دفــاع
سوال 1261 :
ـ چند نفر شبانه وارد منزل کسى شده و معلوم نشده که قصد دزدى داشته اند يا چيز ديگر و صاحب منزل يکى از آنها را در اثر زدن ناقص کرده، ولى فرار کرده و آن موقع شناسايى نشده اند. پس از مدتى مجدّداً در روز هجوم آورده و در حالى که زن و دختر او سر برهنه بوده اند ظاهراً قصد تجاوز به آنها را داشته اند، که وسيله مردم دستگير و معلوم شده اينها همان افراد قبلى هستند. مستدعى است حکم مسأله را در اين قبيل موارد و وظيفه انسان را نسبت به چنين افرادى بيان فرماييد، و آيا نقص وارد شده قبلى ضمان دارد؟
جواب :
از قضيه مورد سوال اطلاع ندارم، ولى بطور کلى اگر کسى به خود انسان، يا ناموس، يا خويشان و بستگان انسان، يا به مسلمانى ديگر به قصد کشتن يا تجاوز، هجوم آورد بر انسان واجب است به هر نحو که ممکن است دفاع کند هر چند منجر به کشتن مهاجم شود. ولى بايد سعى کند تا وقتى که راه خفيفتر يا فرار ميسر است دست به کار شديد و خشن نزند و اگر انسان نتواند به تنهايى از جان و ناموس خود دفاع کند واجب است از
----------
(صفحه480)
ديگران کمک بگيرد و هرگاه دزدى به قصد بردن مال انسان، يا بستگان او هجوم آورد انسان حق دارد دفاع کند، هرچند منجر به کشتن مهاجم شود، با رعايت مراتب دفاع، و چنانچه در موارد مذکور، با رعايت مراتب دفاع، به طرف، خسارت مالى يا نقص عضو وارد شود، يا کشته شود کسى ضامن نيست. ولى اگر درجات خفيفتر ميسر بود و با اين حال انسان به سراغ مراحل بالاتر و شديدتر رفت، بنابر احتياط، ضامن است و نيز اگر از طرف مهاجم، خسارت مالى، يا جانى، يا نقصِ عضو به انسان وارد شود شخصِ مهاجم ضامن است. ولى اگر انسان بر دزد يا شخص مهاجم پيروز شد، به نحوى که ديگر نمى تواند کارى انجام دهد، حق ندارد بى جهت او را بزند يا مجروح کند يا بکشد، بلکه تعزير او با حاکم شرع است و نيز اگر انسان مرد اجنبى را با همسر خود، يا دختر يا خويشان خود بيابد در حالى که قصد تجاوز دارد بايد به هر نحو شده دفاع کند هرچند منجر به کشتن او شود. بلکه واجب است انسان از ناموس مسلمانان ديگر هم دفاع کند، ولى در هر حال بايد مراتب را رعايت کند و با رعايت مراتب، انسان ضامن خسارت او نيست. ولى اگر با امکان مرتبه خفيف تر دست به کار شديدتر بزند، بنا بر احتياط ضامن است. همچنين بنابر مشهور، اگر کسى ببيند مردى با همسر او زنا مى کند و دانست که زن با رضايت خود تسليم او شده مى تواند هر دو را بکشد و بين خود و خدا نه گناه دارد و نه ضامن است. ولى بايد بتواند نزد حاکم شرع ثابت کند وگرنه حاکم شرع حکم به قصاص مى کند.
ضمناً اگر کسى به منظور اطلاع بر ناموس و اسرار مردم، به طور عادى يا با دوربين به درون خانه آنان نگاه کند واجب است او را منع کنند، و اگر دست برنداشت به هر نحو شده جلوگيرى کنند ولو منجر به کور شدن يا کشته
----------
(صفحه481)
شدن او بشود با رعايت مراتب و همچنين است اگر نگاه کننده از خويشان و ارحام صاحبخانه باشد، ولى منظورش نگاه کردن به چيزهايى است که بر او نگاه کردن به آنها حرام است مثل عورت.
بلکه اگر انسان احتمال بدهد يا بداند که دفاع او از جان خود يا بستگان خود منجر به کشته شدن خودش خواهد شد باز هم دفاع جايز، بلکه گاهى واجب است. ولى نسبت به مال اگر مى داند که دفاع او از مال منجر به کشته شدن خودش مى شود دفاع واجب نيست، بلکه احوط ترک است.
بلى اگر انسان خيال کرد که طرف، قصد هجوم به جان، يا ناموس، يا مال، او را دارد و در مقام دفاع، خسارت مالى يا جانى به او وارد کرد ولى بعد معلوم شد طرف چنين قصدى نداشته و انسان اشتباه کرده است، در اين صورت انسان گناه ندارد ولى ضامن خسارت طرف است.
نيز اگر حيوان درنده و خطرناک شخصى، به انسان حمله کند، انسان حق دارد به هر وسيله ممکن از خود دفاع کند و در صورت رعايت مراتب دفاع و عدم تجاوز، اگر به حيوان خسارت وارد شد، ضامن نيست.
سوال 1262 :
ـ چنانچه شخصى در غياب و بدون اذن صاحب خانه به قصد خلوت با دختر صاحب خانه وارد خانه بشود و مورد ضرب و جرح برادر دختر قرار گرفته و به قتل برسد حکم شرعى در مورد قاتل چيست؟ و چنانچه ورود به منزل از راه ديوار (عنف) باشد حکم آن چگونه است؟
جواب :
در فرض مزبور چنانچه دفاع از جلوگيرى از آن شخص متوقف بر قتل او بوده است خونش هدر بوده و قصاص و ضمانى نيست. اما اگر بدون قتل مثلا با تهديد يا ضرب و جرح از او جلوگيرى مى شده و فرار مى کرده است و در عين حال او را کشته است مسأله دو صورت دارد:
----------
(صفحه482)
1 ـ قاتل وى را مهدور الدم مى دانسته و به اعتقاد مهدور الدم بودن او را کشته است. در اين صورت قتل واقع شده شبه عمد است. و ديه بر قاتل است.
2 ـ قاتل او را مهدور الدم نمى دانسته و در عين حال او را کشته است. در اين صورت قتل واقع شده حکم قتل عمد را دارد. و در اين احکام فرقى بين ورود از ديوار و غير آن نيست.
سوال 1263 :
ـ در مواردى که شخص در مقام دفاع است اما زياده روى کرده، مثلاً با زدن سيلى يا چوبى يا فريادى به طرف او فرار مى کرده اما با چاقو يا اسلحه به طرف زده و او را ناقص کرده يا مقتول ساخته، آيا اينجا جاى قصاص است يا ديه؟
جواب :
بطور کلى در مواردى که دفاع با مرتبه نازله ممکن و محقق مى شود، تجاوز از آن حد جايز نيست و در صورت تجاوز از مقدار لازم به مقتضاى عمومات مربوطه چنانچه جنايت عمدى باشد بنابر احتياط قصاص ثابت است و اگر خطايى باشد ديه ثابت است.
----------
(صفحه483)