مسافرت، شغل نباشد
******پرسش‌هاى مقدماتى *******
- کثير السفر، چند قسم است ؟
- چه مدت بايد قصد سفر شغلى داشت تا به احکام کثير السفر، عمل نمود؟
- چنان چه کثير السفر، ده روز در يک محل توقف نمايد، چه حکمى پيدا خواهد کرد؟
- در سفرهايى که از توابع شغل کثيرالسفر است، نماز چه حکمى دارد؟
- کثيرالسفر از چه زمانى بايد نماز را تمام بخواند؟
- نظر مراجع معظم تقليد در مورد دانشجوى کثيرالسفر چيست
- چنانچه خانواده شخص کثيرالسفر، در همه سفرهاى شغلى همراه او باشند، چه حکمى خواهند داشت ؟
مقدمه 144
مسافر از نظر حکم شرعى، بر سه قسم است :
1- کسى که سفرش براى کسب و کار نيست، بلکه براى تفريح يا گردش يا زيارت و امثال اينهاست.
به فتواى همه مراجع معظم تقليد، چنين مسافرى، نمازش شکسته * است و نمى‌تواند روزه بگيرد.
2- کسى که سفرش براى کسب و کار باشد و خود سفر، شغل او محسوب شود (اين شغل بدون سفر وجود خارجى ندارد) مانند: راننده بيابانى، خلبان،ملوان، خدمه هواپيما، خدمه قطار و... در اصطلاح فقهى چنين شخصى را «مَن شُغله السَّفَر» (کسى که شغلش مسافرت کردن است) مى‌گويند.
به فتواى همه مراجع معظم تقليد، چنين مسافرى، نمازش تمام است ** و مى‌تواند روزه بگيرد.
3- کسى که سفرش براى کسب و کار است ولى خود سفر، شغل او محسوب نمى‌شود، بلکه مقدمه شغل او است *؛ مانند کارمند يا استادى که فاصله محل زندگى و محل کارش، به اندازه هشت فرسخ يا بيشتر است. در اصطلاح فقهى، چنين شخصى را «من شغله فى السفر» (کسى که شغلش در سفر است) مى‌گويند.
در حکم چنين مسافرى، مراجع معظم تقليد، اتفاق نظر ندارند. به فتواى امام راحل و آيت الله فاضل لنکرانى بنابر احتياط واجب ، چنين مسافرى مانند قسم اول، بايد نماز را شکسته بخواند،ولى به فتواى ساير مراجع، مانند قسم دوم، بايد نماز را تمام بخواند. **
چند نکته قابل توجه
1- مسافر قسم دوم و سوم را اصطلاحاً، کثير السفر (يا دائم السفر) مى‌گويند.
البته معناى لغوى کثيرالسفر، مطلق است و شامل هر کسى مى‌شود که زياد مسافرت کند، اما در اصطلاح فقهى، فقط به کسى گفته مى‌شود که عرفاً، مسافرت کردن شغل يا مقدمه شغل او باشد. به دو مثال زير توجه فرماييد:
مثال اول: شخص ساکن اهواز، هر هفته براى گردش و تفريح به شهرها و روستاهاى اطراف سفر مى‌کند. اين شخص هر چند هميشه مسافر است - مخصوصاً اگر اهواز وطنش نباشد - ولى کثيرالسفر به معناى فقهى نيست، از اين رو در اين سفرها و در اهواز - چنان چه وطنش نباشد - بايد نماز را شکسته بخواند. 145
مثال دوم: شخص ساکن شهرکى واقع در چهار فرسخى اهواز، هر روز يا هر هفته، به دليل يک کار غير شغلى - مثلاً پيگيرى پرونده‌اى که در دادگسترى يا اداره ديگرى دارد، يا براى معالجه يا براى سرکشى به اموال و اجناسى که در اهواز دارد يا بردن آنها به شهرک - به اهواز مى‌رود و مى‌داند که اين وضع چند ماه ادامه دارد. اين شخص هر چند هميشه مسافر است (مخصوصاً اگر شهرک، وطن او نباشد)، ولى کثيرالسفر به معناى فقهى نيست، از اين رو در اين سفرها و در شهرک - در صورتى که وطنش نباشد - بايد نماز را شکسته بخواند. 146
2- براى کثير السفر شدن (هر دو قسم کثيرالسفر)، لازم است شخص، مدت قابل ملاحظه‌اى - مثل سه ماه - براى کسب و کار، در مسافت شرعى رفت و آمد کند و چنان چه مدتش کم باشد، هر چند هر روز تردد کند، کثيرالسفر نبوده و بايد نماز را شکسته بخواند. 147
مثال: کسى که مى‌خواهد فقط يک ماه راننده بيابانى شود، يا کارمندى که مأموريت پيدا کرده به مدت يک ماه هر روز به شهرى مسافرت کند، يا استادى که تصميم دارد فقط، مدت يک ماه، هر روز براى تدريس - به شهرى واقع در 25 کيلومترى وطنش - سفر کند، چنين اشخاصى، کثيرالسفر (به معناى فقهى) نبوده و در اين سفرهاى شغلى، بايد نماز را شکسته بخواند.
3- براى کثير السفر شدن، لازم نيست شخص، هر روز مسافرت کند؛ بلکه همين که هر از چند روزى (حداکثر هر نه روز يک بار) يک سفر شغلى برود - و اين حالت، مدت قابل توجهى استمرار داشته باشد - کثير السفر است و بايد نماز را تمام بخواند. 148
دو تذکر مهم
1- با توجه به اينکه غير از امام راحل (ره) و آيت الله فاضل لنکرانى، ساير مراجع معظم تقليد، بين دو قسم کثير السفر (من شغله السفر و من شغله من السفر)، از نظر حکم شرعى فرقى قائل نيستند. از اين رو براى اختصار، موضوع بحث اين فصل را، عنوان عام کثيرالسفر، قرار مى‌دهيم. بنابراين، هر حکمى که در مسائل آتى بيان خواهد شد، شامل هر دو قسم کثيرالسفر مى‌شود، ولى هر وقت فتواى امام راحل (ره) و آيت الله فاضل را بيان کنيم، به هر کدام از دو قسم کثيرالسفر، تصريح خواهيم نمود.
2- بر خلاف رويّه اين جزوه که متن آن براساس فتاواى امام راحل (ره) بود، متن اين فصل، بر مبناى فتاواى آيات عظام اراکى (ره) و گلپايگانى (ره) مى‌باشد (علت اين تغيير رويّه از تذکر اول معلوم مى‌شود). بنابراين، در اين فصل، آراى امام راحل (ره) را نيز در پاورقى ملاحظه خواهيد فرمود.
