ارث
کسانى که از ميّت ارث مى‌برند، سه دسته هستند:
دسته اوّل: پدر و مادر و اولاد ميت، و با نبودن اولاد، اولاد اولاد هر چه پايين‌روند.
مسأله :
اگر وارث ميّت يک پسر يا يک دختر باشد، همه مال ميّت به او مى‌رسد و اگر چند پسر يا چند دختر باشند مال به طورى بين آنان قسمت مى‌شود که هر پسرى دو برابر دختر ببرد.
مسأله :
اگر ميّت اولاد نداشته باشد، نوه پسرى او گرچه دختر باشد سهم پسر ميّت را مى‌برد و نوه دخترى او گرچه پسر باشد سهم دختر ميّت را مى‌برد بنابراين مال را سه قسمت مى‌کنند يک قسمت را به نوه دخترى و دو قسمت را به نوه پسرى مى‌دهند و نوه دخترى يا پسرى اگر متعدد باشند هر کدام سهمى که به آنها مى‌رسد طورى قسمت مى‌کنند که هر پسرى دو برابر دختر ارث ببرد.
مسأله :
اگر شخصى بميرد و وارث او پدرش باشد همه مال ميّت به او مى‌رسد و همچنين است اگر وارث او مادرش باشد، و اگر پدر و مادر هر دو باشند يک قسمت مال ميّت به مادر و دو قسمت آن به پدر مى‌رسد به شرطى که ميّت دو برادر پدرى يا چهار خواهر يا يک برادر و دو خواهر پدرى نداشته باشد چون اگر اينها موجود باشند مادر شش يک مال را مى‌برد و بقيه به پدر مى‌رسد.
مسأله :
اگر ميّت اولاد داشته باشد، هر کدام از پدر و مادر يک ششم مال را مى‌برند مگر در سه صورت:
اوّل: صورتى که وارث ميّت پدر و مادر و يک دختر باشد که در اين صورت مال را پنج قسمت مى‌کنند پدر و مادر هر کدام يک قسمت و دختر سه قسمت آن را مى‌برد به شرطى که ميّت دو برادر يا چهار خواهر يا يک برادر و دو خواهر نداشته باشد چون اگر اينها موجود باشند مال را شش قسمت مى‌کنند پدر و مادر هر کدام يک قسمت و دختر سه قسمت مى‌برد، و يک قسمت باقى مانده را چهار قسمت مى‌کنند يک قسمت را پدر و سه قسمت را دختر مى‌برد.
دوّم: صورتى که وارث ميّت پدر يا مادر و يک دختر باشند که در اين صورت مال را چهار قسمت مى‌کنند يک قسمت آن را پدر يا مادر و بقيه را دخترمى‌برد.
سوّم: صورتى که وارث ميّت فقط پدر يا مادر و چند دختر باشند که در اين صورت مال را پنج قسمت مى‌کنند يک قسمت را پدر يا مادر و چهار قسمت را دخترها به طور مساوى بين خودشان قسمت مى‌کنند.
دسته دوّم: جد يعنى پدر بزرگ و جده يعنى مادر بزرگ و برادر و خواهر ميّت است و اگر برادر و خواهر نداشته باشد اولادشان ارث مى‌برند، در صورتى که از دسته اوّل کسى نباشد.
مسأله :
اگر وارث ميّت فقط يک برادر يا يک خواهر باشد همه مال به او مى‌رسد و اگر چند برادر يا چند خواهر پدر و مادرى يا پدرى تنها، يا مادرى تنها باشند مال به طور مساوى بين آنان قسمت مى‌شود و اگر برادر و خواهر با هم باشند هر برادرى دو برابر خواهر مى‌برد مگر برادر و خواهر مادرى که فقط اينها به طور مساوى مال را بين خود تقسيم مى‌کنند و با بودن برادر و خواهر پدر و مادرى برادر و خواهر پدرى ارث نمى‌برند.
مسأله :
اگر ميّت برادر و خواهر پدر و مادرى يا پدرى تنها و يک برادر و يا خواهر مادرى داشته باشد مال را شش قسمت مى‌کنند يک قسمت آن را به برادر يا خواهر مادرى و بقيه را به برادر و خواهر پدر و مادرى يا پدرى مى‌دهند و اگر چند برادر و خواهر مادرى باشند مال را سه قسمت مى‌کنند يک قسمت آن را برادر و خواهر مادرى به طور مساوى بين خودشان قسمت مى‌کنند و بقيه را به برادر و خواهر پدر و مادرى يا پدرى مى‌دهند و هر برادرى دو برابر خواهرمى‌برد.
