تبدیل قصاص به دیه

تبديل قصاص به ديه

سوال 1267 :

در موارد حکم به قصاص در جروح که پس از تعيين طول و عمق جراحت به وسيله پزشک قانونى به دليل اختلاف چاق و لاغرى جانى و مجنىٌ عليه که مثلا عمق سه سانتى متر جرح وارده زياد شديد نبوده و خطرى نداشته است، امّا اگر قصاصاً با همين عمق در جانى وارد شود به دليل لاغرى حتّى خطر مرگ خواهد داشت تکليف چيست، آيا تبديل به ديه مى شود و در صورت عدم تراضى چه بايد کرد؟

جواب :

در اين مسأله چند صورت است:

الف) در صورتى که رعايت طول و عرض و عمق خطر قطعى يا حتّى خوف خطر جانى (بر اثر لاغرى) داشته باشد، مسلّماً تبديل به ديه مى شود زيرا اطلاقات قصاص از اين صورت منصرف است يا به تعبير ديگر مماثلت عرفيّه وجود ندارد به علاوه ادلّه اى که مى گويد در جائفه و منقله و مأمومه قصاص نيست زيرا موجب خطر است، شامل مفروض بحث نيز مى شود.

ب) هرگاه خطرى براى طرف مقابل نداشته باشد ولى تفاوت بدن آن دو، به قدرى باشد که عمق يک سانتى متر در بدن يکى، مساوى سه سانتى متر در بدن ديگرى است در اين جا رعايت عمق نبايد بشود زيرا اوّل اين که مماثلت عرفيّه که اساس، در ادلّه قصاص است حاصل نيست چه اين که فى المثل عمق سه سانتى متر در فرد لاغر به استخوان مى رسد در حالى که در فرد چاق يک جراحت سطحى حساب مى شود. بنابراين مشمول مساوات در ادلّه قصاص نيست و روايت خاصى که دلالت بر مساوات در عمق کند نيز وجود ندارد و دوّم اين که طبق رواياتى که در شجاج يا مطلق جروح آمده، معيار در عمق، صدق اسم است (جائفه، داميه، باضعه، سمحاق، موضحه و...) و مى دانيم صدق اين نامها نسبت به اشخاص چاق و لاغر از نظر عمق يکسان نيست.

جواب :

اين مسأله از نظر طول و عرض نيز قابل تأمل است، اگر فرضاً کسى بازوى کوچکى دارد که طول و عرضش بسيار کم است و به عکس بازوى ديگرى طول و عرضش چند برابر اوست، حال اگر جراحتى بر بازوى شخص بزرگتر وارد شود که تنها کمتر از نيمى از بازوى او را فراگيرد و اين جراحت از نظر طول تمام بازوى مجرم را فرامى گيرد، در اين جا نيز دليل قانع کننده اى بر مماثلت طول و عرض نيست بلکه مقتضاى مفهوم قصاص و اطلاق مماثلت در آيه شريفه 194 سوره بقره (فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَى عَلَيْکُمْ) مماثلت نسبيّه است (آن گونه که در بالا گفته شد، نه مماثلت در طول و عرض که گاهى تمام بازوى يک نفر را فرامى گيرد).