مسأله 1 - چنان چه کسى در مسافت شرعى (هشت فرسخ) براى شغل، رفت و آمد کند، کثير السفر بوده و بايد در اين سفرها، نماز را تمام بخواند. * (گلپايگانى ر.م 1320)
مثال 1 :استاد،يا دانشجو، يا کارمندى (يا راننده‌اى) هر روز از وطن خود (روستاى «الف» واقع در چهار فرسخى اهواز يا بيشتر) براى تدريس، يا تحصيل، يا کار (يا جابجايى بار يا مسافر، بين روستا و اهواز)، به اهواز رفته و غروب باز مى‌گردد، اين شخص در اهواز و بين راه، نمازش تمام است. 149
سوال 48 - اگر روستاى «الف»، وطنش نباشد، در اين صورت نماز او در آن جا و اهواز و بين راه، چه حکمى دارد؟
مثال 2: چنان چه فردمذکور در مثال 1، هر روز رفت و آمد نکند، بلکه اول هر هفته به اهواز برود و آخر هفته باز گردد، يا هر دو سه روز يک بار به اهواز برود و يا يک هفته د راهواز باشد و يک هفته در روستا، باز کثيرالسفر است و در اهواز و روستا - هر چند وطنش نباشد - و در بين راه، بايد نماز را تمام بخواند. 150
مسأله 2 - چنان چه در مسأله قبل گذشت، کثيرالسفر کسى است که در مسافت شرعى (هشت فرسخ يا بيشتر) رفت و آمد کند. بنابراين، کسى که در کمتر از چهار فرسخى وطن براى کار، رفت و آمد مى‌کند، کثيرالسفر نيست و اگر اتفاقاً به اندازه مسافت شرعى - هر چند در رابطه با کار - مسافرت کند، بايد نماز را شکسته بخواند. 151(اراکى ر.م 1304)
مثال: استاد، يا دانشجو، يا کارمندى (يا راننده‌اى) که هر روز از وطنش واقع در سه فرسخى اهواز، براى تدريس يا تحصيل (يا جابجايى بار و مسافر) به اهواز مى‌رود، کثيرالسفر نيست * و اگر احياناً در رابطه با شغلش به تهران برود، در اين سفر بايد نماز را شکسته بخواند.
تبصره: چنان چه کسى در غير وطن سکونت داشته باشد و هر روز براى کار تا کمتر از چهار فرسخى محل سکونت برود و هر از چند وقتى - مثلاً هر سه چهار ماه يک بار - به وطنش * برود، اين شخص کثير السفر است و نمازش در محل کار و محل سکونت و بين راه تمام است. 152(گلپايگانى س 20 و 32 و 41)
مثال: استاد، يا دانشجو و يا کارمندى که در شهرکى واقع در سه فرسخى اهواز سکونت دارد، معمولاً هر روز براى تدريس، يا تحصيل و يا کار، به اهواز مى‌رود و هر سه چهار ماه يک بار به وطنش تهران مى‌رود، اين شخص کثيرالسفر است. بنابراين، در شهرک و اهواز و بين راه، بايد نماز را تمام بخواند. **
سوال 49 - اگر در شهرک قصد اقامه کند، نمازش چه حکمى خواهد داشت ؟
مسأله 3 - کثيرالسفر، در سفر اول شغلى، نمازش شکسته است ازسفر دوم بايد نماز را تمام بخواند. اما اگر سفر اول * طول بکشد به طورى که در همان سفر، مردم مسافرت کردن را شغل او بدانند، در سفر اول نيز - بعد از اينکه عرفاً مسافرت شغل او محسوب شد - بايد نماز را تمام بخواند. 153(اراکى ر.م 1298)
مثال 1: راننده‌اى اهوازى که کارش جابجايى بار يا مسافر، بين اهواز و شهرکى واقع در چهار فرسخى اهواز است، اولين سرويسى که به شهرک مى‌رود و باز مى‌گردد (و کلاً حدود يک ساعت طول مى‌کشد)، سفر اول است و نمازش بين راه و در شهرک شکسته است 154 ولى سرويس دومى که مى‌رود، سفر دوم است، از اين رو، بايد بين راه و در شهرک، نماز را تمام بخواند .
مثال 2: راننده‌اى اهوازى که کارش حمل باز به شهر برلن (واقع در کشور آلمان) است و هر سفر او حدود يک ماه طول مى‌کشد، سرويس اولى که از اهواز به طرف برلن مى‌رود تا بازگشت به اهواز، سفر اول است و چون طولانى است، بنابراين، در همان سفر اول - از وقتى که عرفاً مسافرت کردن، شغل او محسوب مى‌شود - بايد نماز را تمام * بخواند. 155
مثال 3: استاد، يا دانشجو و يا کارمندى، اول هر هفته از وطنش (آبادان) براى تدريس يا تحصيل و يا کار، به اهواز مى‌رود و آخر هفته به وطن باز مى‌گردد، بار اولى که به اهواز مى‌رود تا بازگشت به آبادان، سفر اول اوست و لذا در مسير رفت و برگشت و يک هفته‌اى که در اهواز است، بايد نماز را شکسته بخواند، ولى دفعه دوم که به اهواز مى‌رود، سفر دوم است. بنابراين، در مسير رفت و برگشت و در اهواز، بايد نماز را تمام بخواند. 156
مسأله 4 - اگر کثيرالسفر، ده روز يا بيشتر در وطن خود بماند - چه از اول قصد ماندن ده روز را داشته باشد، چه بدون قصد بماند - بايد در سفر او شغلى که بعد از آن مى‌رود، نماز را شکسته بخواند.
