گفتار در مسائل سجده

گفتار در مسائل سجده

مساءله 1 - واجب است در هر رکعت دو سجده و اين دو سجده رو برهم رکن نماز است يعنى نماز با کم و زياد شدن آن دو با هم باطل مى شود چه اينکه عمدى باشد و يا سهوى پس اگر در يک رکعت يکى از دو سجده را سهوا نياورد و يا يکى اضافه بياورد نماز باطل نمى شود و در سجده واجب است خم شدن و نهادن پيشانى بر زمين بطوريکه مسماى سجده محقق شود و آن چه معيار در رکنيت است که با زياده و نقيصه آن نماز باطل مى شود چه عمدا و چه سهوا اين مقدار است ( پس اگر کسى بمقدارى خم شود ک مسماى سجده بعمل نيايد و سر را روى چيزى بگذارد سجده زيادى نياورده .)

و در سجده علاوه بر خم شدن و نهادن پيشانى بر زمين چند چيز ديگر معتبر است که دخالتى در مسما و رکنيت سجده ندارد اول اينکه بايد در حال سجده شش عضو که عبارت است از دو دست و دو سر زانو و دو شست پا بر زمين قرار گيرد و در دو دست معتبر باطن دو کف است و بنابراحتياط در حال اختيار هه کف دست در کف زمين قرارگيرد بطورى که عرف بگويد همه کف دست در زمين قرار گرفته .

و اما در صورت اضطرار مسماى باطن دست کافى است و اگر جز به اين قادر نيست که انگشتان خود را بکف دست بچسباند دو دست بسته را بزمين بگذارد کافيست اگر ازاين مقدار نيز عاجز است کافى است پشت دست را بر زمين بگذارد و اگر اصلا نميتواند کف دست را به زمين بگذارد يا براى اينکه دست ندارد و دستش تا مچ قطع شده و يا عذر ديگرى دارد از باقيمانده دست آن قسمتش که نزديکتر به کف دست است را بزمين مى گذارد.

و اما در سر زانو واجب است طورى بزمين گذاشته شود که عرف بگويد با سر زانو سجده کرده هرچند که تمام سر زانو به زمين نباشد.

و اما در شست پا احتياط آن است که نوک آن ها روى زمين قرار گيرد و در پيشانى لازم نيست همه آن روى زمين قرار گيرد بلکه همينکه صدق کند که فلانى پيشانى بزمين نهاده کافى است و اين صدق عرفى با نهادن مقدار يک بند انگشت از پيشانى حاصل مى شود چيزيکه هست نزديکتر به احتياط آن است که بمقدار يک درهم باشد همچنانکه نزديکتر به احتياط آن است که مقدار برخورد پيشانى با زمين متصل به هم باشد نه اينکه بر روى چند ريگ جداى از هم که مجموع آنها به مقدار يک بند انگشت هست سجده کند هرچند که بنا بر اقوى فرقى بين مجتمع و متفرق آن نيست در نتيجه جائز است روى دانه هاى تسبيح سجده کند البته به شرطى که رو بر هم نقاط اتصال پيشانى با دانه هاى آن بقدر يک بند انگشت باشد و لازم است که اگر مانعى به پيشانى او و يا به محل سجده اش چسبيده و نمى گذارد روى زمين قرار گيرد آن مانع را برطرف سازد حال چه اينکه چرکى بر روى زمين قرار گيرد آن مانع را برطرف سازد حال چه اينکه چرکى بر پيشانى و يا چرکى بر روى مهر باشد و يا مانعى ديگر حتى بنابر احتياط اگر نگوئيم اقوى اين است که اگر در سجده اول مقدارى خاک يا شن و امثال آن بر پيشانى او چسبيده براى سجده دوم واجب است آنرا برطرف سازد و منظور از پيشانى در مسئله سجده ازنظر طول مابين رستنگاه موى سر و بين بالاى بينى وخود ابروها است و از نظر عرض عبارت است از مابين در جبين و يا بگو در شقيقه .

