فروش و اهداى اعضاى بدن، و وصيت بر آن
سوال 2119 :
آيا انسان حق دارد عضوى از بدن خود را به ديگرى بدهد؟ اگر حق دارد کدام يک از اعضا مورد نظر است؟
جواب :
اگر حيات مسلمانى منوط به اهداى عضوى مانند يک کليه باشد، و تهيه آن از غير مسلمان، مقدور نباشد و خطر جانى و يا ضرر غير قابل تحمل براى اهداکننده نداشته باشد، اهدا مانعى ندارد.
سوال 2120 :
آيا انسانِ زنده حق فروش اعضاى بدن خود را دارد؟ اگر فقير و مسکين باشد، چطور؟
جواب :
دليلى بر عدم جواز فروش فى نفسه به نظر نرسيده. مگر اينکه خطر جانى يا عوارض غير قابل تحمل در پى داشته باشد، که در اين صورت جايز نيست. و در فرض حرمت، فقر مجوّز فروش نمى شود.
سوال 2121 :
فردى محکوم به اعدام شده و مى خواهد عضوى يا اعضاى بدنش را به اشخاص مضطر، هديه کند و در قبال آن از حاکم شرع تخفيفى بخواهد، آيا مى تواند حکم اعدامش را تخفيف دهد؟ و اگر تخفيف را شرط کند، آيا اين شرط صحيح است؟
(صفحه569)
جواب :
در مواردى حاکم شرع مى تواند طبق موازين شرع تخفيف بدهد. ولى ظاهراً مورد سوال از آن موارد نباشد. در عين حال اگر حاکم شرع صلاح دانست بعيد نيست، که طبق ولايت عامّه اى که دارد بتواند چنين تخفيفى را بدهد ولى محکوم را در اهداى اعضا مخير کند، نه بصورت شرط، آن هم نسبت به اعضايى که مجاز به اهدا است نه مطلقاً، بلى اگر اعدام مربوط به حق الناس باشد. حاکم چنين حقى را ندارد.
سوال 2122 :
فروش عضوِ قطع شده در حدّ يا قصاص يا واگذارى آن به مسلمان ديگر جايز است يا نه؟ اگر جايز است، رضايت چه کسى شرط است و پول فروش آن به چه کسى مى رسد؟
جواب :
دليلى بر عدم جواز فروش فى نفسه به نظر نرسيده است ولى بهتر است صاحب آن به جهت رفع يد پول بگيرد.
سوال 2123 :
خريد و فروش خون چه حکمى دارد؟
جواب :
در شرايط فعلى که داراى منفعت حلال عقلايى است، مانعى ندارد.
سوال 2124 :
آيا قطع و برداشتن عضوى از انسان زنده براى پيوند به انسان ديگر، ديه دارد؟
جواب :
در صورتى که براى دهنده عضو ضرر نداشته باشد، و با رضايت او برداشته شود، ظاهراً ديه ندارد.
سوال 2125 :
آيا اهداى کليه شخص نامحرم، به ديگرى جايز است؟
جواب :
از اين جهت، مانعى ندارد.
سوال 2126 :
اگر شخص دهنده عضو يا گيرنده زن و مرد بيگانه باشند، حکمش چيست؟
جواب :
در مواردى که دادن عضو جايز باشد، اشکالى ندارد.
سوال 2127 :
اگر شخصى در زمان حيات وصيت کند که بعد از مرگش عضوى از بدنش را به شخصى يا اشخاصى که نيازمند مى باشند، پيوند زنند; آيا وصيت او نافذ است؟ اگر وصيت کرده باشد که او را بعد از مرگ بفروشند، چطور؟
(صفحه570)
جواب :
اگر حفظ جان مسلمانى بر پيوند عضوى از اعضاى ميّت مسلمان متوقف باشد و از غير مسلمان جايگزين نداشته باشد، قطع و پيوند جايز است. و وصيت صحيح مى باشد. و بنابر احتياط ديه آن را طبق مسأله 2158 بدهند تا براى خود ميت مصرف شود; ولى فروش صحيح نيست.
سوال 2128 :
اگر انسان مسلمانى وصيت نکند، امّا اولياى ميّت بخواهند عضوى از بدن ميّت را به شخص نيازمندى يا غير نيازمند، پيوند زنند، آيا حق چنين کارى را دارند؟ اگر اوليا جنازه را بفروشند; حکمش چيست؟
جواب :
ملاکِ جواز و عدم جواز، همان است که در جواب قبل بيان شد و رضايت و عدم رضايت اولياى ميّت، تأثيرى ندارد.
سوال 2129 :
شخصى وصيت مى کند که فلان عضو مرا به فلان مريض بدهيد، يا بدن مرا تشريح کنيد; آيا نافذ است؟
جواب :
بعيد نيست نافذ باشد.
سوال 2130 :
قطع و برداشتن عضوى از اعضاى بدن مسلمان براى پيوند زدن به انسان ديگر، چه حکمى دارد؟ و آيا ديه دارد؟
جواب :
در صورتى که براى دهنده عضو، ضرر نداشته باشد و راضى باشد. جايز است و ظاهراً در اين فرض ديه ندارد.