و اگر ده روز يا بيشتر، در غير وطن توقف نمايد - چنان چه از اول قصد ماندن اين مدت را داشته باشد - باز در سفراول شغلى بايد نماز را شکسته بخواند. 157(گلپايگانى ر.م 1321 و 1322)
مسأله 5 - اگر کثير السفر، در غير وطن، ده روز يا بيشتر توقف نمايد - چنان چه از اول قصد ماندن اين مدت را نداشته باشد در سفر اول شغلى که بعد از آن مى‌رود ،بنابر احتياط واجب بايد نماز را هم شکسته و هم تمام بخواند. 158 (اراکى ر.م 1306)
مثال: استاد، يا دانشجو، يا کارمند و يا راننده‌اى که وطنش تهران است ولى در آبادان زندگى مى‌کند، و به جهت رفت و آمد به اهواز کثير السفر است، يک هفته مرخصى گرفته و در آبادان ماند. روز هفتم، مريض شد و يک هفته نيز به خاطر آن توقف نمود؛ اين شخص با اينکه بيش از ده روز در آبادان مانده، ولى چون از اول، قصد ماندن اين مدت را نداشته؛ بنابراين، در اولين سفر شغلى که به اهواز مى‌رود، بايد نماز را هم شکسته و هم تمام بخواند و از سفر دوم، نمازش تمام است. 159
سوال 50 - اگر دو هفته مرخصى گرفته و در آبادان بماند، در اولين سفر شغلى بعد از آن، نمازش چه حکمى دارد؟
مسأله 6 - چنان چه کثيرالسفر، در محلى توقف نمايد و بعد شک کند که آيا در آن جا ده روز توقف کرده يا نه، به شک خود توجه نمى‌کند و از همان سفر اول شغلى، نماز را تمام مى‌خواند. 160(گلپايگانى ر.م 1323)
مسأله 7 - لازم نيست سفرهاى شغلى کثيرالسفر، در يک مسير خاص و معين باشد؛ بلکه اگر در مسيرهاى مختلف و غير معين نيز باشد، نماز تمام است. 161 (اراکى 4.م 51)
مثال: کارمند و يا راننده‌اى به اقتضاى شغلش و براساس مأموريتى که به او ابلاغ مى‌شود، هر روز در مسيرى متفاوت سفر مى‌کند (يک روز از اهواز به آبادان،روز بعد به دزفول، روز ديگر به شوش و...)، در همه اين سفرها نمازش تمام است .
مسأله 8 - کثيرالسفر، در سفرهايى که از توابع و لوازم شغل او محسوب مى‌شود - هر چند آن سفرها اتفاقى باشد - بايد نماز را تمام بخواند. 162 (گلپايگانى س 21 - 29 - 52)
مثال 1: استادى اهوازى - که براى تدريس بين اهواز و آبادان رفت و آمد مى‌کند - هر ازچند وقتى جهت شرکت در کنفرانس يا سمينار - که لازمه شغلش است - يا گزارش کار و يا... به تهران مى‌رود، در اين سفرها نيز نمازش تمام است. هم چنين اگر به طور اتفاقى در رابطه باش شغلش به تهران دعوت شود، باز نمازش تمام است.
مثال 2:راننده‌اى که در مسير اهواز - بندرعباس کار مى‌کند، هر ماه براى تسويه حساب، يا تجديد قرارداد و يا... به تهران مى‌رود. در اين سفرها نيز نمازش تمام است. هم چنين، اگر در اثناى سفر شغلى، ماشينش خراب شود و براى تهيه لوازم مورد نياز، با ماشين ديگرى به تهران برود، در اين سفر نيز نمازش تمام است .
مسأله 9 - چنان چه کثيرالسفر، به سفر غير شغلى برود، بايد نماز را شکسته بخواند، هر چند اين سفر غير شغلى، در همان مسيرى باشد که هميشه به جهت شغلش در آن مسير رفت و آمد مى‌کند. 163 (اراکى ر.م1300)
مثال: استاد، يا دانشجو، يا کارمند و يا راننده‌اى آبادانى که به جهت شغل، در مسير آبادان - اهواز، رفت و آمد مى‌کند، اگر يک روز جمعه به قصد گردش، يا ديدار خويشان و دوستان، يا خريد و يا... به اهواز برود، نمازش در اين سفر شکسته خواهد بود .
سوال 51 - اگر روز شنبه که براى کار به اهواز مى‌رود، قصد داشته باشد بعد از اتمام کار، به ديدار خويشان و دوستان ساکن د راهواز برود، در اين صورت، نمازش چه حکمى دارد؟
مسأله 10 - شغلى يا غير شغلى بودن سفر، به قصد و هدف شخص بستگى دارد، به اين معنا که اگر کثير السفر، هدفش از مسافرت، کار باشد، آن سفر، سفر شغلى بوده و نمازش تمام است - هر چند در ضمن اين سفر، کارهاى غير شغلى نيز انجام بدهد - و اگر هدفش، امور ديگرى غير از کار (شغل) باشد، آن سفر، سفر غير شغلى بوده و نمازش شکسته است. * و اما در مسافرت‌هايى که هدف، هم شغل و هم غير شغل است، در تشخيص، شغلى يا غير شغلى بودن آن سفر، قصد و هدف اصلى، ملاک است، نه قصد و هدف تبعى و غير اصلى. 164 ** (گلپايگانى ر.م 1316)
مثال 1: راننده‌اى که کارش جابه‌جا کردن مسافر بين شهرهاست؛ چنان چه به قصد زيارت، با خانوداه عازم مشهد مقدس شود، اگر بين راه مسافر نيز سوار کند - چون هدف اصلى‌اش زيارت است نه کار - لذا سفرش غير شغلى است ***و بايد نماز را شکسته بخواند.
