احکام اموات (2)

تشييع جنازه و آداب آن

فضيلت و ثواب تشييع جنازه بسيار زياد است. در روايت آمده است، كسى كه در تشييع جنازه شركت مى‌كند تا وقتى كه برمى‌گردد، براى هر قدمى كه برمى‌دارد يك ميليون حسنه نوشته مى‌شود و يك ميليون گناه بخشيده مى‌شود و يك ميليون درجه بر درجات او افزوده مى‌گردد. براى تشييع جنازه آدابى است كه برخى از آنها را در اين جا مى‌آوريم :

مستحبات :

1 ـ هنگام حمل جنازه بگويند: « بسم‌اللهِ و باللهِ و صلَّى اللهُ عَلى محمدٍ وَ آلِ محمدٍ، اللّهُمَ اغْفِرْ لِلْمُؤمنينَ وَالمُؤمناتِ ».

2 ـ جنازه را بر شانه خود حمل كنند، نه بر حيوان و ماشين و امثال آن. مگر عذرى مانند دورى مسافت وجود داشته باشد.

3 ـ با خشوع و تفكر باشند.

4 ـ پياده بروند، و سواره رفتن مكروه است، مگر با عذر. ولى در بازگشت مكروه نيست.

5 ـ دو طرف جنازه يا پشت سر آن حركت كنند و پشت سر جنازه افضل است.

مكروهات :

1 ـ خنديدن و بازى كردن و سخن بيهوده گفتن.

2 ـ تند رفتن، به خصوص دويدن، بلكه بهتر حدّ وسط در حركت است.

3 ـ و بهتر است زنان جوان در تشييع جنازه شركت نكنند.[1]

وظايف صاحب عزا

1 ـ مستحب است انسان در مرگ خويشان؛ به خصوص در مرگ فرزند، صبر كند.

2 ـ مستحب است در تشييع جنازه، پابرهنه باشد و ردا را بردارد يا به گونه‌اى ديگر كه مناسب مصيبت ديده باشد، تا بين ديگران شناخته شود.

3 ـ مستحب است هر وقت به ياد ميّت مى‌افتد، بگويد: إنّا لله و إنّا إلَيْهِ راجِعوُن .

4 ـ مستحب است براى ميّت قرآن بخوانند و سر قبر پدر و مادر از خداوند حاجت بخواهند.

5 ـ پس از رفتن كسانى كه تشييع جنازه كرده‌اند، مستحب است ولىّ ميّت يا كسى كه از طرف ولىّ اجازه دارد، دعاهايى كه دستور داده شده به ميّت تلقين كند.

6 ـ احتياط واجب است كه در گريه بر ميّت صدا را خيلى بلند نكنند.

7 ـ پاره كردن يقه در مرگ غير پدر و برادر جايز نيست.

8 ـ اگر مرد در مرگ زن يا فرزند يقه يا لباس خود را پاره كند، يا زن در عزاى ميّت، صورت خود را بخراشد، به طورى كه خون بيايد يا موى خود را بكند، بايد يك بنده آزاد كند يا به ده فقير طعام بدهد، يا آنها را بپوشاند، و اگر نتواند، بايد سه روز روزه بگيرد، بلكه اگر خون هم نيايد، بنابراحتياط واجب بايد به اين دستور عمل كند.[2]

كيفيّت دفن ميّت

1 ـ ميّت را بايد طورى دفن كنند كه بوى او بيرون نيايد و درندگان هم نتوانند بدنش را بيرون آورند.

2 ـ ميّت را بايد در قبر به پهلوى راست، رو به قبله بخوابانند.

3 ـ اگر دفن ميّت، در زمين ممكن نباشد، مى‌توانند به جاى دفن، او را در بنا يا تابوت بگذارند.

4 ـ اگر كسى در كشتى بميرد، چنانچه جسد او فاسد نمى‌شود و بودن او در كشتى مانعى ندارد، بايد صبر كنند تا به خشكى برسند و او را در زمين دفن كنند، وگرنه بايد در كشتى غسلش دهند و حنوط و كفن كنند و پس از نماز بر او، چيز سنگينى به پايش ببندند و او را به دريا بيندازند، يا او را در خمره بگذارند و درش را ببندند و به دريا بيندازند و اگر ممكن است بايد او را در جايى رها كنند كه فورآ طُعمه حيوانات نشود.

