خمس

احکام دین، برای ادارة زندگی انسانها است. برای عملی ساختن این هدف والا، تشکیل حکومت اسلامی ضروری است. وظیفة اساسی حکومت اسلامی «ادارة جامعة بزرگ اسلامی» است و برای انجام این مسئولیت، هزینه و سرمایه لازم است و یکی از راههای تأمین آن، پرداخت خمس و زکات می‌باشد.

خمس و زکات، تنها یک وظیفه اقتصادی نیست، بلکه چهرة عبادی آن بر سایر جنبه‌ها فرونی دارد. در قرآن و روایات آمده است که:

«سخت‌ترین حالات انسان در روز قیامت، زمانی است که صاحبان خمس و زکات به پا خاسته، حق خود را مطالبه می‌کنند».[1]

افراد مستمند که هیچکدام از موارد خمس یا زکات را نداشته باشند، تکلیفی ندارند، بلکه در برخی موارد باید به آنها خمس یا زکات داده شود.

موارد خمس

خمس به هفت چیز تعلّق می‌گیرد که عبارتند از:

1ـ آنچه از مخارج سال اضافه بیاید.

2ـ معدن

3ـ گنج

4ـ غنایم جنگی

5ـ جواهری که با فرو رفتن در دریا به دست می‌آید.

6ـ مال حلال مخلوط به حرام .

7ـ زمینی که غیر مسلمان از مسلمان خریداری کند، با شرایطی که در کتابهای مفصّل فقهی آمده است.[2]

در این کتاب فقط به بیان احکام یک مورد از آنها که بیشتر مورد نیاز می‌باشد؛ یعنی خمس مازاد بر مخارج سال می‌پردازیم.

آغاز سال خمسی

کسانی که با کسب و کار، درآمدی به دست می‌آورند، دو گروه‌اند:

1ـ آنان که درآمدشان در تاریخ معینی به دستشان می‌رسد، مانند کارمندان دولت و کارگران شرکتها که در وقت معینی حقوق و مزد خود را دریافت می‌کنند.

2ـ کسانی که درآمد شان تدریجی و روزانه است؛ مانند تاجران و صنعتگران.

آغاز سال خمسی گروه اول، وقتی است که اوّلین در آمد را به دست می‌آورند و آغاز سال خمسی گروه دوم، اولین روزی است که شروع به فعالیت می‌کنند و سودی به دست می‌آورند.[3]

هزینه‌های سالیانه

از زمانی که سال خمسی آغاز می‌شود به مدّت یک سال (شمسی یا قمری)[4] کلیة هزینه‌های زندگی از قانون پرداخت خمس معاف و بخشوده هستند، به شرط آنکه:

1ـ از شأن اجتماعی مصرف کننده بالاتر نباشد.

2ـ در مصرف، اسراف و زیاده روی نشده باشد.

هزینه‌های سالیانه؛ مانند: خوراک، پوشاک، اثاثیه منزل، وسیلة نقلیه‌ای که مخصوص کسب و کار نباشد، هزینه‌های مهمانی، ازدواج، کتابهای مورد نیاز و ...[5]

قانون محاسبه خمس

وقتی از تاریخ آغازسال خمسی، یک سال کامل گذشت، واجب است به اموال و دارایی خود رسیدگی کرده و بر اساس قانون خمس به وظیفه خود عمل کنند.[6]

چیزهایی که هنگام فرا رسیدن سال خمسی موجود است و خمس به آنها تعلق نمی‌گیرد عبارتند از:

1ـ اثاثیه، لوازم زندگی و چیزهای دیگری که با در آمد سال گذشته و در همان مدت تهیه شده‌اند، جزء هزینة سالیانه هستند و خمس به آنها تعلق نمی‌گیرد مگر آنکه انسان بدون حسابرسی خمسی با درآمدی که با خمس مخلوط بوده آنها را خریداری کرده باشد.

2ـ چیزهایی که به عنوان هدیه، بخشش و چشم روشنی به انسان داده‌اند، خمس ندارد.[7]

3ـ ارث (در صورتی که میّت، خمس بدهکار نباشد) و مهریه، خمس ندارد.[8]

غیر از موارد بالا، هر چه از هزینة سال زیاد بیاید، باید یک پنجم آن به عنوان خمس پرداخت شود که در سه مورد خلاصه می‌شود:

1ـ موارد مصرفی: مانند خوراکیها، نوشیندنی‌ها و مواد سوختی هر چند از تهیة آنها زمان اندکی گذشته باشد و از ضروریات زندگی به حساب آید، چون در سال گذشتة خمسی مصرف نشده‌اند، باید خمس آنها پرداخت شود.[9]

2ـ پول: در بانک باشد یا در منزل، از زمان بدست آوردن آن مدت زیادی گذشته باشد یا اندک.[10]

3ـ سرمایه؛ اعم از سرمایه‌های ثابت مانند زمین کشاورزی، کارخانه‌، مغازه و سرمایه‌های غیر ثابت مانند اجناس مغازه برای فروش و علوفه و دانه برای دام و مرغ.[11]

پرسش ؟

1ـ کدامیک از موارد خمس بر اکثر افراد جامعه واجب می‌شود؟

2ـ آغاز سال خمسی برای معلّمان و کارگران کارخانه‌ها و کشاورزان چه زمانی است؟

3ـ کدام دسته از لوازم منزل سر سال خمس آن باید پرداخت شود.

4ـ سه نمونه از اجناسی و در آمدهایی که خمس ندارد نام ببرید.

5ـ هزینه‌های سالیانه‌ با دو شرط خمس ندارد آن دو شرط کدام است.