مساءله 2 - احتياط آن است که در سجده سنگينى بدن را بر روى همه هفت موضع قرار دهد پس صرف اينکه موضع با زمين تماس پيدا کند کافى نيست و اما اينکه سنگينى بدن را بطور مساوى در هفت موضع تقسيم کند واجب نيست همچنانکه اگر غير از هفت موضع جاى ديگر بدن چيزى از سنگينى بدن را تحمل کند ضررى ندارد مثل اينکه ساق دست کف دست را و بقيه انگشتان پا شست پاها را کمک کنند.

دوم چيزيکه در سجده معتبر است ذکر سجده است بهمان طريقى که در ذکر رکوع گذشت و ذکر بزرگ سجده عبارت از جمله :

( سبحان ربى الاعلى و بحمده )

سوم طماءنينه است يعنى آرامش بدن در حال گفتن ذکر واجب سجده بهمان نحويکه در ذکر رکوع گذشت .

چهارم اينکه در حال گفتن ذکر هر عضوى از اعضاى هفتگانه در جاى خود قرار گرفته باشد و جائز است در غير حال ذکر به جز پيشانى ساير اعضاء سجده را جابجا کند پس اگر بگويد: ( سبحان الله ) آنگاه دست خود را به خاطر حاجتى و يا غرضى ديگر بردارد و دوباره بگذارد و آنگاه بقيه ذکر را بگويد ضررى بسجده اش نميزند.

پنجم پيشانى برروى چيزى بگذارد که سجده بر آن صحيح است و تفصيلش در مسائل مکان نماز گذار گذشت .

ششم برداشتن سر از سجده اول و نشستن به حال اطمينان و اعتدال است .

هفتم اينکه در سجده واجب است سر را آنقدر پائين ببرد که برابر موقف او شود بنابراين اگر يکى از اين دو بلندتر از ديگرى باشد نماز صحيح نيست مگر اينکه تفاوت بين آن دو بقدر يک خشت متعارف که با سطح بزرگترش ‍ روى زمين قرار گرفته و يا بقدر چهار انگشت بسته باشد.

و اما بين شش موضع ديگر مساوات در سطح معتبر نيست نه بين خود آنها و نه بين آنها و محل پيشانى بنابراين پستى و بلندى آن مواضع نسبت به يکديگر مادام که از مسماى سجده خارج نشود مضر نيست .

مساءله 3 - منظور از محليکه واجب است بين آن و محل سجده تفاوت زياد نباشد جاى دو زانو و بنابراحتياط دو سرانگشت شست است بنابراين اگر انگشتان شست رادر جائى بگذارد که از محل پيشانى بيش از آن مقدارى که گفتيم پائين تر و بلندتر باشد نمازش بنابراحتياط باطل است هرچند که محل دو زانو با محل پيشانى برابر باشد.

مساءله 4 - اگر ناخود آگاه پيشانيش در محلى قرار گرفت که بيش از مقدار بخشوده شده بلندتر از ساير مواضع سجده باشد اگر آن قدر بلند است که اهل عرف حالت او را حالت سجده نمى داند نزديکتر به احتياط و بهتر آن است که سر را بردارد و بر محلى که جائز است بگذارد جائز هم هست پيشانى را تا رسيدن به آن محل روى زمين بکشاند.

و اما اگر بمقدارى است که عرف حالت او را حالت سجده مى داند احتياط آن است که پيشانى را به نقطه اى پائين تر بکشاند و اگر ممکن نيست احتياط آن است سر را از آنجا برداشته به مکان ديگر بگذارد و نماز را تمام نموده دوباره اعاده کند.