5 ـ اگر كسى در چاه بميرد و بيرون آوردنش ممكن نباشد، بايد درِ چاه را ببندند و همان چاه را قبر او قرار دهند. و اگر چاه از خود او نيست، صاحب چاه را راضى كنند.[3]

مكانهايى كه دفن ميّت جايز نيست :

* دفن مسلمان در قبرستان كفار و دفن كافر در قبرستان مسلمانان.

* دفن مسلمان در جايى كه بى احترامى به او باشد؛ مثلاً در محل زباله و خاكروبه.

* در مكان غصبى.

* در مسجد و مكانى كه براى غير دفن وقف شده است.

* در قبر مرده ديگرى كه سبب نبش قبر شود.[4]

آداب دفن ميّت

آنچه در حفر و بناى قبر و محل آن مستحب است :

1 ـ قبر را به اندازه قد انسان متوسط گود كنند.

2 ـ در زمين‌هاى سخت براى قبر لَحَد درآورند؛ يعنى حفره‌اى به اندازه جسد در ديوار قبر در سمت قبله درآورند.

3 ـ قبر را مربع يا مربع مستطيل بسازند.

4 ـ به اندازه چهار انگشت، قبر را از زمين بالا آورند.

5 ـ قبر را محكم بسازند كه زود خراب نشود.

6 ـ نشانه‌اى روى قبر بگذارند كه اشتباه نشود.

7 ـ اسم ميت را بر سنگى يا لوحى بنويسند و بالاى سر او روى قبر بگذارند.

8 ـ ميّت را در نزديكترين قبرستان دفن كنند، مگر قبرستان دورتر از جهتى بهتر باشد؛ مثل آن‌كه مردمان خوب در آنجا دفن شده باشند، يا مردم براى فاتحه اهل قبور، بيشتر به آنجا بروند.

9 ـ اقوام و خويشان را نزديك هم دفن كنند.[5]

آنچه در كيفيت دفن مستحب است :

1 ـ جنازه را در چند قدمى بر زمين بگذارند و تا سه مرتبه كم‌كم ببرند و در هر مرتبه زمين بگذارند و بردارند و در نوبت چهارم وارد قبر كنند.

2 ـ اگر ميت مرد است در دفعه سوم طورى زمين بگذارند كه سر او طرف پايين قبر باشد و در دفعه چهارم از طرف سر وارد قبر نمايند و اگر زن است در دفعه سوم طرف قبله قبر بگذارند و به پهنا وارد قبر كنند. در موقع وارد كردن جنازه پارچه‌اى روى قبر بگيرند.

3 ـ جنازه را به آرامى از تابوت بردارند و وارد قبر كنند.

4 ـ بعد از گذاردن ميّت در لحد، گره‌هاى كفن را باز كنند و صورت ميّت را روى خاك بگذارند و بالشى از خاك زير سر او درست كنند و پشت ميّت خشت خام يا كلوخى بگذارند كه ميّت به پشت برنگردد.

5 ـ غير از خويشانِ ميت، كسانى كه حاضرند با پشت دست خاك بر قبر بريزند و بگويند: « انا لله و انا اليه راجعون ».

6 ـ دو چوپ تر همراه ميّت در قبر بگذارند و بهتر آن است كه از چوب نخل يا سدر يا انار باشد و يكى را كنار سر و ديگرى را كنار پاى ميّت بگذارند.

7 ـ دعاهايى كه براى دفن ميّت وارد شده است بخوانند و عقايد حقّه را نيز به وى تلقين كنند.[6]

احكام شهيد

1 ـ كسى كه به امر معصوم 7 يا نايب او به جبهه جهاد برود و در ميدان نبرد كشته شود شهيد است و غسل و حنوط و كفن از او ساقط است، بلكه با لباس خودش دفن مى‌شود.[7]

2 ـ اين حكم اختصاص به شهيدى دارد كه در معركه جان داده باشد، ولى اگر در ميدان نبرد مجروح شود و پشت جبهه به شهادت برسد، غسل و حنوط و كفن از او ساقط نيست.[8]

3 ـ اگر شهيد، لباس بر تن نداشته باشد، بايد او را كفن كنند.[9]

دو مسأله :

1 ـ بعد از دفن مستحب است صاحبان عزا را سر سلامتى دهند، ولى اگر مدتى گذشته است كه به واسطه سر سلامتى دادن، مصيبت يادشان مى‌آيد، ترك آن بهتر است.

