکى از دو طرف پيشانى سجده کند و اگر ممکن نيست، به چانه و اگر به چانه هم ممکن نيست بايد به هر جاى از صورت که ممکن است‌سجده کند. و اگر به هيچ جاى از صورت ممکن نيست، بايد با جلو سر سجده نمايد.
مساله 1068 :
کسى که نميتواند پيشانى را به زمين برساند بايد به قدرى که مى‌تواند خم شود و مهر يا چيز ديگرى را که سجده بر آن صحيح است روى چيز بلندى گذاشته و طورى پيشانى را بر آن بگذارد که بگويند سجده کرده است ولى بايد کف دستها و زانوها و انگشتان پا را به طور معمول به زمين بگذارد.
مساله 1069 :
کسى که هيچ نمى‌تواند خم شود بايد براى سجده بنشيند و با سر اشاره کند، و اگر نتواند بايد با چشمها اشاره نمايد و در هر دو صورت احتياط واجب آن است که اگر مى‌تواند بقدرى مهر را بلند کند که پيشانى را بر آن بگذارد و اگر نمى‌تواند احتياط مستحب آن است که مهر را بلند کند و به پيشانى بگذاردو اگر با سر يا چشمها هم نمى‌تواند اشاره کند بايد در قلب نيت‌سجده کند و بنابر احتياط واجب با دست و مانند آن براى سجده اشاره نمايد.
مساله 1070 :
کسى که نمى‌تواند بنشيند بايد ايستاده نيت‌سجده کند و چنانچه مى‌تواند براى سجده با سر اشاره کند، و اگر نمى‌تواند با چشمها اشاره نمايد، و اگر اين را هم نمى‌تواند در قلب يت‌سجده کند و بنابر احتياط واجب با دست و مانند آن براى سجده اشاره نمايد.
مساله 1071 :
اگر پيشانى بى‌اختيار از جاى سجده بلند شود چنانچه ممکن باشد بايد نگذارد دوباره به جاى سجده برسد و اين يک سجده حساب مى‌شود چه ذکر سجده را گفته باشد يا نه و اگر نتواند سر را نگه دارد و بى‌اختيار دوباره به جاى سجده برسد روى هم يک سجده حساب مى‌شود و اگر ذکر نگفته باشد بايد بگويد.
مساله 1072 :
جايى که انسان بايد تقيه کند مى تواند بر فرش و مانند آن سجده نمايد و لازم نيست براى نماز به جاى ديگر برود.
مساله 1073 :
اگر روى چيزى که بدن روى آن آرام نمى‌گيرد سجده کند باطل است. ولى روى تشک پر يا چيز ديگرى که بعد از سر گذاشتن و مقدارى پايين رفتن آرام مى‌گيرد سجده کند، اشکال ندارد.
مساله 1074 :
اگر انسان ناچار شود که در زمين گل نماز بخواند، بنابر احتياط واجب بايد در حالى که ايستاده است براى سجده با سر اشاره کند و تشهد را ايستاده بخواند.
مساله 1075 :
در رکعت اول و رکعت‌سومى که تشهد ندارد مثل رکعت‌سوم نماز ظهر و عصر و عشا اگر بعد از سجده دوم بدون آنکه مقدارى بنشيند براى رکعت بعد برخيزد نمازش صحيح است، ولى بنابر احتياط واجب بايد بعد از سجده دوم قدرى بى‌حرکت بنشيند و بعد برخيزد.
چيزهايى که سجده بر آن صحيح است
مساله 1076 :
بايد بر زمين و چيزهاى غير خوراکى که از زمين مى‌رويد مانند چوب و برگ رخت‌سجده کرد و سجده بر چيزهاى خوراکى و پوشاکى صحيح نيست و نيز سجده کردن بر چيزهاى معدنى مانند طلا و نقره و عقيق و فيروزه باطل است، اما سجده کردن بر سنگهاى معدنى مانند سنگ مرمر و سنگهاى سياه اشکال ندارد.
مساله 1077 :
احتياط واجب آن است که بر برگ درخت مو اگر تازه باشد سجده نکنند.
