امورى که بر امام يا مأموم، مکروه يا مستحب است
ائتمام مسافر به حاضر و عکس
مکروه است ائتمام مسافر به مقيم و به عکس؛ و در صورت وقوع، هر کدام به وظيفه خودش عمل نمايد.و اظهر اختصاص کراهت، به رباعيّه است که فريضه هر کدام، مخالف است در کميّت با فريضه ديگرى؛ پس مانعى از اقتداى در صبح و مغرب و اقتداى مسافر به حاضر در قضاى ظهرين تماماً، و عکس در قضاى ظهرين قصراً، نيست؛ و از اين جهت، دور نيست کراهت با اختلاف دو فرض در دو مسافر يا دو حاضر، به سبب ادا و قضا و غير اينها.
نحوه مفارقت نماز مسافر از حاضر در جماعت
و مفارقت ناقص، به سلام، از کامل اگر چه در دو حاضر يا دو مسافر باشد، جايز است، و انتظار سلام [ گفتن ] با ديگرى محتمل است جواز آن، بلکه فرموده اند افضل است، لکن از شبهه، صافى نيست جواز، فضلاً از افضليّت؛ لکن در صورت عدم طول فصل به اشتغالِ به اَذکار و نحو آن، جوازش ظاهر است؛ و در اين تقدير، لازم نيست اقتصار بر سلام، بلکه جايز است انتظار براى تشهد با امام، اگر چه احوط، اقتصار است.و نشستن امام بعد از نماز خود تا فراغ همه مأمومين از نماز، مستحبّ مؤکّد است.
کراهت امامت
و ظاهر، کراهت امامت است در صورت کراهت ائتمام. و تقديمِ مسبوقِ به رکعتى يا ازيد، مکروه است از امام و غير. و دور نيست کراهت با عدم حضور اقامه با امام؛ و نماز با تقديم، صحيح است، چنانچه خواهد آمد، ان شاءاللّه .مکروه است امامت «ابرص» و «مجذوم» و ائتمام به آنها مگر براى مماثل، و اشدّ است کراهت با ظهور اثر برص و جذام در وجه.
و همچنين امامت محدود ـ بعد از توبه و حکم به عدالت او ـ مکروه است؛ و ائتمام به او مکروه است، و براى مماثل، اظهر عدم کراهت است.و «اغلف» که مقصّرِ در ترک خِتان باشد، فاسق مى شود بنا بر تحريم ترک، و از اين جهت، اقتداى به او جايز نيست، نه از جهت تنجّس غلفه که از بواطن است، يا حمل عينِ بول که در باطن است، و غير مقصّر که معذور باشد، مکروه است امامت او، و اظهر کراهيّت ائتمام به او است؛ و در اطلاق کراهت براى مماثل، تأمّل است.و مکروه است امامت کسى که مأمومين، کارِهِ او باشند براى امور دنيا.و مکروه است امامت «اعرابى» براى مهاجرين؛ و مقتضاى اطلاق با حفظ عدالت، اراده ساکنين قُرى و شهرها است؛ لکن مناسبت بين حکم و موضوع اقتضا مى کند، حمل بر کسانى که تأخّر دينى دارند نسبت به مقدّم بر آنها در تعاليم دينيّه. و دور نيست کراهت در امامت جاهل در دينيّات، براى عالم، نه براى مماثل با حفظ عدالت، چنانکه گذشت.و مکروه است امامت متيمّمِ از اصغر يا اکبر، براى متوضّى، يا مغتسِل.
امامت صاحبان عذر
و امّا امامت صاحبان عذر که بعضى از واجبات، از آنها فوت مى شود براى عذرى، مثل دست بريده يا پا بريده، که متمکّن از واجباتِ سجود نيستند و امثال اينها، احوط ترک آن است؛ و همچنين ائتمام؛ و همچنين عذرِ در شرايط، مثل فاقد جبيره با صاحب آن، و مسلوس و مستحاضه با غير مماثل از صحيح و طاهر با مناسبت.
اقتدا با مخالفتِ در اجتهاد يا تقليد
و همچنين احوط، ترک اقتدا است با مخالفت اجتهاديّه يا تقليديّه با امام در موارد اختلاف که ترتيب اثر داده مى شود در نماز، به طورى که اگر ديگرى آن را به جا نياورد، نماز او فاقد شرط يا واجد مانع، خواهد بود، اگر چه مأموم، قاطع به فساد نماز امام نبود، بلکه ظانّ بود به ظنّ معتبر در حقّ خودش و تابع يا متبوعش.و همچنين اختلاف در قرائت، بلکه عدم تحمّل، واضح است؛ پس اگر در فروع سابقه، ائتمام جايز باشد در اين جا هم با قرائت مأموم سوره را که امام از روى عقيده عدم وجوب ترک کرده بخواند و بگوييم جايز و مجزى است، نماز صحيح خواهد بود، لکن احتياطِ متقدّم، در اين جا مقتضىِ ترک ائتمام است. و اگر امام به قصد امر فعلى، قرائت سوره بنمايد، از محلّ بحث و اشکال خارج است.
علم به نجاست لباس امام جماعت
و اگر در جامه يا بدن امام، نجاست غير معفوّ عنها ببيند، احوط ترک اقتدا است، مگر با علم به جهل او به اصل نجاست و عدم ارتفاع جهل تا آخر نماز، يا امکان ازاله و فعليّت آن در اثنا اگر مرتفع شد جهل در اثنا.
فضيلت نماز در مساجد و مشاهده مشرّفه
نماز در «مسجد» افضل است از نماز در غير مسجد با اختلاف مساجد در مقدار افضليّت، و در مساجد ثلاثه يعنى «مسجدين» و «مسجد کوفه» افضل از غير آنها است و در «مسجد سهله» و «مسجد خيف» و «مسجد غدير» و «مسجد بيت المقدس» و «مسجد براثا» و «مسجد قبا» منصوص است کثرت فضيلت و همچنين قبور ائمّه و اهل بيت عصمت ـ عليهم السلام ـ و قبور انبيا و اوصيا، ـ عليهم السلام ـ معلوم است در شرع فضيلت نماز در مشاهد مشرّفه ايشان.
مکان افضل براى نافله
و آيا نافله، در مسجد ايقاع آن افضل است يا در منزل؟ در صورت انطباق عناوين و مرجّحات هر کدام، معلوم است؛ و در غير اين صورت، بعيد نيست نماز نافله در منزل، افضل از تخصيص مسجد به آن باشد، و در مسجد، افضل از تخصيص منزل به آن باشد، و حيازت افضليّت مطلقه، با تشريک مسجد و منزل در نافله است، در صورت عدم مرجّحات شخصيّه براى هر فردى در زمانى و مکانى، و با تخصيص «مکتوبه» به مسجد.و «مشاهد مشرّفه» در جهت مذکوره، در حکم مساجد مى باشند. و غير بيت، ملحق به آن نيست در حيثيّت بيت و مسجد، نه در مثل حيثيّت اسرار و اعلان و جهات خارجيّه که محل بحث، خارج از آن است.
مکان افضل براى زنها
و نماز مکتوبه در مساجد، براى مردها افضل از غير مساجد است، چنانچه گذشت.و اما زنها، پس در بيوت ايقاع مکتوبه بنمايند، افضل است از ايقاع در مسجد به جهت مسجديّت؛ و اما مساجد خاصّه، پس ممکن است مساوات بعضى از آنها با بيوت و افضليّت بعضى از آنها از بيوت، و حيثيّت ضميمه جماعت، خارج است از حيثيّتى که عنوان مسأله است.