با مرگ انسان، ملكيّت او نيز زايل مى‌شود
و اموال وى به ديگران مى‌رسد. اسلام با در نظر گرفتن مصالح فرد و اجتماع، سهم هريك
از بازماندگان ميّت را مشخّص كرده و به تمام نزاعها و مشكلاتى كه بر تقسيم اموال
ميّت وجود داشته، خاتمه داده است.
مصارف
تَركه (اموال) ميّت
تَركه ميّت در مصارف زير به ترتيب مصرف مى‌شود
:
1 ـ پرداخت بدهى‌هايى كه متعلّق به عين
تركه است؛ مانند خمس و زكاتى كه به مال موجود تعلّق گرفته، ولى پرداخت نشده است.
2 ـ تجهيز ميّت، به مقدار متعارف و در شأن
ميّت؛ مانند كفن، دفن، خريد سدر و كافور، خريد زمين قبر و آنچه مربوط به دفن است.
مگر آنكه ميّت، زنى است شوهر دار كه در اين صورت اين گونه مخارج بر عهده شوهر اوست
. يا در اين مورد وصيّت كرده باشد.
3 ـ ديونى كه بر ذمّه ميت است؛ مانند خمس
و زكاتى كه بدهكار است، و بدهكارى به افراد هر چند اموال موجود، متعلّق خمس نباشد.
4 ـ وصيّت ميّت بر ثلث؛ مثلاً ميت وصيت
كرده يك سوم اموال او يا بخشى از آن را به مصرفى برسانند، امّا وصيت زيادتر از ثلث
با اجازه ورثه قابل عمل است.
5 ـ آنچه پسر بزرگتر، از پدر ارث مى‌برد
(قرآن، انگشتر، لباس).
6 ـ بقيه اموال ميّت مطابق قانون ارث به
ورثه او مى‌رسد.
طبقات
ارث
كسانى كه به واسطه خويشاوندى نسبى، از
ميّت ارث مى‌برند، به ترتيب به سه گروه تقسيم مى‌شوند :
گروه اوّل :1 ـ پدر و مادر
2 ـ فرزندان
گروه
دوم :1 ـ جدّ و جدّه
2 ـ برادر و خواهر
گروه
سوم :1 ـ عمو و عمّه
2 ـ دايى و خاله
با وجود گروه اوّل، گروه دوم و سوم ارث
نمى‌برند، حتى اگر يك نفر از آنها زنده باشد، و با وجود گروه دوم چيزى به گروه سوم
نمى‌رسد.
* زن و شوهر جزو هيچكدام از اين سه گروه
به حساب نمى‌آيند، چون با وجود هريك از گروه‌هاى سه گانه از يكديگر ارث مى‌برند و
وجود هيچ يك از اين طبقات، مانع تمام ارث آن دو از يكديگر نيست.
سهام
ورثه
سهام جمع سهم و سهم مقدار مالى است كه
وارث از ميّت ارث مى‌برد.
انواع
سهم
1 ـ بالفرض : مقدار سهمى است كه در قرآن
به صراحت بيان شده است.
2 ـ بالقرابه : سهامى كه در قرآن به صراحت
بيان نشده و ادلّه ديگر آن را بيان مى‌كند.
سهام مفروض در سوره نساء آمده است و آيات
آن چنين است :
2
1 آيه‌هاى 10 و 12 و 175 3 1 آيه‌هاى
11 و 12
4
1 آيه 12
6 1 آيه‌هاى 11 و
12
8
1 آيه 12
3 2 آيه‌هاى 11 و
175
سهام
مفروض و صاحبان آنها
2 1
1 ـ شوهر، در صورتى كه ميّت فرزند يا
فرزندزاده نداشته باشد.
2 ـ يك دختر، در صورتى كه ميّت فرزند
ديگرى كه از او ارث ببرد نداشته باشد.
3 ـ يك خواهر پدر و مادرى يا پدرى، در
صورتى كه ميّت برادر پدر و مادرى
يا پدرى نداشته باشد.
3
1
1 ـ مادر، هرگاه ميّت فرزند يا برادرانى
نداشته باشد، يك برادر مانع نيست.