مسأله :
اگر ميّت خواهر و برادر نداشته باشد سهم ارث آنان را به اولادشان مى‌دهند و سهم برادرزاده و خواهرزاده مادرى به طور مساوى بين آنان قسمت مى‌شود و از سهمى که به برادرزاده و خواهرزاده پدرى يا پدر و مادرى مى‌رسد هر پسرى دو برابر دختر مى‌برد.
مسأله :
اگر وارث ميّت جد يا جده باشد تمام مال به او مى‌رسد، خواه پدرى باشد يا مادرى، و اگر جد و جده باهم باشند چنانچه هردو مادرى باشند مال را به طور مساوى تقسيم مى‌کنند و اگر پدرى باشند جد دو برابر جده مى‌برد، و اگر هم پدرى و هم مادرى باشند يک قسمت به جدّ و جدّه مادرى مى‌رسد که به طور مساوى تقسيم مى‌کنند و دو قسمت ديگر به جدّ و جدّه پدرى مى‌رسد که جد دو برابر جده مى‌برد، و اگر يک جد يا جده پدرى و يک جد يا جده مادرى باشد دو قسمت را جد يا جده پدرى و يک قسمت را جد يا جده مادرى مى‌برد.
مسأله :
اگر وارث ميّت جد يا جده، يا هر دو با برادر يا خواهر يا هر دو، يا برادرزاده يا خواهرزاده يا هر دو باشد در همه اين صورتها جد حکم يک برادر و جده حکم يک خواهر را دارد، ولى مانع از ارث برادرزاده و خواهرزاده نمى‌شود.
دسته سوّم: عمو و عمه و دايى و خاله و اولاد آنان هستند در صورتى که از طبقه اوّل و دوّم کسى نباشد.
مسأله :
اگر وارث ميّت يک عمو يا يک عمه باشد همه مال به او مى‌رسد و اگر چند عمو يا چند عمه باشند مال به طور مساوى بين آنان قسمت مى‌شود و اگر عمو و عمه هر دو باشند و همه پدر و مادرى يا همه پدرى باشند عمو دو برابر عمه مى‌برد و اگر همه مادرى باشند به طور مساوى بين آنان قسمت مى‌شود. و با بودن عمو و عمه پدر و مادرى و دايى و خاله پدر و مادرى عمو و عمه پدرى و دايى و خاله پدرى ارث نمى‌برند.
مسأله :
اگر وارث ميّت عمو و عمه پدر و مادرى و عمو و عمه مادرى باشد، اگر از خويشان مادرى يک نفر باشد سدس (يک ششم) مال به او تعلق دارد و اگر بيشتر از يک نفر باشد ثلث مال به او تعلق دارد که به طور مساوى بين خود قسمت مى‌کنند، و بقيه به خويشان پدر و مادرى تعلق دارد و مرد دو برابر زن‌مى‌برد.
مسأله :
اگر وارث ميّت فقط يک دايى يا يک خاله باشد همه مال به او مى‌رسد و اگر هم دايى و هم خاله باشند، خواه پدر و مادرى باشند يا مادرى يا پدرى، مال را به طور مساوى بين خود قسمت مى‌کنند.
مسأله :
اگر وارث ميّت دايى و خاله پدر و مادرى با خاله و دايى مادرى باشند، خويشان مادر يک ششم (سدس) مى‌برند اگر يک نفر باشند، و اگر متعدد باشند ثلث مال را به طور مساوى بين خود قسمت مى‌کنند و بقيه به خويشان پدر و مادرى تعلّق دارد که به طور مساوى بين خود قسمت مى‌کنند.
مسأله :
اگر وارث ميّت عمو و عمه‌ها با دايى و خاله‌ها باشند مال سه قسمت شده دو قسمت به عمو و عمه‌ها و يک قسمت به دايى و خاله‌ها مى‌رسد که اين يک سهم را به طور مساوى بين خود تقسيم مى‌کنند و عمو و عمه‌ها اگر پدرى يا پدر و مادرى باشند آن دو سهم را طورى تقسيم مى‌کنند که عمو دو برابر عمه ببرد، و اگر مادرى باشند به طور مساوى بين خود قسمت مى‌کنند.
مسأله :
اگر ميّت عمو و عمه و دايى و خاله نداشته باشد، مقدارى که به عمو و عمه مى‌رسد به اولاد آنان، و مقدارى که به دايى و خاله مى‌رسد به اولاد آنان داده‌مى‌شود.
مسأله :
اگر زن دائم بميرد و اولاد نداشته باشد نصف همه مال را شوهر او مى‌برد و اگر اولاد داشته باشد يک چهارم مال او را شوهر مى‌برد. و اگر مرد بميرد و اولاد نداشته باشد زن دائم او يک چهارم مال او را مى‌برد و اگر اولاد داشته باشد يک هشتم مال را مى‌برد ولى از منقول نظير پول ارث مى‌برد نه از زمين، و از چيزهاى هوايى مثل بنا و درخت و قنات و چاههاى مکينه‌اى و مانند آن از قيمت آن ارث مى‌برد و تعيين قيمت چيزهاى هوايى مربوط به عرف و اهل خبره است، و اگر زن از ميّت بچه دارد سزاوار است از همه ترکه حتّى از زمين به او ارث دهند.