مثال 2: راننده‌اى که در مسير تهران - مشهد کار مى‌کند، در يکى از سفرهايى که مسافر به مشهد مى‌برد ؛ به قصد زيارت، خانواده‌اش را نيز با خود مى‌برد و يک هفته در آن جا مى‌مانند - چون هدف اصلى‌اش کار است **** - لذا سفرش شغلى بوده و بايد نماز را در بين راه و مشهد تمام بخواند. *
مسأله 11 - اگر کثيرالسفر، به سفر غير شغلى برود، چنان چه در يک محل، ده روز يا بيشتر توقف نکرده باشد (به نحوى که در مسأله 4 و 5 گذشت)، وقتى دوباره سفر شغلى را شروع مى‌کند، از سفر اول، بايد نماز را تمام بخواند. 165 (اراکى ر.م 1306)
مثال: استاد، يا دانشجو، يا کارمند و يا راننده‌اى اهوازى که به اقتضاى شغل، در مسير اهواز - آبادان رفت و آمد مى‌کند، در ايام تعطيلات به قصد گردش و صله ارحام به شهرهاى تهران، قم، کرج و مشهد سفر کرده و در هر کدام يک هفته توقف مى‌کند وقتى به اهواز باز مى‌گردد، از سفر اول شغلى - که به آبادان مى‌رود - بايد نماز را تمام بخواند. 166
مسأله 12 - اگر کثيرالسفر، در اثناى سفر شغلى (يا از محل شغل)، سفرى غير شغلى به کمتر از مسافت شرعى انجام دهد، در اين سفر نيز بايد نماز را تمام بخواند. 167(گلپايگانى، استفتا)
مثال: استاد، يا دانشجو، يا کارمند و يا راننده‌اى آبادانى که به اقتضاى شغل، در مسير آبادان -اهواز، رفت و آمد مى‌کند، گاهى در همين سفرهاى شغلى، براى ديدار خويشان و دوستان، يا براى گردش و يا... به روستايى واقع در سه فرسخى اهواز مى‌رود، نمازش در آن روستا نيز تمام است، هر چند، يکى دو روز آن جا بماند. 168
مسأله 13 - چنانچه کثيرالسفر، در سفر شغلى، در محل شغل، چند روزى به جهت کار غير شغلى، توقف نمايد، در اين مدت نيز بايد نماز را تمام بخواند. 169 (اراکى ر.م 1300)
مثال: استاد، يا دانشجو، يا کارمند و يا راننده آبادانى که به اقتضاى شغل، در مسير آبادان - اهواز رفت و آمد مى‌کند، چنان چه در يکى از سفرهاى شغلى، تصميم بگيرد براى گردش، يا ديدار خويشاوندان و دوستان و يا... يک هفته در اهواز بماند، در اين يک هفته نيز بايد نماز را تمام بخواند. * 170
مسأله 14 - کسى که بيش از يک شغل دارد و در همه آنها، مسافر است در همه اين سفرهاى شغلى، بايد نماز را تمام بخواند. 171(گلپايگانى ع. م 51)
مثال: شخصى اهوازى، هر روز براى کار به کارخانه‌اى واقع در شش فرسخى مى‌رود، و بعد از ظهر با ماشين در مسير اهواز - آبادان کار مى‌کند، و دو روز د رهفته براى تحصيل علم به دانشکده‌اى واقع در چهار فرسخى اهواز مى‌رود، اين شخص در همه اين سفرها، نمازش تمام است. 172
مسأله 15 - چنان چه شخص کثيرالسفر در همه سفرهاى شغلى، زن و فرزند را همراه خود ببرد، آنان نيز در اين سفرهاى شغلى، بايد نماز را تمام بخوانند. 173 (اراکى، س 46)
خلاصه
- مسافر از نظر حکم شرعى، سه قسم است: غير کثير السفر، من شغله السفر و من شغله فى السفر قسم اول اجماعاً نمازش شکسته است، قسم دوم اجماعاً نمازش تمام است و در قسم سوم، امام راحل و آيت الله فاضل با ساير مراجع تقليد، اختلاف نظر دارند.
- چنان چه کسى سفرهاى متعدد انجام دهد ولى به عنوان شغل نباشد، حکم کثيرالسفر بر او مترتب نمى‌شود.
- براى عمل به احکام کثيرالسفر، لازم است مدت قابل ملاحظه‌اى (مثلا سه ماه) تصميم به مسافرت(براى شغل) داشته باشد .
- کسى که محل کارش در کمتر از چهار فرسخى وطن واقع شده و هر روز رفت و آمد مى‌کند، کثيرالسفر نيست.
- کثيرالسفر، در سفر اول شغلى، نمازش شکسته است و از سفر دوم بايد نماز را تمام بخواند.
- سفر اول شغلى، نسبت به افراد، فرق مى‌کند و چه بسا يک ماه هم طول بکشد.
- چنان چه کثيرالسفر،ده روز يا بيشتر در وطن توقف نمايد، در اولين سفر شغلى پس از اين توقف بايد نماز را شکسته بخواند .
- کثيرالسفر، در سفرهايى که از لوازم شغلش است، بايد نماز را تمام بخواند.
- چنان چه کثير السفر، اقدام به سفر غير شغلى نمايد، بايد نماز را شکسته بخواند .
- زن و فرزند شخص کثيرالسفر، اگر در همه سفرهاى شغلى، همراه او باشند، آنها نيز بايد نماز را تمام بخوانند.
144- مصادر اين بحث بدين قرار است: امام (استفتاآت، ص 236)، اراکى (ر.م 1299 و استفتاآت)، خوئى (ر.م 1315 و س 291)، گلپايگانى (مجمع المسائل، ص 201) بهجت (استفتاء، تبريزى (ر.م 1315 و س 291)، خامنه‌اى (اجوبة الاستفتاآت، ص 180)، زنجانى (ر.م 1315 و استفتا)، فاضل (جامع المسائل، ص 135) و مکارم (ر.م 1146 و استفتا).
* - البته با فراهم بودن همه شرايطى که براى نماز شکسته لازم است و در اين کتاب بيان شده است .
** - با توضيح و تفصيلاتى که در همين فصل بيان مى‌شود.
* - يعنى اين شغل، بدون سفر هم وجود خارجى دارد، ولى در مورد اين شخص، شرايط به گونه‌اى است که براى انجام اين شغل، بايد هميشه سفر کند.
فرق اين قسم با قسم دوم اين است که در اين قسم اگر شخص، شرايط زندگى‌اش را تغيير دهد، مى‌تواند همان شغل راداشته باشد و سفر هم نکند؛ مثلاً استادى که ساکن کرج است و در دانشگاه تهران تدريس مى‌کند، زندگى‌اش را به تهران منتقل کند و يا کارش را به کرج منتقل کند و در دانشگاه کرج تدريس کند. بخلاف قسم دوم که با تغيير شرايط زندگى نيز، ناگزير از سفر است چون سفر، جزو ماهيت شغل اوست و آن شغل، بدون سفر، اصلاً وجود خارجى ندارد.
** - فتواى مقام معظم رهبرى و آيت‌الله تبريزى نيز، همين است ؛ فقط در مورد دانشجو نظر اين دو بزرگوار با ساير مراجع فرق دارد. به نظر مقام معظم رهبرى (س 668) تحصيل علم، شغل نيست. بنابراين، دانشجو در سفرهاى تحصيل علم، مثل مسافر قسم اول، نمازش شکسته است و نمى‌تواند روزه بگيرد، اما به نظر آيت الله تبريزى (استفتا)، دانشجو در سفرهاى تحصيل علم، بنابر احتياط واجب، بايد نماز را هم شکسته و هم تمام بخواند و روزه واجب را بايد بگيرد(اين روزه صحيح است و قضا ندارد).
145- اراکى (س 25): اگر سفرهاى گردشى به دستور دکتر باشد و عنوان معالجه داشته باشد، در اين صورت کثيرالسفر است و بايد نماز را تمام بخواند.