مساله 1078 :
سجده بر چيزهايى که از زمين مى‌رويد و خوراک حيوان است مثل علف و کاه صحيح است.
مساله 1079 :
سجده بر گلهايى که خوراکى نيستند صحيح است ولى سجده بر دواهاى خوراکى که از زمين مى‌رويد مانند گل بنفشه و گل گاو زبان صحيح نيست.
مساله 1080 :
سجده بر گياهى که خوردن آن در بعضى از شهرها معمول است و در شهرهاى ديگر معمول نيست و نيز سجده بر ميوه نارس صحيح نيست.
مساله 1081 :
سجده بر سنگ آهک و سنگ گچ صحيح است بلکه به گچ و آهک پخته و آجر و کوزه گلى و مانند آن هم مى‌شود سجده کرد.
مساله 1082 :
اگر کاغذ را از چيزى که سجده بر آن صحيح است مثلا از کاه ساخته باشند مى‌شود بر آن سجده کرد و سجده بر کاغذى که از پنبه و مانند آن ساخته شده اشکال ندارد.
مساله 1083 :
براى سجده بهتر از هر چيز تربت‌حضرت سيدالشهدا عليه السلام مى‌باشد، بعد از آن خاک، بعد از خاک سنگ، و بعد از سنگ گياه است.
مساله 1084 :
اگر چيزى که سجده بر آن صحيح است ندارد يا اگر دارد بواسطه سرما يا گرماى زياد و مانند اينها نمى‌تواند بر آن سجده کند بايد به لباسش اگر از کتان يا پنبه است‌سجده کند و اگر از چيز ديگر است بر همان چيز سجده کند و اگر آن هم نيست بايد بر پشت دست و چنانچه آنهم ممکن نباشد به چيز معدنى مانند انگشتر عقيق سجده نمايد.
مساله 1085 :
سجده بر گل و خاک سستى که پيشانى روى آن آرام نمى‌گيرد اگر بعد ازآن که مقدارى فرو رفت آرام بگيرد اشکال ندارد.
مساله 1086 :
اگر در سجده اول مهر به پيشانى بچسبد و بدون اينکه مهر را بردارد دوباره به سجده برود اشکال دارد ، بلکه نماز باطل است و بايد اعاده کند.
مساله 1087 :
اگر در بين نماز چيزى که بر آن سجده مى‌کند گم شود و چيزى که سجده بر آن صحيح است نداشته باشد چنانچه وقت وسعت دارد بايد نماز را بشکند و اگر وقت تنگ است بايد به لباسش اگر از پنبه يا کتان است‌سجده کند و اگر ازچيز ديگرى است بر همان چيز و اگر آنهم ممکن نيست بر پشت دست و اگر آن هم نمى‌شود به چيز معدنى مانند انگشتر عقيق سجده نمايد.
مساله 1088 :
هرگاه در حال سجده بفهمد پيشانى را بر چيزى گذاشته که سجده بر آن باطل است اگر ممکن باشد بايد پيشانى را از روى آن به روى چيزى که سجده بر آن صحيح است بکشد و اگر وقت تنگ است به دستورى که در مسأله پيش گفته شد عمل کند.
مساله 1089 :
اگر بعد از سجده بفهمد پيشانى را روى چيزى گذاشته که سجده بر آن باطل است اشکال ندارد.
مساله 1090 :
سجده کردن براى غير خداوند متعال حرام ميباشد و بعضى از مردم عوام که مقابل قبر امامان عليهم السلام پيشانى را به زمين مى‌گذارند اگر براى شکر خداوند متعال باشد اشکال ندارد و گرنه حرام است.