2 ـ مستحب است پس از دفن تا سه روز براى اهل خانه ميّت غذا بفرستند و غذا خوردن نزد آنان و در منزلشان مكروه است.[10]

مخارج كفن و دفن

1 ـ اگر ميّت براى مخارج وصيتى كرده باشد، با در نظر گرفتن شرايط وصيّت، مطابق آن عمل مى‌شود.

واگر ميّت وصيتى ندارد :

ميّت، زنى است كه شوهر دارد؛ كفن و ساير مخارج تجهيز او برعهده شوهر است، هر چند آن زن از خودش مالى داشته است.

ميّت غير زوجه است: كفن و سدر و كافور و قيمت زمين براى دفن (اگر براى زمين دفن پول گرفته مى‌شود) و مزد حمّال و قبر كن و ساير مخارج تجهيز ميّت از اصل تركه خارج مى‌شود و كفن ميّت حتى بر ديون و وصايا و حق ورثه نيز مقدم است.[11]

2 ـ آنچه بر مسلمانان واجب مى‌باشد كفن كردن ميّت است، نه كفن دادن، گرچه آن هم مستحب است.[12]

نبش قبــر

1 ـ نبش قبر مسلمان؛ يعنى شكافتن قبر او اگر چه طفل يا ديوانه باشد پيش از آنكه بدنش از بين رفته و خاك شده باشد، حرام است، مگر در اين موارد :

* ميّت بدون غسل دفن شده باشد يا غسلش باطل بوده .

* ميّت بدون كفن دفن شده باشد يا به غير دستور شرع كفن شده باشد .

* او را رو به قبله نگذاشته باشند در موارد فوق اگر شكافتن قبر موجب بى‌احترامى به ميّت نشود، جايز است .

* ميّت در زمين غصبى دفن شده باشد و مالك زمين راضى نشود .

* كفن يا چيز ديگرى كه با ميّت دفن شده غصبى باشد و صاحب آن راضى نشود كه در قبر بماند .

* چيزى از مال خود ميّت كه به ورثه رسيده با او دفن شده و ورثه راضى نشوند كه در قبر بماند، مگر چيز مختصرى باشد كه ماندن آن در قبر اجحاف به ورثه نباشد كه در اين صورت احتياط واجب است كه قبر را نبش نكنند .

* براى ثابت شدن حقّى، بخواهند بدن ميّت را ببينند .

* ميّت را در جايى كه بى احترامى به اوست؛ مثل قبرستان كفار يا جايى كه خاكروبه مى‌ريزند دفن كرده باشند .

* براى يك مطلب شرعى كه اهميّت آن از شكافتن قبر بيشتر است، قبر را نبش كنند؛ مثلاً بخواهند بچه زنده‌اى را از شكم زن حامله‌اى كه دفن كرده‌اند بيرون آورند .

* بترسند كه دشمن يا درنده‌اى او را بيرون آورد يا سيل او را ببرد .

* قسمتى از بدن‌ميّت كه با او دفن‌نشده بخواهند دفن‌كنند، ولى بنابراحتياط واجب بايد آن قسمت را طورى در قبر بگذارند كه بدن ميّت ديده نشود . [13]

2 ـ نبش قبر امامزاده‌ها و شهدا و علما و صُلحا، اگر چه سالها بر آن گذشته باشد، در صورتى كه زيارتگاه باشد حرام است، بلكه اگر زيارتگاه هم نباشد، بنابر احتياط واجب نبايد آن را نبش كرد.[14]

؟ پـرسـش

1 ـ نماز بر ميّت و دفن وى در مسجد چه حكمى دارد؟

2 ـ آداب هندسى و معمارى قبر چيست؟

3 ـ محرّمات عزادارى بر ميّت كدام است؟

5 ـ مردى از دنيا رفته و نسبت به مخارج كفن و دفن خود وصيتى ندارد، مخارج آن از كجا تأمين مى‌شود؟

6 - چه كسانى را نبايد حنوط كرد؟