خرید و فروش (2)

1ـ در برخی موارد خریدار، یا فروشنده یا هر دو می‌توانند معاملة انجام شده را فسخ کنند.

حق فسخ معامله را «خیار» یا «اختیار فسخ» گویند.

2ـ مواردی که اختیار فسخ معامله وجود دارد بدین شرح است:

1ـ خیار مجلسی 2ـ خیار غبن 3ـ خیار شرط

4ـ خیار تدلیس 5ـ خیار تخلف شرط 6ـ خیار عیب

7ـ خیار شرکت 8ـ خیار رؤیت 9ـ خیار تأخیر

10ـ خیار حیوان 11ـ خیار تعذّر تسلیم[1]

توضیح:

1ـ خیار مجلس: تا زمانی که خریدار و فروشنده از مجلس معامله متفرق نشده باشند می‌توانند معامله را فسخ کنند و انصراف خود را اعلام نمایند.

2ـ خیار غبن: در صورتی که خریدار یا فروشنده گول خورده باشد، می‌تواند معامله را فسخ کنند.

3ـ خیار شرط: در صورتی که در معامله قرار داد کنند که تا مدّت معینی هر دو یا یکی از آنها بتوانند معامله را به هم بزنند، طبق قرار داد می‌توانند معامله را فسخ کنند.

4ـ خیار تدلیس: زمانی که خریدار با فروشنده کلاای خود را بهتر از آنچه هست نشان دهد و طوری کند که قیمت آن را در نظر مردم ارزشمند‌تر شود، هر یک از آنها می‌توانند معامله را فسخ کنند.

5ـ خیار تخلف شرط: اگر فروشنده یا خریدار شرط کند که کاری انجام دهد یا شرط کند کالایی را که می‌دهد طور مخصوصی باشد و به آن شرط عمل نکند، طرف دیگر می‌تواند معامله را فسخ کند.

6ـ خیار عیب: اگر در جنس یا عوض آن عیبی باشد، می‌توانند معامله را فسخ کنند در صورتی که عیب بعد از معامله معلوم شود.

7ـ خیار شرکت: اگر معلوم شود که مقداری از جنسی که فروخته‌اند مال دیگری است؛ یعنی شریک دارد، اگر صاحب آن مقدار، به معامله راضی نشود خریدار می‌تواند معامله را فسخ کند، یا پول آن مقدار را از فروشنده بگیرد و همچنین است نسبت به جنسی که مشتری داده است، اگر در مقابل کالایی که خریده است پول نداده باشد بلکه کالایی داده باشد.

8ـ خیار رؤیت: اگر خریدار یا فروشنده، خصوصیات جنس معینی ار که طرف دیگر ندیده است به او بگوید و بعد معلوم شود که آنگونه که گفته، نبوده است، می‌تواند معامله را فسخ کند.

9ـ خیار تأخیر: در صورتی که مشتری، پول جنسی را که نقد خریده است تا سه روز ندهد و فروشنده هم جنس را تحویل ندهد در حالی که تأخیر آن، شرط نشده است، فروشنده می‌تواند معامله را فسخ کند. ولی در اجناسی که اگر یک روز بماند فاسد می‌شود ـ مثل برخی میوه‌ها ـ تأخیر تا شب است.

10ـ خیار حیوان: اگر حیوانی را خریده باشد، خریدار تا 3 روز حق دارد معامله را فسخ کند.

11ـ خیار تعذر تسلیم: در صورتی که فروشنده نتواند جنسی را که فروخته تحویل دهد؛ مثلاً اسبی را که فروخته فرار نماید، مشتری می‌تواند معامله را فسخ کند.[2]

احکام خیارات

1ـ اگر خریدار قیمت جنس را نداند، یا در وقت معامله غفلت کند و جنس را گرانتر از قیمت معمولی آن بخرد، چنانچه به قدری گران خریده باشد که مردم او را مغبون بدانند و به کمی و زیادی آن اهمیت بدهند، اختیار فسخ معامله را دارد و همچنین است نسبت به فروشنده.[3]

2ـ اگر بعد از معامله عیب مال را بفهمد و فوراً معامله را فسخ نکند، دیگر حق به هم زدن معامله را نخواهد داشت.[4]

3ـ هر گاه بعد از خریدن جنس، عیب آن را بفهمد، اگر چه فروشنده حاضر نباشد، می‌تواند معامله را فسخ کند.[5]

4ـ در این موارد اگر خریدار بفهمد مال معیوب است، حق فسخ ندارد:

*‌موقع خریدن، عیب مال را بداند.

*‌ به عیب مال راضی شود.

* وقت معامله بگوید: اگر مال عیبی داشت پس نمی‌دهم و تفاوت قیمت هم نمی‌گیرم.

* فروشنده در وقت معامله بگوید: این مال را با هر عیبی که دارد می‌فروشم.[6]

5ـ اگر فروشنده هنگام معامله عیب کالا را معین کند و بگوید آن را با این عیب می‌فروشم ولی پس از معامله معلوم شود عیب دیگری هم دارد، خریدار می‌تواند به خاطر عیبی که فروشنده معین نکرده است کالا را پس دهد یا تفاوت قیمت بگیرد.[7]

6ـ در این موارد اگر خریدار بفهمد مال معیوب بوده فقط می‌تواند تفاوت قیمت بگیرد:

*‌بعد از معامله تغییر در کالا بدهد به طوری که مردم بگویند آن طوری که خریداری و تحویل داده شده باقی نمانده است.

* پس از انجام معامله بفهمد کالا معیوب است و تنها حق برگرداندن آن را ساقط کند.

*‌بعد از تحویل گرفتن کالا، عیب دیگری در آن پیدا شود. به جز در حیوان که تا سه روز می‌تواند برگرداند.[8]

پرسش

1ـ فرق خیار غبن با خیار عیب چیست؟

2ـ فرق خیار شرط با خیار تخلف شرط چیست؟

3ـ برای خیار تدلیس دو مثال بزنید.

4ـ اگر پس از فروش منزل یا اتومبیل، به مبلغ زیادی قیمت آن بالا رود، آیا فروشنده حق فسخ دارد، چرا؟

5ـ در چه مواردی فروشنده حق فسخ معامله را ندارد ولی می‌تواند تفاوت قیمت بگیرد؟