احکام مسافر
سوال 337 :
ـ روستاى ما قبلاً با شهر فاصله داشت ولى فعلاً در اثر توسعه با هم يکى شده و متصل به هم شده اند، هنگام سفر، حدّ ترخّص را از کجا محاسبه کنيم؟ و نيز در مراجعت از سفر، همين که به شهر رسيديم آيا نماز ما تمام است؟
جواب :
بطور کلى ملاک در حدّ ترخص، وحدت و تعدّد روستا و شهر يا دو شهر است و وحدت و تعدّد هم به نظر عرف است، لذا در فرض سوال اگر روستا جزء شهر و عرفاً با شهر يک محل شده و يک شهر محسوب مى شوند، حدّ ترخص در رفت و برگشت آخر شهر است اما اگر عرفاً دو محل مستقل محسوب مى شوند (مثل شهررى و باقرآباد) در اين صورت حد ترخّص از آخر روستا محاسبه مى شود.
سوال 338 :
ـ اگر بين روستا و شهر مسافت شرعى باشد ولى در کنار جاده و خيابان حدود نيم کيلومتر مغازه و کارگاه ساخته شده که به لحاظ اينها مسافت کم مى شود، بفرماييد در اين موارد مسافت را چگونه محاسبه کنند و ملاک چيست؟
----------
(صفحه159)
جواب :
بطور کلى، ملاک فاصله بين خود روستا و شهر، يا بين دو شهر است و چنانچه بين آنها مسافت باشد نماز قصر است و ساختمانها مانع صدق مسافت شرعى نمى شود.
سوال 339 :
ـ در سفر بايد بين مبدأ (وطن) و مقصد مسافت 5/22 کيلومتر باشد، حال سوال اين است که آيا بايد اين مقدار مسافت، بيابان و دشت باشد يا اگر اين مسافت راشهر ديگرى که بين مبدأ و مقصد واقع شده پر کرده باشد، کفايت مى کند؟ (مانند تهران و باقرآباد که شهررى ميان آنها واقع شده و مسافت را پرکرده است).
جواب :
ملاک فاصله دو محل است و فرقى نيست که اين فاصله را بيابان و دشت فراگرفته باشد يا روستا و شهرى واقع شده باشد.
سوال 340 :
ـ شخصى به قصد سفر به فرودگاه که خارج از حد ترخص است مى رود مى داند که بعد از پرواز از روى شهر عبور مى کند، حکم نماز و روزه او در فرودگاه چيست؟
جواب :
در فرض سوال نماز اين شخص در فرودگاه شکسته است و روزه صحيح نيست، در بازگشت هم همينطور است.
سوال 341 :
ـ شخصى هر روز از وطنش تامحل کارش که کمتر از مسافت است رفت و آمد مى کند، ولى بعضى از مواقع در وطن قصد مى کند امروز برود کارخانه (محل کار) و بعد از تمام شدن کار برود به اصفهان، که از کارخانه تا اصفهان پنج فرسخ است، در اين صورت حکم نماز خواندن در کارخانه چيست؟ و اگر از کارخانه رفت به جايى که کمتر از مسافت است ولى از وطن تا آنجا رفت و برگشت مسافت مى شود در اين فرض حکم چيست؟
جواب :
در فرض مذکور که از وطن قصد کرده بعد از کارش به اصفهان برود که
----------
(صفحه160)
مسافت شرعى محقق مى شود، در محل کار و اصفهان نماز قصر است و ملاک قصد مسافرت از وطن است، لذا در فرض دوم نيز نماز شکسته است و روزه صحيح نيست، ولى اگر هنگام حرکت از وطن قصد نداشته و بعد از رسيدن به محل کار تصميم بگيرد به محلى ديگر برود، اگر مسافت محل کار تا آن محل و از آن محل تا وطن مجموعاً هشت فرسخ يا بيشتر باشد، نماز او شکسته است والا نماز او تمام است.