2 ـ برادران و خواهران مادرى ميّت، در
صورتى كه متعدد باشند.
4
1
1 ـ شوهر، در صورتى كه ميّت (همسر او)،
فرزند يا فرزندزاده داشته باشد.
2 ـ زن در صورتى كه ميّت (همسر او)، فرزند
يا فرزندزاده نداشته باشد.
6
1
1 ـ پدر، در صورتى كه ميّت فرزند دارد.
2 ـ مادر، هرگاه ميّت دو برادر يا چهار
خواهر پدر و مادرى داشته باشد
يا ميّت فرزند دارد.
3 ـ برادر يا خواهر مادرى، اگر متعدد
نباشد.
8
1
ــــ
زوجه، در صورتى كه ميّت (شوهر او) فرزند يا فرزندزاده داشته باشد.
3
2
1 ـ دو دختر ميّت يا بيشتر، در صورتى كه
ميّت پسر نداشته باشد.
2 ـ دو خواهر پدرى‌ومادرى يا بيشتراز
دونفر، درصورتى‌كه برادر
پدرومادرى نداشته باشند.
3 ـ دو خواهر پدرى، در صورتى كه برادر
پدرى نداشته باشد.
اقسام
وارث
ورثه ميّت از نظر سهمى كه از تركه ميّت مى‌برند
به پنج دسته تقسيم مى‌شوند :
1 ـ كسى كه‌بجز سهم‌بالفرض سهم ديگرى از
تركه ندارد، كه زوجه ميّت است.
2 ـ كسانى كه هميشه سهم بالفرض را دارند و
گاهى چيزى هم اضافه
مى‌برند؛ مانند مادر و شوهر.
3 ـ كسانى كه گاهى سهم بالفرض گاهى
بالقرابه مى‌برند؛ مثل پدر كه اگر ميّت فرزند داشته باشد سهم بالفرض دارد و اگر
فرزند نداشته باشد بالقرابه.
4 ـ كسانى كه سهم بالفرض ندارند و تنها
بالقرابه ارث مى‌برند؛ مانند فرزند، جد، عمو و عمه.
5 ـ كسانى كه نه سهم بالفرض دارند و نه
بالقرابه، بلكه در صورت نبود وارث تركه ميّت به آنها مى‌رسد، مانند حاكم شرع.
توارث
همسران
1 ـ زن و شوهر زمانى از يكديگر ارث مى‌برند
كه عقد آنها دائمى باشد.
2 ـ شوهر از تمام اموال همسر خود ارث مى‌برد
(چه منقول و چه غير منقول) ولى اگر شوهر بميرد، همسر وى از زمين ارث نمى‌برد و از
ساختمان و درخت و كشتزار نيز فقط از قيمت آن ارث مى‌برد و از اصل آن ارث نمى‌برد.
اگر
شوهر بميرد1 ـ ميّت فرزند ندارد: 4 1 به
همسر و 4 3 به ساير ورثه مى‌رسد.
2 ـ ميّت فرزند دارد: 8 1 به همسر و
8 7 به ساير ورثه مى‌رسد.
اگر
زن بميرد1 ـ ميّت فرزند ندارد: 2 1 به
شوهر و 2 1 به ساير ورثه مى‌رسد.
2 ـ ميّت فرزند دارد: 4 1 به شوهر و
4 3 به ساير ورثه مى‌رسد.
چون بيان تمام سهام ارث و صاحبان آنها از
گنجايش اين كتاب بيرون است، عزيزان در وقت نياز مى‌توان به رساله توضيح‌المسائل يا
ساير كتب فقهى مراجعه فرماييد.
پـرسـش
؟
1 ـ چه مقدار از مخارج كفن و دفن و مراسم
سوگوارى ميّت از تركه او برداشته مى‌شود؟
2 ـ آيه 12 سوره نساء كدام يك از سهام
مفروض را بيان مى‌كند؟
3 ـ سهم مفروض مادر ميّت چقدر است؟
4 ـ فرزند ميّت مانع سهم برى كامل چه
كسانى است؟
5 ـ تفاوت ارث‌برىِ زن و شوهر از يكديگر
در چيست؟
والحمدلله
اوّلاً وآخراً