مستحبات و مکروهات سجده
مساله 1091 :
در سجده چند چيز مستحب است: 1- کسى که ايستاده نماز مى‌خواند بعد از آنکه سر از رکوع برداشت و کاملا ايستاد و کسى که نشسته نماز مى‌خواند بعد از آن که کاملا نشست براى رفتن به سجده تکبير بگويد. 2- موقعى که مرد مى‌خواهد به سجده برود اول دستها را و زن اول زانوها را به زمين بگذارد. 3- بينى را به مهر يا چيزى که سجده بر آن صحيح است بگذارد. 4- در حال سجده انگشتان دست را به هم بچسباند و برابر گوش بگذارد بطورى که سر آنها رو به قبله باشد. 5- در سجده دعا کند و از خدا حاجت بخواهد و اين دعا را بخواند: «يا خير المسؤولين و يا خير المعطين ارزقنى و ارزق عيالى من فضلک فانک ذو الفضل العظيم»، يعنى اى بهترين کسى که از او سوال مى‌کنند و اى بهترين عطا کنندگان، روزى بده به من و عيال من از فضل خودت، پس به درستى که تو داراى فضل بزرگى. 6- بعد از سجده بر ران چپ بنشيند و روى پاى راست را بر کف پاى چپ بگذارد. 7- بعد از هر سجده وقتى نشست و بدنش آرام گرفت تکبير بگويد. 8- بعد از سجده اول بدنش که آرام گرفت «استغفر الله ربى و اتوب اليه» بگويد. 9- سجده را طول بدهد و در موقع نشستن دستها را روى رانها بگذارد. 10- براى رفتن به سجده دوم در حال آرامى بدن «الله اکبر» بگويد. 11- در سجده‌ها صلوات بفرستد و اگر آن را به قصد ذکرى که در سجده‌ها دستور داده‌اند بگويد اشکال ندارد. 12- در موقع بلند شدن، دستها را بعد از زانوها از زمين بردارد . 13- مردها آرنجها و شکم را به زمين نچسبانند و بازوها را از پهلو جدا نگاه دارند و زنها آرنجها و شکم را بر زمين بگذارند و اعضاى بدن را به يکديگر بچسبانند.و مستحبات ديگر سجده در کتابهاى مفصل گفته شده است.
مساله 1092 :
قرآن خواندن در سجده مکروه است و نيز مکروه است براى برطرف کردن گرد و غبار جاى سجده را فوت کند و اگر در اثر فوت کردن دو حرف از دهان بيرون‌آيد نماز باطل است. و غير اينها مکروهات ديگرى هم در کتابهاى مفصل گفته شده است.
سجده واجب قرآن
مساله 1093 :
در هر يک از چهار سوره: «و النجم، اقرا، الم تنزيل و حم سجده» يک آيه سجده است که اگر انسان بخواند يا گوش به آن دهد بعد از تمام شدن آن آيه بايد فورا سجده کند و اگر فراموش کرد هر وقت‌يادش آمد بايد سجده نمايد.
مساله 1094 :
اگر انسان موقعى که آيه سجده را مى‌خواند از ديگرى هم بشنود چنانچه گوش داده دو سجده نمايد و اگر به گوشش خورده يک سجده کافى است.
مساله 1095 :
در غير نماز اگر در حال سجده آيه سجده را بخواند يا به آن گوش بدهد بايد سر از سجده بردارد و دوباره سجده کند.
مساله 1096 :
اگر آيه سجده را از کسى که قصد خواندن قرآن ندارد بشنود، يا از مثل گرامافون آيه سجده را بشنود، لازم نيست‌سجده نمايد. ولى اگر از آلتى که صداى خود انسان را مى‌رساند بشنود، واجب است‌سجده کند.
مساله 1097 :
در سجده واجب قرآن نمى‌شود بر چيزهاى خوراکى و پوشاکى سجده کرد ولى ساير شرايط سجده را که در نماز است لازم نيست مراعات کنند.
مساله 1098 :
در سجده واجب قرآن بايد طورى عمل کند که بگويند سجده کرد.
مساله 1099 :
هرگاه در سجده واجب قرآن پيشانى را به قصد سجده به زمين بگذارد، اگر چه ذکر نگويد کافى است، و گفتن ذکر مستحب است. و بهتر است بگويد: «لا اله الا الله حقا حقا لا اله الا الله ايمانا و تصديقا لا اله الا الله عبودية و رقا سجدت لک يا رب تعبدا و رقا لا مستنکفا و لا مستکبرا بل انا عبد ذليل ضعيف خائف مستجير».