سوال 342 :
ـ در عروة الوثقى آمده: «در وطن جديد معتبر است مقدارى بماند تا عرفا صدق کند که آنجا وطن او است و صدق مذکور به حسب افراد و خصوصيات مختلف است، و چه بسا بعد از قصد اقامه دائمى با ماندن يکماه يا کمتر صدق حاصل شود». سوال اين است که علت اختلاف افراد و خصوصيات چيست و تشخيص آن به چه حساب و ملاکى است؟
جواب :
ظاهراً محلّى را که انسان به عنوان وطن جديد انتخاب مى کند به صرف نيت توطن و سکونت دائمى در آن محل، آنجا حکم وطن را پيدا نمى کند بلکه بايد مدتى بماند تا عرفاً صدق کند آن محل وطن و مسکن او است و اين مدت به لحاظ اختلاف موقعيت و شغل و امکانات افراد، کم و زياد مى شود، ممکن است نسبت به فردى پس از ماندن مدتى کوتاه صدق کند و نسبت به فردى ديگر پس از مدتى طولانى. و ملاک کلى همان صدق عرفى است پس با هر مقدار ماندن گفته شود آن محل وطن و مسکن شخص است، آنجا حکم وطن را پيدا مى کند(1) لازم به ذکر است که در موارد
----------
1 ـ توضيح اينکه بعضى افراد وقتى به وطن جديد منتقل مى شوند، بلافاصله اثاث و لوازم زندگى و سکونت هميشگى را فراهم کرده و منزل و محل کار خود را تهيه و مستقر مى شوند و چه بسا همان روزهاى اول به کار و کسب و تعليم و تعلم و... مشغول مى شوند اين قبيل افراد پس از ماندن مدتى کوتاه عرفا صدق مى کند که آنجا وطن آنها است و ظاهراً زنى که به وطن شوهر منتقل مى شود و قصد ماندن دائمى و تبعيت از شوهر را دارد، از اين قسم باشد و بعضى افراد با گذشت زمان، منزل و امکانات زندگى و شغل فراهم مى کنند و چه بسا براى بعضى از گذشت يکماه و براى بعضى کمتر و يا بيشتر فراهم مى شود، لذا صدق وطن نسبت به اين افراد حسب اختلاف وضعيت آنها متفاوت و کم و زياد مى شود.
----------
(صفحه161)
مشکوک اگر شخص قصد اقامه نکرده بايد احتياط کند و نماز را جمع بخواند.
سوال 343 :
ـ اينجانب اهل تهران هستم و در قم ازدواج کرده و ساکن شده و داراى فرزند شده ام گاهى براى صله رحم و غيره با فرزندم که هنوز در تصميم گيرى مستقل نشده به تهران مى رويم و چون خودم از آنجا اعراض نکرده ام نمازم را تمام مى خوانم، آيا فرزند من نيز به عنوان تبعيت نمازش تمام است؟
جواب :
در فرض سوال که فرزند شما در قم متولد شده و بزرگ شده و در وطن اصلى شما اصلا سکونت و زندگى نکرده است در آنجا حکم مسافر را دارد و نماز شکسته است هر چند که نماز شما تمام است و در فرض سوال تبعيت وجود ندارد.
سوال 344 :
ـ شخصى در مشهد مقدس قصد کرده تا روز جمعه هفته ديگر بماند و گمان کرده که تا آن روز، ده روز است و نمازها را تمام خوانده و روزه ها را گرفته است، پس از آن متوجه شده که تا روز جمعه 9 روز است، حکم نماز و روزه هاى او چيست؟
جواب :
در فرض سوال که در واقع قصد ده روز نداشته است و فکر مى کرده که ده روز مى ماند، نمازهايى را که تمام خوانده بايد به صورت شکسته و قضا کند و روزه ها را هم بايد قضا کند.
سوال 345 :
ـ شخصى قصد کرده است ده روز در مشهد بماند و خيال کرده که ده
----------
(صفحه162)
روز او، روز جمعه 28 ماه به پايان مى رسد و نماز را تمام و روزه ها را گرفته است، بعداً متوجه شده که ده روز او، روز شنبه 29 ماه به پايان مى رسد، در اين فرض حکم نماز و روزه هاى او چيست؟
جواب :
در اين فرض که واقعاً قصد ده روز داشته، نمازها و روزه هاى او صحيح است.
