عفو از قصاص
سوال 1111 :
آيا مجازات معاونت در قتل عمد، همچون قتل عمد، حقّ الناس و قابل گذشت است؟ يا حقّ الله است، و عفو آن منحصراً در اختيار ولىّ امر مى باشد؟
جواب :
آرى، حقّ النّاس است، و در اختيار ولىّ دم مى باشد.
سوال 1112 :
در صورتى که مجنىّ عليه از زنده ماندن خود مأيوس شده باشد، آيا مى تواند در مورد تبديل قصاص نفس به ديه، يا مصالحه، يا عفو جانى، وصيّت نمايد؟
جواب :
او مى تواند در حال حيات خود جانى را عفو کند، و نسبت به يک ثلث ديه نيز وصيّت نمايد. امّا نسبت به وصاياى ديگر او، احتياط آن است که ورثه (اگر صغير در ميان آنها نباشد) به آن عمل کنند.
سوال 1113 :
لطفاً در مورد مجازات ممسک و ناظر در قتل عمد به سوالات زير پاسخ دهيد:
الف) آيا مجازات حبس ابد براى ممسک، و کور کردن براى ناظر صحّت دارد؟
ب) در فرض ثبوت، آيا تبانى و سبق تصميم ممسک و ناظر با مباشر قتل لازم است، يا صرف وحدت قصد، ولو اين که به طور اتّفاقى حاصل شود، (چنان که در منازعات دسته جمعى معمولا اتّفاق مى افتد) کافى است؟
جواب :
بر فرض ثبوت مجازاتهاى مذکور، آيا اين مجازاتها از حقوق الله است، يا از حقوق النّاس که با عفو اولياى دم ساقط شود؟
د) بر فرض که از حقوق النّاس باشد، آيا عفو قاتل به تنهايى براى عفو ممسک و ناظر کافى است، يا نياز به عفو مستقلّى دارند؟
هـ) حکم اختلاف اولياى دم در عفو ممسک و ناظر چيست؟
جواب :
همانگونه که در استفتاءات جديد، جلد اوّل، پاسخ سوال 1263 نوشته ايم، جواب سوال شما چنين است: «چنانچه اولياى دم از ممسک و مکره صرف نظر کنند، اجراى احکام مربوط به آنها دليلى ندارد، و شبيه حکم قصاص است. و حکم مکره و ممسک هر دو حبس است، و کور کردن فقط حکم رائى (بيننده يا ديده بان) مى باشد، و آن در صورت خاصّى است.» و تبانى شرط نيست. اين مجازاتها همانطور که در بالا گفته شد، جنبه حقّ النّاس دارد که با عفو از ميان مى رود، و هر کدام احتياج به عفو مستقلّ دارند، مگر اين که عبارت عفو شامل همه شود، و در صورت گذشتِ بعضى از اولياى دم، حبس ساقط مى شود.
سوال 1114 :
در کتب فقهى مى خوانيم: «اگر کسى ديگرى را بگيرد، و فرد دوّمى او را به قتل برساند، در حالى که سوّمى آنها را ديده بانى کرده تا جنايت را انجام دهند، قاتل محکوم به قصاص، نگهدارنده محکوم به حبس ابد، و چشمان ديده بان با ميلِ سرخ شده يا نظير آن، کور مى گردد.» لطفاً بفرماييد:
الف) مجازاتى که براى «نگهدارنده» و «ديده بان» بيان گرديده، چه نوع مجازاتى است؟ حدّ يا تعزير؟
جواب :
اين مجازات نه حدّ است و نه تعزير، بلکه از فروع قصاص است، و به همين دليل قابل گذشت مى باشد.
ب) آيا مى توان چند سال حبس يا تبعيد را جايگزين مجازاتهاى فوق الذکر (حبس ابد و کور کردن) نمود؟ (همان طور که در قانون مجازات اسلامى براى چنين جرايمى، تحت عنوان کلّى «معاونت در قتل» مجازات 3 تا 15 سال حبس در نظر گرفته شده است).
جواب :
در مواردى جايز است.
جواب :
آيا اولياى دم مى توانند «نگهدارنده» و «ديده بان» را عفو نمايند، تا مجازات آنها ساقط شود؟
جواب :
از جوابهاى بالا معلوم شد.
سوال 1115 :
لطفاً درباره محکوم به قصاص که به درخواست اولياى دم حلق آويز شده و هنوز جان نسپرده، به اين سوالات پاسخ دهيد:
1ـ اگر در اين مرحله برخى از اولياى دم قاتل را عفو کنند، آيا بايد اجراى حکم را متوقّف کرد، يا متوقّف کردن آن نيازمند به رضايت همه آنهاست؟
جواب :
در صورتى که هنوز زنده است عفو مانع از حکم اعدام مى شود. مگر اين که بقيّه اولياى دم فاضل ديه را به اولياى قاتل بپردازند.
2ـ در صورت توقّف اجراى حکم و بهبود قاتل، اگر اوليا خواهانِ قصاص، سهم الديه عفو کنندگان را بپردازند، آيا مى توان مجدّداً وى را اعدام نمود؟
جواب :
مى توانند قصاص کنند; ولى با توجّه به اين که صدمات و جراحاتى که بر مجرم وارد شده تکرار مى شود، و جنبه عمد پيدا مى کند، و احتمال قصاص وجود دارد، احتياط آن است که با هم مصالحه کنند.