اولياى دم
سوال 1074 :
صاحبِ حقِّ قصاص در قتل عمد چه کسى است؟ مجنىّ عليه، يا اولياى دم؟
جواب :
مجنىّ عليه صاحب حق است، و از او به ورثه مى رسد.
سوال 1075 :
در صورتى که پدر، يا جدّ پدرى، مرتکب ضرب و جرح فرزند صغيرش شود، چه کسى مى تواند از او به حاکم شرع شکايت کند؟ آيا قصاص در اين صورت ممکن است؟ در صورت محکوميّت پدر، يا جدّ پدرى، به ديه يا قصاص، دريافت ديه يا استيفاى قصاص با چه کسى است؟
جواب :
در اين گونه موارد حاکم شرع ولىّ صغير است، که احقاق حق کند.
سوال 1076 :
چنانچه ورثه مقتول صغير باشند، بفرماييد:
1ـ آيا همواره اخذ ديه از سوى اولياى صغار، اصلح به حال صغار است، يا اين که ولىّ صغير حسب مورد مى تواند جانى را عفو يا مطالبه قصاص کند؟
جواب :
غالباً اخذ ديه به مصلحت صغار است; ولى موارد نادرى پيدا مى شود که ممکن است مصلحت صغار در عفو، يا قصاص باشد.
2ـ آيا محدوده اختيارات ولىّ با قيّم، در اين خصوص تفاوتى دارد؟
جواب :
هر دو بايد مصلحت صغير را در نظر بگيرند.
سوال 1077 :
هنگامى که اولياى دم همگى صغير باشند، تکليف چيست؟
جواب :
در صورتى که مصلحت در صبر کردن باشد، بايد صبر کنند، و قاتل را با ضمانت و کفالت کافى آزاد نمايند، تا صغيرها کبير شوند و خودشان تصميم بگيرند. و اگر ولىّ مصلحت ببيند (که غالباً مصلحت در همين است،) ديه مى گيرد.
سوال 1078 :
اگر مقتول مسلمان، امّا ولىّ دم وى کافر باشد، چه بايد کرد؟
جواب :
حاکم شرع اولياى دم را حاضر مى کند، و به آنها پيشنهاد اسلام مى نمايد; اگر پذيرفتند، اختيار قاتل را به دست آنها مى دهد، قصاص کنند يا ديه بگيرند. و اگر اسلام را نپذيرفتند، حاکم شرع ديه مى گيرد، و به بيت المال مى دهد.
سوال 1079 :
چنانچه ارتباط با اولياى دم فعلا ممکن نباشد; ولى در آينده امکان دسترسى به آنان وجود داشته باشد، حکم چيست؟
جواب :
بايد صبر کنند تا دسترسى پيدا شود; ولى چنان چه زمان طولانى باشد، بايد قاتل را با اخذ وثيقه و کفالت کافى آزاد نمايند.
سوال 1080 :
در موارد قتل، که نوبت به ولايت حاکم مى رسد، بفرماييد آيا ولىّ امر، همانند اولياى دم، علاوه بر درخواست قصاص يا اخذ ديه، حقّ عفو نيز دارد؟
جواب :
ولىّ امر حقّ عفو ندارد; بلکه بايد يا قصاص کند، يا ديه بگيرد، (هر کدام که به مصلحت مسلمين باشد.)
سوال 1081 :
آيا پدر مى تواند نسبت به فرزند صغيرش، در خصوص جراحات و صدمات، اعمّ از عمدى و غير عمدى، که از سوى غير به وى وارد آمده، هم از ديه بگذرد و هم از قصاص صرفنظر نمايد؟ از آنجا که در باب قصاص فتوى و قانون بر اين است که: «ولىّ صغير حق ندارد قاتل را مجّاناً عفو نمايد.» آيا اين موضوع به جراحات و صدمات موجب قصاص و ديه نيز سرايت مى کند؟
جواب :
تفاوتى نمى کند; ولى بايد مصلحت صغير را در نظر گرفت، و مصلحت صغير غالباً اخذ ديه است.
سوال 1082 :
نظر خود را در خصوص نحوه استيفاى قصاص، در دو فرض زير بيان فرماييد:
الف) چنانچه اولياى دمِ مقتول منحصر به فرزند صغير يا صغار (از دو نفر بيشتر) باشد حکم چيست؟
جواب :
در صورتى که مصلحت آنها در گرفتن ديه باشد، و قاتل نيز حاضر به پرداخت ديه گردد، بايد ديه گرفته شود. و اگر مصلحت آنها در قصاص باشد، ولىّ دم مى تواند قصاص کند. و در صورت ابهام قضيّه، قاتل را با وثيقه معتبر آزاد مى کنند، تا صغار کبير شوند و تصميم بگيرند.