146- امام (ر.م 1316)، خوئى (ر.م 1325)، بهجت (ر.م 1068)، تبريزى (ر.م 1325)، خامنه‌اى، زنجانى (ر.م 1338) و مکارم (ر.م 1153): حکم مسأله همان مى‌باشد که در متن آمده است. اراکى (س 18 و 46): چنان چه سفرهاى متعدد، براى غرض و هدف واحد باشد (مثل سفرهاى متعدد براى زيارت، يا صله ارحام، يا معالجه و يا...) در اين صورت، کثير السفر است و بايد نماز را تمام بخواند، اما اگر غرض و هدف متعدد شد (مثل اينکه، سفرى براى زيارت و سفرى براى صله ارحام و سفرى براى معالجه و... باشد) در اين صورت، کثيرالسفر نيست و بايد نماز را شکسته بخواند.
گلپايگانى (س 38، 42 و 43): سفرهاى متعدد، اگر به عنوان شغل نباشد، کثيرالسفر نيست و بايد نماز را شکسته بخواند؛ اما همين سفرهاى متعدد غير شغلى، اگر براى خريد مايحتاج زندگى يا معالجه يا براى امور ضرورى مربوط به زندگى و امرار معاش باشد و مدت قابل توجهى (چهار پنج ماه) ادامه داشته باشد، در اين صورت کثيرالسفر است و بايدنماز را تمام بخواند.
147- امام (س 360) چنان چه، دو ماه اشتغال به رانندگى داشته باشد، کثيرالسفر است و بايد نماز را تمام بخواند.
اراکى (س 58 و 59): حداقل با سه ماه اشتغال به کار در سفر، کثيرالسفر مى‌شود و بايد نماز را تمام بخواند و اگر کمتر از آن باشد، بنابر احتياط واجب بايد نماز را هم شکسته و هم تمام بخواند.
خوئى (س 289، 290، 300): با يک ماه نيز کثيرالسفر مى‌شود و نمازش تمام است به شرطى که هر روز مسافرت کند و اگر هر روز مسافرت نکند ولى در طول سال مجموعاً دو ماه يا بيشتر در سفر شغلى باشد، به طورى که هر ماه حداقل ده روز در سفر باشد، باز کثيرالسفر است و در سفرهاى شغلى بايد نماز را تمام بخواند.
گلپايگانى (س 25 و 35): حداقل با سه ماه اشتغال به کار در سفر، کثيرالسفر مى‌شود و بايد نماز را تمام بخواند و چنان چه چهل پنجاه روز به اين کار اشتغال داشته باشد، در سفرهاى شغلى، نمازش شکسته است.
بهجت (استفتا): با يک ماه نيز کثيرالسفر مى‌شود چون عمليت سفر، صدق مى‌کند و بايد نماز را تمام بخواند.
تبريزى (استفتا): حداقل با دو ماه اشتغال به کار در سفر، کثيرالسفر مى‌شود و بايد نماز را تمام بخواند.
خامنه‌اى (استفتا): با يک ماه هم - اگر طورى باشد که عرفاً، عمليت سفر، صدق کند - کثيرالسفر مى‌شود و بايد نماز را تمام بخواند.
زنجانى (ر.م 1319): کسى که فقط در مقدارى که از سال، شغلش مسافرت است؛ مانند کسى که فقط سه ماه اشتغال به رانندگى دارد، بايد نماز را تمام بخواند، ولى اگر مدت سفر به قدرى کم باشد که عرفاً به او کثيرالسفر نگويند، بايد نماز را شکسته بخواند.
فاضل (استفتاء): چنان چه يک ماه اشتغال به رانندگى داشته باشد و عرفاً رانندگى شغل او شناخته شود در اين صورت کثير السفر است و بايد نماز را تمام بخواند.
مکارم (استفتا): اگر هر روز رفت و آمد کند، با يک ماه هم کثير السفر مى‌شود و بايد نماز را تمام بخواند.
148- امام ،اراکى، گلپايگانى، بهجت، خامنه‌اى، زنجانى و فاضل: حکم مسأله همان مى‌باشد که در متن آمده است .
خوئى (س 288 - 292 - 301): چنان چه محل کار، مقر عمل محسوب نشود، حکم مسأله همان مى‌باشد که در متن آمده است ؛ اما اگر، مقر عمل محسوب شود، حکم محل کار با حکم مسير رفت و برگشت فرق مى‌کند؛ بدين ترتيب که در محل کار، مطلقاً نماز تمام است ؛ چون مقر عمل، حکم وطن را دارد. (مراجعه شود به فصل چهارم، بحث وطن حکمى) و اما در مورد مسير رفت و برگشت، سه حالت وجود دارد:
الف - در ماه، حداقل ده بار، بين محل سکونت و محل کار رفت و آمد مى‌کند. در اين حالت، کثيرالسفر مى‌باشد و بين راه نيز نمازش تمام است .
ب - در ماه، نه يا هشت يا هفت بار رفت و آمد مى‌کند. در اين حالت بنابر احتياط واجب بايد در بين راه، نماز را هم شکسته و هم تمام بخواند .
ج - در ماه، کمتر از هفت بار رفت و آمد مى‌کند، در اين حالت، کثيرالسفر نيست و بايد در بين راه، نماز را شکسته بخواند.
تبريزى (س 288 - 292 - 301): آنچه آيت الله خوئى فرموده‌اند، درست است ولى در مورد مسير رفت و برگشت، بايد به ترتيب زير عمل شود:
الف - در هفته(يا کمتر) حداقل يک بار، رفت و آمد مى‌کند در اين حالت، کثيرالسفر بوده و بين راه نيز نمازش تمام است .
ب - هر ده يا نه، يا هشت روز يک بار، رفت و آمد مى‌کند، در اين حالت، بنابر احتياط واجب بايد بين راه، نماز را هم شکسته و هم تمام بخواند.
ج - اگر غير از دو حالت بالا، باشد کثيرالسفر نيست و بايد بين راه نماز را شکسته بخواند.
مکارم (استفتا): چنان چه محل کار، مقر عمل محسوب نشود، حکم مسأله همان مى‌باشد که در متن آمده است؛ اما اگر مقر عمل محسوب شود، در آن جا مطلقاً نمازش تمام است ؛ چون مقر عمل، حکم وطن را دارد و اما در بين راه بايد نماز را شکسته بخواند مگر اينکه همه روزه يا چندين روز در هفته، رفت و آمد کند که در اين صورت، بين راه نيز نمازش تمام است .