سوال 346 :
ـ شخص مسافر که بنا دارد ده روز قصد کند،
الف ـ آيا بايد قصد داشته باشد که ده روز تمام از طلوع فجر بماند يا از طلوع آفتاب هم کفايت مى کند؟
ب ـ و آيا قصد ده روز تلفيقى کفايت مى کند؟ (مثلاً اگر ظهر رسيده و قصد کند تا ظهر روزِ يازدهم بماند و نمازش را تمام بخواند)
ج الف ـ بنابر اقوى مبدأ روز، طوع فجر صادق است(1) نه طلوع آفتاب، بنابراين اگر مسافر اوّل طلوع فجر وارد شد و بنا داشته باشد تا غروب روز دهم بماند (ده روز و نه شب) نمازش تمام است، اما اگر طلوع آفتاب وارد شده، چنانچه بنا داشته باشد تا طلوع آفتاب روز يازدهم بماند، نمازش تمام است ولى اگر بخواهد غروب روز دهم حرکت کند نماز او قصر است (چون از ده روز، به مقدار طلوع فجر تا طلوع آفتاب کمتر قصد کرده است.
----------
1 ـ اين مسأله که آيا مبدأ روز، طلوع فجر است يا طلوع آفتاب، معرکه آراء بوده و هست و در عروة الوثقى، کتاب الصلاة، فى اوقات اليومية و نوافلها، ذيل مسأله 1 به مناسبت تعيين نصف الليل به آن اشاره شده و فرموده است «لاحتمال ان يکون نصف مابين الغروب و طلوع الفجر کما عليه جماعة...»
در تحريرالوسيله: کتاب الصلاة، در ذيل مسأله 5 قواطع سفر فرموده است «و مبدأ اليوم طلوع الفجر الثانى على الأقوى»... ولى در منهاج الصالحين، کتاب الصلوة ـ ذيل مسأله 929 قواطع سفر ـ فرموده است «الظاهر انّ مبدأ اليوم طلوع الشمس».
و در جواهر الکلام، ج 7، ص 219 به تفصيل بحث فرموده است، و در مهذب الاحکام، ج 5، ص 73 متعرض شده.
----------
(صفحه163)
ج ب ـ قصد ده روز تلفيقى کفايت مى کند و صحيح است، لذا اگر مسافر، ظهر وارد شده و بنا دارد تا ظهر روز يازدهم بماند نمازش تمام است.
سوال 347 :
ـ شخصى به خيال اينکه رفقاى او قصد ده روز کرده اند، نماز را تمام خوانده است، بعداً معلوم شده که آنها قصد نکرده اند، آيا نمازهايى که تمام خوانده صحيح است و قصد اقامه محقق شده؟
جواب :
مسأله دو صورت دارد يک صورت اين است که قصد ده روز کرده به خيال اينکه رفقا ده روز مى مانند، در اين صورت نمازها صحيح است و قصد اقامه محقق شده و در بقيه مدتى که مى ماند نمازها را تمام بخواند ولو اينکه قبل از ده روز بخاطر همراهى با رفقا حرکت کند. صورت دوّم اين است که قصد کرده به قدر ماندن رفقا بماند. و در واقع قصد عشره نکرده و خيال کرده که آنها ده روز مى مانند در اين صورت نمازهايى را که تمام خوانده صحيح نيست و در تتمّه مدتى که مى ماند بايد شکسته بخواند و آنچه را هم قبلاً تمام خوانده است بايد به صورت شکسته قضا کند.
سوال 348 :
ـ مدير کاروان با توجه به اين که مى داند توقف زائران درمدينه يا مکه کمتر از ده روز است به آنها اعلام مى کند که ده روز مى مانيم و آنان به اعتماد گفته او نمازشان را تمام مى خوانند و روزه مى گيرند ولى قبل از ده روز از آنجا مى روند، حکم شرعى نسبت به مدير که اين مطلب را اعلام مى کند و نماز و روزه زائران چيست؟
جواب :
با توجه به اينکه به نظر اينجانب در تمام مکه و مدينه مکلف مخير بين قصر و اتمام است، لذا در فرض سوال واقع شده صحيح است، اما روزه را چنانچه واجب بوده قضا کنند.