مسأله :
اگر ميّت بيش از يک زن دائم داشته باشد يک چهارم مال يا يک هشتم مال به طور مساوى بين آنان قسمت مى‌شود، گرچه شوهر با هيچ يک از آنان يا بعض آنان نزديکى نکرده باشد، ولى اگر در مرضى که به آن مرض از دنيا رفته زنى را عقد کرده و با او نزديکى نکرده است، آن زن از او ارث نمى‌برد و حقّ مهر هم ندارد، ولى اگر زن در حال مرض شوهر کند و به همان مرض بميرد شوهرش گرچه با او نزديکى نکرده باشد از او ارث مى‌برد.
مسأله :
اگر زن را طلاق رجعى بدهند و در بين عدّه يکى از زن يا شوهر بميرد، از يکديگر ارث مى‌برند.
مسأله :
اگر شوهر در حال مرض عيالش را طلاق دهد و پيش از گذشتن يک‌سال قمرى در همان مرض بميرد، اگر زن شوهر ديگر نکرده باشد و طلاق به تقاضاى او نباشد از مرد ارث مى‌برد.
مسأله :
آنچه که مرد براى استفاده زن گرفته است نظير لباس و زيور آلات و مانند اينها، بعد از مردن شوهر، جزو مال شوهر است.
مسأله :
قرآن و انگشتر و سلاح و لباس ميّت چنانچه مورد استعمال ميّت باشد مال پسر بزرگتر است.
مسأله :
چيزهايى که از اصل مال برداشته مى‌شود نظير قرض و مانند آن بايد از آن چهار چيز هم به نسبت بردارند.
مسأله :
مسلمان از کافر ارث مى‌برد ولى کافر از مسلمان ارث نمى‌برد ولى اگر کافر بميرد و وارث مسلمان نداشته باشد کافر از او ارث مى‌برد و اگر همه ورّاث مسلمان کافر باشند ارث او مال حاکم شرع است.
مسأله :
اگر کسى يکى از خويشان خود را عمداً يا به شبه عمد بکشد از او ارث نمى‌برد ولى اگر از روى خطا باشد از او ارث مى‌برد ولى از ديه قتل ارث نمى‌برد.
مسأله :
در صورتى که ميّت بچه‌اى داشته باشد که در شکم مادر است اگر در طبقه او وارث ديگرى نباشد بايد صبر کنند، هرگاه زنده به دنيا آمد همه ارث به او مى‌رسد ولى اگر در طبقه او وارث ديگرى هم باشد بايد هنگام تقسيم، سهم دو پسر را براى او کنار بگذارند و چنانچه مثلاً يک پسر يا يک دختر به دنيا آمد زيادى را ورثه بين خودشان تقسيم مى‌کنند و چنانچه بيشتر از دو پسر به دنيا بيايد سهم او از ورثه ديگر گرفته مى‌شود.
مسأله :
حقوقى را که به خانواده افراد بازنشسته مى‌دهند اگر از زمان خدمتشان پس‌انداز شده باشد جزو ترکه ميّت است و به همه ورثه مى‌رسد و آنچه را از طرف خود اداره به عنوان اعانت و کمک مى‌دهند به هرکس بدهند مال اوست.
مسأله :
اگر دو نفر يا چند نفر که از هم ارث مى‌برند به سبب حادثه‌اى نظير غرق يا زلزله يا تصادف اتومبيل و مانند اينها بميرند و معلوم نباشد کداميک از آنها جلوتر مرده است هر يک از ديگرى نسبت به آنچه که قبل از مردن داشته‌اند ارث مى‌برند و آنچه را که از يکديگر ارث برده‌اند به ورثه آنان منتقل مى‌شود.
مسأله :
کسى که مفقود الاثر شده است راجع به ارث بردن او يا تقسيم اموال او بايد به حاکم شرع مراجعه شود تا حاکم شرع تعيين وظيفه نمايد، همينطور اگر يکى از خويشان او بميرد در سهم ارث او بايد به حاکم شرع مراجعه شود.
مسأله :
اگر زنى بميرد و وراثى غير از شوهر نداشته باشد همه مال او به شوهر مى‌رسد و اگر مردى بميرد و وراثى غير از زن نداشته باشد يک چهارم مال به زن مى‌رسد، و بقيه مال حاکم شرع است، و اگر کسى بميرد و اصلاً وارث نداشته باشد همه ارث او مال حاکم شرع است.