* - به اختلاف نظر امام راحل (ره) و آيت الله فاضل، با ساير مراجع معظم تقليد، در مورد (من شغله فى السفر»، و نيز به اختلاف نظر مقام معظم رهبرى و آيت الله تبريزى، در مورد دانشجو، توجه شود (براى توضيح بيشتر به مقدمه همين فصل مراجعه فرماييد).
149- اراکى، خوپى، بهجت، زنجانى، ومکارم: حکم همان مى‌باشد که در متن آمده است .
امام و فاضل: در مورد راننده و امثالش ،حکم همان است که در متن آمده ولى استاد، دانشجو و کارمند بايد نماز را شکسته بخوانند.
تبريزى: استاد، کارمند و راننده، حکمشان همان است که در متن آمده ولى دانشجو، بنابر احتياط واجب بايد نماز را هم شکسته و هم تمام بخواند و روزه واجب را بايد بگيرد.
خامنه‌اى: استاد، کارمند و راننده حکمشان همان مى‌باشد که در متن آمده است. ولى دانشجو، بايد نماز را شکسته بخواند.
* - البته نماز اين فرد، در اهواز و بين راه، تمام است ولى نه به خاطر کثيرالسفر بودن بلکه به جهت اينکه فاقد شرط اول براى شکسته خواندن نماز است .
150- اراکى، بهجت و زنجانى: حکم مسأله همان مى‌باشد که در متن آمده است.
امام و فاضل: در مورد راننده و امثالش، حکم همان مى‌باشد که در متن آمده است. ولى استاد، دانشجو و کارمند در اهواز و روستا - چنان چه وطن نباشد - و بين راه، نمازشان شکسته است.
خوئى و مکارم: چنان چه اهواز، مقر عمل محسوب نشود، حکم مسأله همان مى‌باشد که در متن آمده است ؛ اما اگر مقر محسوب شود، نمازش در آن جا مطلقاً تمام است (چون مقر، حکم وطن رادارد)، و در مورد مسير رفت و برگشت، تفصيلى وجود دارد که با مراجعه به پاورقى صفحه 155 معلوم مى‌شود.
تبريزى: دانشجو، در تمام مواضع بنابر احتياط واجب، بايد نماز را هم شکسته و هم تمام بخواند و روزه واجب را بگيرد، ولى در مورد راننده، حکم مسئله همان مى‌باشد که در متن آمده است و اما کارمند واستاد، چنان چه اهواز براى آنها،مقر عمل محسوب نشود، حکمشان همان مى‌باشد که در متن آمده است و اگر مقر محسوب شود، نمازشان در آن جا مطلقاً تمام است،و در مورد مسير رفت و برگشت، تفصيلى وجود دارد که با مراجعه به پاورقى صحه 155 معلوم مى‌شود .
خامنه‌اى: استاد، کارمند و راننده، حکمشان همان است که در متن آمده ولى دانشجو، در اهواز و روستا (چنان چه وطنش نباشد) و بين راه، نمازش شکسته است .
151- همه مراجع معظم تقليد در حکم اين مسأله اتفاق نظر دارند.
* - به شرطى که وطنش، از محل سکونت و محل کار، حداقل هشت فرسخ فاصله داشته باشد.
** - البته اگر قصد داشته باشد در شهرک مدت زيادى زندگى کند، طبق فتواى آيات عظام خوئى، تبريزى، زنجانى و مکارم - چنان که در عنوان اول از فصل چهارم، بحث وطن حکمى گذشت - شهرک براى او حکم وطن را خواهد داشت. در نتيجه، اين مثال، عين مثال قبل (ذيل مسأله 2) خواهد بود.
152- امام و فاضل:در محل کار و محل سکونت و بين راه، بايد نماز را شکسته بخواند (براى توضيح بيشتر به مقدمه همين فصل مراجعه فرماييد).
اراکى: با قصد اقامه در محل سکونت، رفت و آمد به کمتر از چهار فرسخ اشکال ندارد - هر چند موقع قصد اقامه، بداند که هر روز به آن جا خواهد رفت - و نمازش در محل سکونت و محل کار و بين راه، تمام است. (براى توضيح بيشتر به عنوان سوم از فصل چهارم مراجعه فرماييد).
خوئى:؟
بهجت و خامنه‌اى (استفتا): حکم مسئله همان مى‌باشد که در متن آمده است .
تبريزى (استفتا): در محل سکونت و محل کار و بين راه، بنابر احتياط واجب، بايد نماز را هم شکسته و هم تمام بخواند و روزه واجب را بگيرد.
زنجانى (استفتا): اگر عرفاً کثيرالسفر محسوب شود، حکم مسأله همان مى‌باشد که در متن آمده است .
مکارم (استفتا): اگر اين کار، براى مدت طولانى - مثلاً يک سال يا بيشتر - ادامه پيدا کند، هر دو محل، براى اوحکم وطن را دارد. بنابراين در محل سکونت و محل کار و بين راه، بايد نماز را تمام بخواند.
* - سفر اول، نسبت به افراد، متفاوت است، گاه ممکن است يک ساعت باشد و گاه چند هفته .
153- امام (ر.م 1306)، خامنه‌اى (س 665)، زنجانى (استفتا) و فاضل (استفتا): در سفر اول شغلى، مطلقاً نماز شکسته است، هر چندسفر طول بکشد.
گلپايگانى (ر.م 1315): حکم مسأله همان مى‌باشد که در متن آمده است .
خوئى (س 283) و تبريزى (استفتا): اگر کارى که سفر مقدمه آن است، شغل او شده باشد، بايد نماز را - حتى در سفر اول - تمام بخواند. ولى راننده در سفر اول - هر چند طول بکشد - نمازش شکسته است .
بهجت (استفتا): اگر سفر اول طول بکشد، بنابراحيتاط واجب، بايد روز اول، نماز را هم شکسته و هم تمام بخواند و از روز دوم نماز، را تمام مى‌خواند.
مکارم (ر.م 1145، س 222): من شغله السفر مثل راننده از همان سفر اول شغلى، بايد نماز راتمام بخواند، ولى من شغله فى السفر مثل استاد، دانشجو و کارمند در سفر اول شغلى، نمازش تمام است و از سفر دوم، نماز را تمام مى‌خواند.
154- مکارم: در همان سفر اول هم نمازش در شهرک و بين راه، تمام است .