سوال 349 :
ـ کسى که سفر شغل اوست، اگر بعد از انجام شغل، در آن محل يک
----------
(صفحه164)
روز يا چند روز براى کار ديگرى بماند، چنانچه انجام سفر از اول به قصد شغل بوده، در آن چند روز وظيفه او چيست؟
جواب :
در آن چند روز هم نماز او تمام است.
سوال 350 :
ـ کسى که شغل او مسافرت است يا دوره گردى و گشت زنى مى کند، اگر شک کند که در محلى ده روز مانده يا کمتر از ده روز مانده است، در اولين سفر شغلى وظيفه او چيست؟
جواب :
چنين فردى در اولين سفر شغلى هم که بعد از آن مى رود، نمازش تمام است.
سوال 351 :
ـ مقصود از سفر اول چيست؟
جواب :
مقصود از سفر اول رفتن از وطن يا محل اقامت و بازگشت به آنجا مى باشد. مثلاً کسى که بعد از ده روز اقامت در وطن (مثلاً قم) به قصد مشهد حرکت مى کند، تا وقتى به مشهد برود و به وطن (قم) برگردد، نماز او شکسته است، بلى اگر بعد از رسيدن به مشهد قصد کند که به جاى ديگر مسافرت کند، مثلاً از مشهد به تربت برود، وقتى از مشهد به سمت تربت حرکت کند; سفر دوم آغاز مى شود که از آن پس کسى که شغلش سفر است; نمازش تمام مى باشد.
سوال 352 :
ـ شخصى در طول سال حدود سه ماه تابستان را مسافرکشى در مسافت شرعى مى کند، حکم نمازش چيست؟
جواب :
اگر کمتر از سه ماه نباشد، در مدتى که مشغول مسافرکشى است نمازش تمام است.
سوال 353 :
ـ کسانى که شغلشان در سفر است، مانند دانشجويانى که براى تحصيل به شهر ديگر مى روند و معمولاً جمعه ها به وطن خود برمى گردند،
----------
(صفحه165)
ياکارگران و کارمندانى که همه روزه از وطنشان براى کار و شغل به مسافت شرعى مى روند و عصر برمى گردند، حکم نماز و روزه آنها چيست؟
جواب :
بنابر احتياط واجب نماز اين افراد شکسته است و روزه آنان صحيح نيست.
سوال 354 :
ـ فردى از قم به روستايى که در دو فرسخى قم است مى رود و قصد دارد بعد از سه روز توقف در آن روستا، از راه ديگرى که تا قم ده فرسخ مى باشد برگردد، آيا در رفتن به آن روستا و سه روزى که آنجا توقف مى کند نمازش تمام است؟
جواب :
در فرض مذکور اگر از اول قصد داشته باشد، بعد از توقف در آن روستا، از راه ديگرى که مسافت شرعى است برگردد، نمازش در رفت و برگشت و در آن روستا شکسته است.
سوال 355 :
ـ شخصى بعداز تحقيق يقين کرده که فاصله محل کار تا وطن او کمتر از 8 فرسخ مى باشد، لذا نماز خود را تمام خوانده و روزه هم گرفته است و بعد از مدتى متوجه شدکه اشتباه کرده است و مسافت بيش از 8 فرسخ بوده است، وظيفه او نسبت به نمازهايى که تمام خوانده و روزه هاى که گرفته چيست؟
جواب :
اين شخص بايد نمازهاى خود را که در سفر تمام خوانده به صورت شکسته قضا کند و روزه هايى را هم که در سفر گرفته، قضا کند.
سوال 356 :
ـ کسى که سفرهاى متعددى دارد، ولى سفر شغل او نيست، مانند کسى که براى ديد و بازديد يا تفريحات سالم مسافرت مى کند، يا در شهرى متاعى دارد که براى آوردن آن مسافرت مکرر مى کند، وظيفه اش چيست؟
جواب :
در همه اين سفرها مسافر است و نمازش شکسته مى باشد.
----------
(صفحه166)