مساءله 5 - اگر بغير عمد پيشانى را بر روى چيزى بگذارد که سجده بر آن ممنوع است بايد پيشانى خود را از روى آن چيز بطرف چيزيکه سجده بر آن جائز است بکشاند و نمازش صحيح است و نمى تواند سر را از روى آن برداشته روى اين بگذارد و اگر جز بابرداشتن سر ميسر نمى شود در اين صورت احتياط اين است که بهمان حال نمازش را تمام بکند و از نو نمازش ‍ را دوباره بخواند حال چه اينکه قبل از ذکر متوجه نقص پديد آمده بشود يا بعد از آن .

بله اگر بعد از سر برداشتن از سجده متوجه شده باشد سجده اى که کرده کافى است نمازش را تمام کند.

مساءله 6 - کسيکه در پيشانيش کورک دارد در صورتيکه کورک در يک نقطه پيشانى او است و نقاط ديگر آن سالم است و مى تواند جاى سالم پيشانى را بزمين بگذارد ولو به اينکه گودالى براى کورک در زمين بکند و کورک را در آن قرار دهد واجب است چنين کند و اگر کورک همه پيشانى را فراگرفته و يا در فرض اول کورک طورى قرار گرفته که نمى گذارد جاى سالم پيشانى به زمين برسد بر يکى از در شقيقه خود سجده مى کند و بهتر آن است که شقيقه راست خود را بزمين بگذارد و اگر زخم و کورک دو شقيقه را هم گرفته چانه خود را و اگر آن نيز ممکن نشد قسمتى از صورت و يا جلو سر را بر زمين مى گذارد و اگر اين نيز ممکن نبود بنابراحتياط نزديک ترين حالت بسجده را بخود مى گيرد.

مساءله 7 - اگر پيشانيش بطور قهر و بدون اختيار خودش از زمين برداشته شد وبزمين افتاد بعيد نيست بگوئيم به سجده اول برگشته و در نتيجه هر دو بار همان سجده اول حساب مى شود حال چه اينکه برداشته شود سرش از سجده قبل از قرار گرفتن پيشانى باشد و يا بعد از آن در نيتجه ذکر واجب را مى گويد و يک سجده حسابش مى کند و اگر طورى سرش از سجده برداشته شد که مى تواند سر را نگه دارد نگه مى دارد و سر نهادن قبلى يک سجده حساب مى شود هرچند که ذکر نگفته باشد حال چه اينکه اين حرکت قهرى قبل از قرار و استقرار باشد و چه بعد از آن .

مساءله 8 - کسى که عاجز از سجده کردن است اگر برايش امکان دارد که بعضى از مراتب سجده را بياورد واجب است چنين کند و همانطور که قبلا گفتيم اعضاى سجده را هر يک حتى الامکان در جاى خود قرار دهد و بدن را روى همه تکيه دهد و ذکر بگويد و طماءنينه و ساير آن چه را که مفصلا ذکر کرديم رعايت کند پس اگر مى تواند خم شود بهر مقدار که برايش امکان دارد خم شود و اگر مى تواند سر را به زمين بگذارد محل پيشانى را تا بقيه راه بالا آورده پيشانى را بر روى آن بگذارد و ساير واجبات را که قبلا گفته شد نيز مراعات کند و اگر اصلا قدرت بر خم شدن ندارد با سر اشاره به سجده مى کند و اگر آن نيز برايش ميسر نيست با دو چشم اشاره مى کند واحتياط آن است که در اين فرض علاوه بر اشاره با دو چشم اگر مى تواند محل سجده را بلند کند و پيشانى را بر روى آن بگذارد و در همه صوريکه مکلف نمى تواند پيشانى بر محل سجده بگذارد نهادن ساير اعضاء سجده بر زمين ديگر واجب نيست هرچند که به احتياط نزديک تر است .

مساءله 9 - مستحب است در حال ايستادن بعد از رکوع و سرازير شدن به طرف سجده اينکه تکبير بگويد و همچنين بعد از سر برداشتن از سجده .