* - بهتر است دريکى دو روز اول، نماز را احتياطاً، هم شکسته و هم تمام بخواند، بعد از آن، نمازش تمام است. (ن).
155- امام، خامنه‌اى، زنجانى و فاضل: در سفر اول (در تمام يک ماه) بايد نماز را شکسته بخواند. از سفر دوم که از اهواز آغاز مى‌کند، نمازش تمام است .
گلپايگانى: حکم مسأله همان مى‌باشد که در متن آمده است .
خوئى، تبريزى و مکارم: از همان سفر اول، بايد نماز را تمام بخواند.
بهجت: روز اول، نماز را بنابر احتياط واجب، هم شکسته و هم تمام مى‌خواند و از روز دوم نماز را تمام مى‌خواند .
156- امام و فاضل: استاد، دانشجو و کارمند، مطلقاً نماز را شکسته مى‌خوانند؛ اما اگر راننده‌اى داراى شرايط مزبور باشد (مثلاً کارش حمل بار از اهواز به آبادان است و هر دفعه، يک هفته در اهواز، براى بارزدن توقف دارد)، حکمش همان مى‌باشد که در متن آمده است .
گلپايگانى، زنجانى و مکارم: حکم مسأله همان مى‌باشد که در متن آمده است .
خوئى: چون اهواز بر اى او مقر عمل (شغل) محسوب مى‌شود، لذا در آن جا، مطلقاً نمازش تمام است و اما در مورد حکم نماز در بين راه، تفصيلى وجود دارد که با مراجعه به پاورقى صفحه 155 معلوم مى‌شود.
بهجت: حکم مسأله همان مى‌باشد که در متن آمده است ولى در سفر اول، موقع بازگشت به آبادان، بايد در بين راه نماز را هم شکسته و هم تمام بخواند.
تبريزى: دانشجو (هم در سفر اول و هم در سفرهاى بعدى) در بين راه و در اهواز، بنابر احتياط واجب بايد نماز را هم شکسته و هم تمام بخواند و روزه واجب را بگيرد ؛ ولى استاد و کارمند، در اهواز مطلقاً نمازشان تمام است واما در مورد حکم نماز آنها در بين راه، تفصيلى وجوددارد که با مراجعه به پاورقى صفحه 155 معلوم مى‌شود.
خامنه‌اى: دانشجو، مطلقاً نمازش شکسته است، ولى استاد و کارمند، حکمشان همان مى‌باشد که در متن آمده است .
157- امام (ر.م 1312و 1313)، اراکى (ر.م 1305 و 1306)، بهجت (استفتا)، خامنه‌اى (س 665)، زنجانى (ر.م 1321 و 1322) و فاضل (ر.م 1334 و 1335 ): حکم مسأله همان مى‌باشد که در متن آمده است .
خوئى (ر.م 1321 و 1322) و تبريزى (ر.م 1321و1322): در مورد راننده، حکم همان است که در متن آمده، ولى غير راننده، در سفر اول بنابر احتياط واجب بايد هم شکسته و هم تمام بخواند.
مکارم (ر.م 1151): کثيرالسفر، مطلقاً در سفر اول بنابر احتياط واجب بايد نماز را هم شکسته و هم تمام بخواند .
158- امام (ر.م 1313)، بهجت (استفتا)، خامنه‌اى (س 665) و فاضل (ر.م 1335): در سفر اول، بايد نماز را شکسته بخواند .
گلپايگانى (ر.م 1322)، زنجانى (ر.م 1322) و مکارم (ر.م 1151): حکم مسأله همان مى‌باشد که در متن آمده است .
خوئى (ر.م 1321 و 1322) و تبريزى (استفتا): هم راننده و هم غير راننده، از همان سفر اول، بايد نماز را تمام بخواند .
159- امام و فاضل: راننده در سفر اول شغلى، نمازش شکسته است و از سفر دوم، نماز را تمام مى‌خواند، ولى استاد، دانشجو و کارمند در همه سفرهاى شغلى، نمازشان شکسته است (براى توضيح بيشتر به صفحه 151 مراجعه فرماييد).
گلپايگانى، زنجانى و مکارم: حکم مسأله همان مى‌باشد که در متن آمده است .
خوئى: از سفر اول شغلى، بايد نماز را تمام بخوانند.
بهجت: در سفر اول شغلى، نمازشان شکسته است ولى از سفر دوم، بايد نماز را تمام بخوانند.
تبريزى: استاد، کارمند و راننده، از سفر اول شغلى، نمازشان تمام است، ولى دانشجو در همه سفرهاى تحصيلى، بايد نماز را هم شکسته و هم تمام بخواند. (به صفحه 151 مراجعه فرماييد).
خامنه‌اى: استاد و کارمند و راننده، در سفر اول شغلى، نمازشان شکسته است و از سفر دوم، نماز را تمام مى‌خوانند؛ ولى دانشجو در همه سفرهاى تحصيل، بايد نماز را شکسته بخواند (ص 151 مراجعه شود).
160- همه مراجع معظم تقليد در حکم اين مسأله اتفاق نظر دارند.
161- همه مراجع معظم تقليد در حکم اين مسأله اتفاق نظر دارند.
162- امام (س 370) و فاضل (س 501): در سفرهايى که از لوازم و توابع شغلش است، بايد نماز را شکسته بخواند .
اراکى (س 30 - 16) و زنجانى (استفتا): در سفرهايى که از لوازم و توابع دائمى شغلش مى‌باشد، نماز تمام است؛ ولى در سفرهاى اتفاقى و مستقل - هر چند در رابطه با شغل - بايد نماز را شکسته بخواند.
خوئى (س 299)، خامنه‌اى (استفتا)و مکارم (استفتا): حکم مسأله همان مى‌باشد که در متن آمده است .
بهجت (استفتا): سفرهايى که از توابع و لوازم - دائمى يا اتفاقى - شغل است، اگر عرفاً جزء شغل باشد، حکم سفر شغلى را دارد و بايد نماز را تمام خواند.
تبريزى (س 299): در سفرهايى که از لوازم و توابع دائمى شغل مى‌باشد، نماز تمام است؛ ولى اگر اتفاقى باشد، بنابر احتياط واجب بايد نماز را هم شکسته و هم تمام بخواند.
163- امام (ر.م 1307)، گلپايگانى (ر.م 1316)، خوئى (ر.م 1316)، بهجت (ر.م 1061)، تبريزى (ر.م 1316)، خامنه‌اى (س 666) فاضل (ر.م 1329)و مکارم (ر.م 1147) حکم مسأله همان مى‌باشد که در متن آمده است .
