تبديل قصاص به ديه
سوال 1103 :
اگر ولىّ دم در قتل عمد مطالبه ديه کند، و قاتل حاضر به پرداخت آن نشود، آيا مى توان او را به پرداخت ديه محکوم نمود؟
جواب :
ديه در قتل عمد تنها با توافق طرفين قابل وصول است، و نمى توان قاتل را اجبار کرد.
سوال 1104 :
اگر قاتل عمد قبل از اجراى قصاص خودکشى کند، آيا ديه ساقط مى شود؟
جواب :
ديه از اموال او برداشته مى شود.
سوال 1105 :
هرگاه قاتل فرار کند و تا هنگام مُردن به او دسترسى نباشد، در اين صورت تکليف ديه چيست؟
جواب :
مى توان ديه را از اموال او برداشت.
سوال 1106 :
شخصى زنِ برادر خود را کشته، و از سوى قوّه قضائيّه محکوم به قصاص شده است. مدّتى از اين حکم گذشته، و قاتل در زندان مى باشد. دادگاه به پدر مقتول اطّلاع داده که فاضل ديه را پرداخت کنيد، تا حکم قصاص اجرا گردد. ولى چون پدر مقتوله شخص بى بضاعت و فقير و عائله مندى است، قادر به پرداخت فاضل ديه نمى باشد. لذا از افراد خيّر و اقارب و عشيره کمک مالى مى طلبد. آيا از نظر شرع مطهر، آنها مى توانند به عنوان تبرّع و بلا عوض، يا به عنوان وجوهات شرعيّه به ايشان کمک کنند، تا او بتواند قاتل دختر خود را قصاص کند؟
جواب :
هرگاه حاکم شرع تشخيص دهد که يک مصلحت مهمّ اجتماعى بر اين مسأله مترتّب مى شود، مى تواند اين کار را انجام دهد. ولى قصاص هايى که براى اهداف شخصى صورت مى گيرد، مشمول اين حکم نيست. و چه بهتر که از قصاص صرف نظر شود، و به سراغ ديه بروند.
سوال 1107 :
چنان چه اولياى دم عليرغم اصرار بر قصاص، قدرت پرداخت فاضل ديه را نداشته باشند، و از طرفى به طور عادى نيز اميدى به تمکّن آنان در آينده نباشد، بفرماييد:
1ـ آيا در اين گونه موارد قصاص به طور قهرى تبديل به ديه مى شود؟
جواب :
در صورتى که اميدى به پرداخت فاضل ديه در آينده نزديک نباشد، حکم قصاص تبديل به ديه مى شود.
2ـ چنانچه پاسخ منفى است، در شرايطى که عدم قصاص، يا تأخير آن، به مصلحت نباشد، و چه بسا عوارض سياسى و اجتماعى شديدى در بر داشته باشد، آيا مى توان با پرداخت فاضل ديه از بيت المال قصاص را اجرا نمود؟
جواب :
در صورتى که عدم اجراى قصاص واقعاً مشکل آفرين بوده باشد، پرداختن فاضل ديه از بيت المال بى مانع است.
3ـ در فرض مسأله، آيا مى توان بدون ردّ فاضل ديه، قصاص را اجرا نمود، و فاضل ديه به عنوان دين بر ذمّه ولىّ دم باقى بماند؟
جواب :
جايز نيست.
4ـ اگر (آن گونه که برخى از فقها مى فرمايند) در اين گونه موارد، وظيفه صبر کردن تا زمان توانايى ولىّ دم باشد، در مواردى که ممکن است انتظار قصاص سالها به طول بکشد، و اين امر براى قاتل و خانواده وى موجب عسر و حرج گردد، تکليف چيست؟
جواب :
در صورت احتمال يسار در آينده دور، تبديل به ديه مى شود.