قرض، حواله، ودیعه، عاریه

قرض

قرض دادن از کارهای مستحبی است که در قرآن و روایات، راجع به آن سفارش فراوان شده است و قرض دهنده در روز قیامت پاداش بسیاری خواهد داشت.

اقسام قرض

*‌ مدت دار: یعنی هنگام قرض دادن مشخص شده است که قرض گیرنده چه موقع بدهی را بپردازد.

*‌بدون مدت: قرضی که زمان پرداخت، در آن مشخص نشده است.

احکام قرض

1ـ اگر فرض مدت‌دار باشد، طلبکار نمی‌تواند پیش از تمام شدن آن مدت، طلب خود را درخواست کندو اگر قرض مدت دار نباشد، طلبکار هر وقت بخواهد می‌تواند طلب خود را درخواست کند. [1]

2ـ اگر طلبکار طلب خود را درخواست کند؛ چنانچه بدهکار بتواند بدهی خود را بدهد، باید فوراً بپردازد و اگر تأخیر بیندازد، گناهکار است. [2]

3ـ اگر بدهکار غیر از خانه‌ای که در آن زندگی می‌کند و اثاثیة منزل و چیزهای دیگری که به آنها احتیاج دارد، چیزی نداشته باشد، طلبکار نمی‌تواند طلب خود را از او مطالبه کند، بلکه باید صبر کند تا بتواند بدهی خود را بدهد. [3]

ربای قرضی

1ـ اگر مقداری پول به کسی بدهد و شرط کند که پس از مدتی، مثلاً یکسال دیگر، زیادتر بگیرد، رِبا و حرام است؛ مثلاً یکصد هزار تومان بدهد و شرط کند که پس از یکسال یکصد و بیست هزار تومان بگیرد. [4]

2ـ ربا دادن، مثل ربا گرفتن حرام است و کسی که قرض ربایی گرفته، اگر چه کارش حرام است ولی اصل قرض صحیح است و می‌تواند در آن تصرف کند. [5]

3ـ اگر بدهکار بدون شرط قبلی چیزی اضافه به طلبکار بدهد، اشکال ندارد، بلکه مستحب است. [6]

استفتاء

1ـ شخصی مبلغی به عنوان قرض از دیگری گرفته و بعد از آن، دیگر او را ندیده است و خیلی هم دنبالش گشته است و می‌خواهد بداند که آیا می‌تواند آن مبلغ پول را بدهد به حساب 100 یا به حساب سهم امام یا به حساب جنگ زدگان یا نه؟

ج ـ اگر مأیوس از پیدا کردن صاحب پول باشد، از طرف او به فقرا صدق بدهد. [7]

2ـ لطفاً در ارتباط با پرداخت حق الناس در صورت عدم حضور فرد طلبکار و بی اطلاعی از زنده بودن وی نظر امام چیست؟

ج ـ اگر طلبکار را می‌شناسد باید تحقیق کند تا حق او را به خودش یا به ورثه‌ای تسلیم نماید. [8]

حواله

حواله آن است که بدهکار بدهی خود را بر عهده دیگری بگذارد.

1ـ موقعی که انسان حواله می‌دهد، باید بدهکار باشد، پس اگر بخواهد از شخصی قرض کند، تا وقتی از او قرض نکرده نمی‌تواند او را به شخصی حواله کند که آنچه بعداً قرض می‌دهد، از آن شخص بگیرد. [9]

2ـ طلبکار می‌تواند حواله را نپذیرد، اگر چه فردی که به او حواله شده، فقیر نباشد و در پرداختن حواله هم کوتاهی نکند. [10]

3ـ بعد از آن که حواله درست شد، حواله دهنده و کسی که به او حواله شده نمی‌توانند حواله را به هم بزنند، مگر آن که یکی از آنان برای خود حق به هم زدن حواله را قرار دهند، که در این صورت مطابق قراری که گذاشته‌اند می‌توانند حواله را به هم بزنند. [11]

ودیعه (امانت)

اگر انسان مال خود را به کسی بدهد و بگوید: نزد تو امانت باشد و او هم قبول کند، باید به احکام امانتداری عمل کند. [12]

احکام امانتداری

1ـ کسی که نمی‌تواند از امانت نگهداری کند، بنابر احتیاط واجب نباید قبول کند. [13]

2ـ کسی که چیزی را امانت می‌گذارد، هر وقت بخواهد، می‌تواند آن را پس بگیرد و کسی که امانت را قبول می‌کند، هر وقت بخواهد، می‌تواند آن را به صاحبش برگرداند. [14]

3ـ اگر امانتدار برای امانت، جای مناسبی ندارد، باید جای مناسبی تهیه ک ند؛ مثلاً اگر پول است و در خانه نمی‌تواند نگهداری کند، باید به بانک بسپارد. [15]

4ـ امانتدار باید طوری از امانت نگهداری کند که مردم نگویند در امانت خیانت و یا در نگهداری آن کوتاهی کرده است. [16]

5ـ در صورتی که امانت مردم از بین برود:

*‌ اگر امین در نگهداری آن کوتاهی کرده باشد: باید عوض آن را به صاحبش بدهد.

*‌اگر در نگهداری آن کوتاهی نکرده، و به طور اتفاقی آن مال از بین رفته؛ مثلاً سیل برده است؛ امانتدار ضامن نمی‌باشد و لازم نیست عوض آن را بدهد. [17]

عاریه

1ـ عاریه آن است که انسان مال خود را به دیگری بدهد که از آن استفاده کند و در عوض، چیزی از او نگیرد، مثلاً کتاب خود را به کسی می‌دهد تا مطالعه کند و برگرداند. [18]

2ـ کسی که چیزی را عاریه گرفته است باید به خوبی از آن نگهداری کند.

3ـ چنانچه مالی را که عاریه کرده است، از بین برود، یا معیوب شود:

اگر در نگهداری آن کوتاهیف و یا در استفاده از آن زیاده روی نکرده است، ضامن نیست.

اگر در نگهداری آن کوتاهی کرده یا در استفاده از آن زیاده روی کرده باشد، باید خسارت آن را بپردازد. [19]

4ـ اگر از پیش شرط کرده باشند که هر گونه خسارت بر آن مال وارد شود، عاریه کنندة ضامن است، باید آن خسارت را بپردازد. [20]

پرسش ؟

1ـ در چه مواردی، قرض دهنده نمی‌تواند، طلب خود را از بدهکار درخواست کند؟

2ـ در چه صورتی، اضافه دادن در قرض مستحب است؟

3ـ در چه صورتی طلبکار، پس از پذیرفتن حواله می‌تواند آن را به هم بزند و به بدهکار مراجعه کند؟

4ـ فرق ودیعه با عاریه چیست؟

5ـ اگر در مغازه خشکشویی، آش سوزی شود و لباسهای مردم بسوزد. آیا صاحب مغازه باید خسارت لباسهای مردم را بپردازد یا نه؟