زنجانى (ر.م 1316): در سفر غير شغلى، بنابر احتياط واجب، بايد نماز را هم شکسته و هم تمام بخواند.
* - هر چند در ضمن اين سفر، کارهاى شغلى نيز انجام بدهد.
** - و اگر هر دو، هدف اصلى باشند، بايد احتياطاً نماز را هم شکسته و هم تمام خواند.
*** - به اين دليل که اگر بين راه مسافر سوار نمى‌کرد، باز اين سفر را مى‌رفت .
**** - به اين دليل که اگر خانواده نيايد و قصد زيارت نداشته باشد، باز اين سفر را براى جابجايى مسافر مى‌رود.
164- همه مراجع معظم تقليد در حکم اين مسأله اتفاق نظر دارند.
* - و اگر هر دو (زيارت و جابه‌جايى مسافر) هدف اصلى باشد به طورى که هر کدام نباشد (مسافر باشد ولى‌خانواده نيايد يا خانواده بيايد ولى مسافر نباشد) سفر مشهد را لغو مى‌کند، در اين صورت بايد نماز را هم شکسته و هم تمام بخواند.
165- همه مراجع معظم تقليد در حکم اين مسأله اتفاق نظر دارند.
166- امام و فاضل: راننده، حکمش همان مى‌باشد که در متن آمده است، ولى استاد و دانشجو و کارمند، در همه سفرهاى شغلى، بايد نماز راشکسته بخوانند. (براى توضيح بيشتر به ص 151 مراجعه فرماييد).
گلپايگانى، خوئى، بهجت، زنجانى و مکارم: حکم مسأله همان مى‌باشد که در متن آمده است .
تبريزى: دانشجو در همه سفرهاى تحصيلى، بايد نماز را هم شکسته و هم تمام بخواند،ولى سايرين حکمشان همان مى‌باشد که در متن آمده است. (مراجعه به ص 151).
خامنه‌اى: دانشجو، در همه سفرهاى تحصيلى، بايد نماز را شکسته بخواند، ولى سايرين حکمشان همان مى‌باشد که در متن آمده است. (مراجعه به ص 151).
167- امام، خوئى و زنجانى:؟
اراکى (س 11): در صورتى که شب را نماند، نمازش تمام است .
بهجت (استفتا)، خامنه‌اى (س 679)، فاضل (استفتا) و مکارم (استفتا): حکم مسأله همان مى‌باشد که در متن آمده است .
تبريزى: بنابر احتياط واجب، بايد نماز را هم شکسته و هم تمام بخواند.
168- امام و زنجانى:
اراکى: در صورتى که شب را در روستا نماند، نمازش در آن جا نيز مانند اهواز، تمام است .
خوئى: اگر اهواز براى او، مقر عمل محسوب شود، در اين صورت نمازش در روستا نيز مانند اهواز، تمام است( براى توضيح مقر عمل به فصل چهار، بحث وطن حکمى مراجعه فرماييد).
بهجت و مکارم: آنچه در متن آمده درست است .
تبريزى: چنان چه اهواز براى او مقر عمل (فصل چهارم، وطن حکمى) محسوب شود، نمازش در روستا نيز مانند اهواز تمام است؛ در غير اين صورت، بايد در روستا نماز را هم شکسته و هم تمام بخواند.
خامنه‌اى: دانشجو، در اهواز و روستا، نمازش شکسته است ولى در مورد سايرين آنچه در متن آمده درست است .
فاضل: راننده حکمش همان مى‌باشد که در متن آمده است، ولى استاد و دانشجو و کارمند، هم د راهواز و هم در روستا، نمازشان شکسته است .
169- همه مراجع معظم تقليد در حکم اين مسأله اتفاق نظر دارند.
* - البته به شرطى که اصل سفر به اهواز، به قصد شغل باشد و تصميم به توقف در اهواز، بعد به وجود آمده باشد .
امام و فاضل: راننده حکمش همان مى‌باشد که در متن آمده است، ولى استاد و دانشجو و کارمند، در همه سفرهاى شغلى، نمازشان شکسته است. (به صفحه 151 مراجعه فرماييد).
اراکى، خوئى، بهجت، زنجانى و مکارم: حکم مسأله همان مى‌باشد که در متن آمده است .
تبريزى: استاد، کارمند و راننده، حکمشان همان مى‌باشد که در متن آمده است؛ ولى دانشجو در همه سفرهاى تحصيلى، بايد نماز را هم شکسته و هم تمام بخواند. (ص 151).
خامنه‌اى: استاد، کارمند و راننده، حکمشان همان مى‌باشد که در متن آمده است، ولى دانشجو در همه سفرهاى تحصيلى، بايد نماز را شکسته بخواند. (ص 151)
170- همه مراجع معظم تقليد در حکم اين مسأله اتفاق نظر دارند.
171- امام و فاضل: در سفرهايى که اشتغال به رانندگى دارد، نمازش تمام است، ولى در سفر به کارخانه يا تحصيل علم، بايد نماز را شکسته بخواند. (ص 151).
تبريزى: در سفرهاى تحصيل علم، بنابر احتياط واجب، بايد نماز را هم شکسته و هم تمام بخواند. (ص151).
خامنه‌اى: در سفرهاى تحصيل علم، بايد نماز را شکسته بخواند. (ص 151)
172- امام و فاضل (استفتا): زن و فرزند بايد نماز را شکسته بخوانند (به صفحه 151 مراجعه فرمائيد).
خوئى (س 319): زن و فرزند، در کثير السفر بودن، تابع شوهر و پدر نيستند و بايد نماز را شکسته بخوانند.
گلپايگانى: ؟
بهجت (استفتا)، زنجانى (استفتا) و مکارم (استفتا): در صورتى که همراهى شوهر و پدر، در سفرهاى شغلى، برنامه دائمى آنان باشد، بايد نماز را در اين سفرها، تمام بخوانند.
تبريزى (س 319 و استفتا): اگر زن در اين سفرها، شغلى داشته باشد - هر چند آن شغل، خدمت به شوهر باشد - بايد نماز را تمام بخواند، در غير اين صورت، بنابر احتياط واجب بايد در اين سفرها نماز را هم شکسته و هم تمام بخواند و روزه واجب را بگيرد.
خامنه‌اى (استفتا): اگر زن و فرزند، در اين سفرها، شغلى ندارند، بايد نماز را شکسته بخوانند.