ب) در صورتى که فرزند يا فرزندان اولياى دم جملگى مجنون باشند، حکم چيست؟
جواب :
ولىّ بايد مصلحت آنها را در نظر بگيرد و اقدام کند.
سوال 1083 :
چنانچه اولياى دم، از انجام قصاص يا مطالبه ديه صرف نظر کنند، آيا بعداً حق دارند از نظر خود برگردند؟
جواب :
بعداً نمى توانند تغيير نظر دهند.
سوال 1084 :
در صورتى که اولياى دم تقاضاى ديه کرده باشند، آيا قبل از دريافت آن مى توانند از نظر خود رجوع، و تقاضاى قصاص کنند؟ بعد از وصول ديه چطور؟
جواب :
بعد از وصول ديه جايز نيست; و قبلا هم اگر مصالحه شرعيّه برديه انجام شده باشد، تغيير آن جايز نيست.
سوال 1085 :
اگر اولياى دم تقاضاى قصاص کنند، آيا تا قبل از اجراى حکم فقط مى توانند عفو کنند؟ يا امکان مطالبه ديه نيز وجود دارد؟ آيا در اين حالت مى توانند با قاتل مصالحه و چيزى زايد بر ديه مطالبه کنند؟
جواب :
مى توانند قصاص را با رضايت قاتل به هر چيزى تبديل کنند، ولى رعايت انصاف در هر حال خوب است.
سوال 1086 :
پسرم با تحريکات شيطنت آميز خانواده همسرش، که منجر به درگيرى و فوت مادر زنش شد، به قصاص و دريافت فاضل ديه محکوم گرديد. ورّاث کبير، و پدر صغار (اصالتاً و ولايتاً) با دريافت مبلغى بيش از ديه کامله رضايت دادند; هر چند در رضايتنامه کتبى و رسمى به گرفتن ديه اشاره اى نشده است. آيا پدر صغار مى تواند از طرف صغار گذشت کند، يا با دريافت ديه رضايت دهد، يا بايد منتظر رشد و بلوغ صغار شود؟ در صورت اخير، آيا امکان آزادى موقّت جانى، با سپردن وثيقه، تا رشد صغار وجود دارد؟
جواب :
ولىّ صغار بايد آنچه به نفع آنهاست، انجام دهد. اگر قصاص به نفع آنهاست، بگذارد آنها رشيد شوند و قصاص کنند، و در اين صورت، بايد با وثيقه کافى جانى را آزاد کنند. و اگر ديه به نفع آنهاست، ديه بگيرد. و گذشت جز در موارد بسيار استثنايى به نفع صغار نيست.
سوال 1087 :
چنانچه ولىّ قهرى بخواهد صبر کند تا ولىّ دم صغير بالغ شده و خود تصميم بگيرد، مصالح مهم از وى تفويت مى شود (مثل اين که قاتل پيرمردى 80 ساله و ولى دم پسر 2 ساله اى باشد که اگر بخواهند صبر کنند تا وى بالغ گردد به احتمال زياد قاتل مى ميرد، و حقّ ولى دم نسبت به قصاص و ديه از بين مى رود.) در چنين صورتى ولىّ قهرى کدام از گزينه هاى زير را بجا آورد؟
الف) تقاضاى قصاص نمايد.
ب) بر اخذ ديه مصالحه کند.
جواب :
بر اخذ کمتر از ديه مصالحه نمايد.
د) قاتل را عفو کند.
جواب :
در اين گونه موارد غالباً غبطه و مصلحت صغير در گرفتن ديه است; به هر مقدار که جانى حاضر و راضى شود.
سوال 1088 :
چنانچه عدّه اى از اولياى دم خواهان قصاص باشند، آيا سهم الديه همسر در احتساب سهم الديّه ساير اولياى دم (اعمّ از صغار و کبار که تقاضاى دريافت ديه نموده اند) تأثير گذار است؟
جواب :
زوجه سهمى در قصاص ندارد; ولى اگر تبديل به ديه شود، سهم مى برد.
سوال 1089 :
فردى کشته شده، و از او يک زن باردار باقى مانده است. با توجّه به اين که زوجه ولىّ دم واقع نمى شود، آيا حمل او ولىّ دم در مسأله قصاص خواهد بود؟ اگر همراه اين حمل وارث ديگرى وجود داشته باشد، آيا وارث به تنهايى ولىّ دم خواهد بود؟
جواب :
بايد انتظار بکشند، چنانچه حمل زنده متولّد شد در صورت انحصار فقط او ولىّ دم است. در غير اين صورت شريک در اين امر خواهد شد.