و نيز مستحب است موقع سرازير شدن بسجده دست ها راقبل از زانو به زمين برساند و محل سجده اش طورى باشد که همه پيشانى روى آن قرار گيرد.

و نيز مستحب است بينى را بر چيزيکه سجده بر آن صحيح است بگذارد بمقدارى که عرف بگويد بينى را بر زمين گذاشته و به احتياط نزديکتر اين است که آنرا ترک نکند و مستحب است بين محل پيشانى و محل ساير اعضاء سجده را تخت کند و دست ها را کاملا باز نموده انگشتان و حتى انگشت شست را بهم چسبانيده بزمين بگذارد و دو کف دست را برابرگوشها و روبروى قبله قرار دهد و در حال سجده ( اگر مرد است تجافى کند باين معنا که شکم خود را بالا بگيرد و بزمين نچسباند.

و نيز مستحب است اينکه تجنيح کند (يعنى ) ساق دستها را از زمين بلند و بازوها را از پهلو جدا کند و خلاصه دستها را مانند بال قرار دهد بازوها را از پهلو جدا نگه بدارد و قبل از شروع کردن ذکر و بعد از سر برداشتن از سجده اول دعائى که براى خصوص حال سجده وارد شده بخواند و ذکر کبير را انتخاب نموده مکرر بگويد:

( سبحان ربى الاعلى و بحمده )

و هر مقدار تکرار مى کند در عدد طاق ختم کند يعنى سه و يا پنج و يا هفت بار بگويد و در هر سجده و يا سجده آخر حوائج دنياو آخرت خود را بخواهد مخصوصا خواهان رزق حلال شود يعنى بگويد:

( يا خيرالمسئولين و يا خيرالمعطين ارزقنى و ارزق عيالى من فضلک الواسع فانک ذوالفضل العظيم )

( اى بهترين درخواست شوندگان و اى بهترين عطاء کننده مرا و عيال مرا از فضل گسترده ات روزى فرما که تو داراى فضلى عظيمى .)

و در حال نشستن بين دو سجده و بعد از سجده تورک کند يعنى روى ران چپ خود نشسته پشت پاى راست را در باطن پاى چپ قرار دهد و اينکه بين دو سجده بگويد:

( استغفر الله ربى و اتوب اليه )

و نيز مستحب است که هر وقت مى نشيند دست ها را بر روى رانهابگذارد دست راست را روى ران راست و دست چپ را روى ران چپ و چون از سجده دوم سربر مى دارد تا براى رکعت بعدى برخيزد قبل از برخاستن اندکى بنشيند و اين جلسه را در کتب فقهى جلسه استراحت گويند و احتياط آن است که آن را ترک نکند و چون خواست براى رکعت بعدى برخيزد بگويد:

( بحول الله و قوته اقوم و اقعد)

( با نيرو و قدرت خداى تعالى است که برمى خيزم و مى نشينم )

و هنگام برخاستن تکيه بدستها بکند ودستها را باز کرده بر زمين بگذارد و آنرا ببندد.

مساءله 10 - زن در حال نماز آدابى مخصوص بخود دارد:

1 - اينکه خود را با زيور آلات بيارايد.

2 - اينکه خزاب داشته باشد.

3 - اينکه صدايش را پنهان کند.

4 - اينکه در حال ايستاده پاها را بهم بچسباند.

5 - اينکه با دست خود پستان ها را بسينه بچسباند.

6 - در حال رکوع دست بر روى رانهابگذارد.

7 - زانوها را چون مردان تا به آخر بعقب نبرد.

8 - وقتى ميخواهد بسجده رود اول بنشيند.

9- در سجده شکم و سينه را بر زمين بيندازد و مانند مردان تجافى نکند.

10 - در هر بار که مى نشيند به حالت تربع بنشيند يعنى پاى راست را زير ران چپ و پاى چپ را زير ران راست بگذارد (و به اصطلاح چهار زانو بنشيند.)