سوال 2131 :
آيا برداشتن عضوى از ميّت براى پيوند زدن به انسان ديگر جايز است؟ و آيا در صورت برداشتن عضو، ديه بايد پرداخت شود؟
جواب :
قطع اعضاى ميت مسلمان جايز نيست، مگر اينکه حفظ جان يا سلامتى مسلمانى متوقف بر قطع و پيوند اعضاى او باشد. و از غير مسلمان جايگزين نشود، که در اين صورت جايز است. ولى بنابر احتياط ديه اعضاى قطع شده را مطابق مسأله 2158 بپردازند، تا براى ميت به صرف حج يا صدقات و خيرات برسد.
سوال 2132 :
آيا مى توان عضوى از بدن انسان را به حيوانى پيوند زد، حکم کلى آن چيست؟
(صفحه571)
جواب :
اگر غرض عقلايى بر آن مترتب باشد، و ضررى براى انسان نداشته باشد، مانعى ندارد.
سوال 2133 :
در صورت امکان اگر سر انسان را به انسان ديگر پيوند زنند، آيا جايز است؟ در صورت جواز احکام صاحب سر بر او جارى مى شود، يا احکام صاحب بدن، يا شخص جديدى است؟
جواب :
اين مسأله داراى فروع و تفصيلاتى است که در صورت ابتلا، حکم آن بيان خواهد شد.
سوال 2134 :
اگر عضوى به خاطر حدّ يا قصاص بريده شود، آيا مى توان آن را به خود جانى دوباره پيوند زد؟ اگر بخواهند به ديگرى پيوند بزنند، آيا رضايت جانى شرط است يا مجنى عليه؟
جواب :
پيوند مجدّد عضو، در مفروض سوال، خلاف حکمت جعل حدود و قصاص است،(1) ولى پيوند زدن آن به غير، با رضايت مجنى عليه و اجازه حاکم شرع ظاهراً جايز باشد.
سوال 2135 :
اگر شخصى وصيت کند بعد از وفاتش، اعضاى قابل پيوندش را به بيماران پيوند زنند، آيا مجاز به اين کار هستيم؟
جواب :
اگر حفظ جان مسلمانى بر پيوند عضوى از اعضاى ميت مسلمان متوقف باشد، قطع و پيوند آن عضو جايز است و بنابراحتياط، ديه آن را طبق مسأله 2158 تا براى خود ميت در امور خيريه مصرف شود، و اگر آن شخص وصيت کرده، باز بنابراحتياط ديه را بدهند تا براى او مصرف شود.
1 ـ در روايتى آمده که علت قطع دست دزد اين است که ديگران عبرت بگيرند; و به اموال مردم طمع نکنند و جلو فساد و غصب اموال و حرام خورى گرفته شود. و در خبر ديگرى آمده که دزد وقتى به قدر پول دستش، دزدى کرد، خداوند دزدى او را ظاهر و گرفتارش مى کند و نيز در روايت است که قطعه اى را از بدن کسى از باب قصاص، جدا کردند. او آن قطعه را به بدن خود چسباند و خوب شد، قصاص کننده به حضرت امير (عليه السلام) شکايت برد، حضرت دستور داد مجدداً آن قطعه را جدا کردند، و امر فرمود: آن را دفن کردند و فرمود قصاص براى اين است که رسوايى و زشتى در قصاص شونده، بماند.
(صفحه572)
سوال 2136 :
اگر شخصى وصيت کند بعد از وفاتش، اعضايش را به ديگران پيوند بزنند، اما ولىّ وى (پس از مرگش) از اين کار ناراضى باشد; آيا مجازيم اين کار را بدون اجازه ولىّ انجام دهيم؟
جواب :
اگر احراز شود که حفظ جان مسلمانى، متوقف بر پيوند مذکور است، و جايگزين از غير مسلمان ندارد، جايز است به وصيت او عمل کنند. و در اين فرض نيازى به اجازه ولىّ نيست. و بنابر احتياط، ديه اعضاى قطع شده را بدهند تا براى خود ميت در امور خيريه، مصرف شود.
سوال 2137 :
اگر شخصى از پيوند اعضاى خود به ديگران پس از مرگش ناراضى باشد، امّا پس از وفاتش ولىّ وى مايل به اين کار باشد، آيا مى توان چنين کارى را انجام داد؟
جواب :
ملاک جواز و عدم جواز همان است که قبلا گفته شد. و رضايت و عدم رضايت و ميل و عدم ميل ولىّ، تاثيرى ندارد.
سوال 2138 :
شخصى در طول زندگيش نظر مخالف يا موافقى در مورد پيوند اعضايش نداشت، آيا پس از مرگش مى توان به اجازه ولىّ وى چنين کارى را انجام داد؟
جواب :
اگر حفظ جان مسلمانى متوقف بر پيوند اعضاى ميت باشد، و جايگزين از غير مسلمان نباشد، جايز است.
سوال 2139 :
اگر احتمال بدهيم با برداشتن يک يا چند عضو از شخصى که زنده است، در آينده نزديک يا دور، وى دچار عوارض خفيف يا شديد خواهد شد، و از طرفى نجات جان بيمار ديگرى وابسته به همين کار باشد، و مورد ديگرى نيز در دسترس نباشد، آيا مجازيم بدون آگاهى دادن به شخص پيوند دهنده، چنين کارى را انجام دهيم؟ اگر به وى اطلاع بدهيم و با تمايل وى عضو پيوندى را از بدنش خارج کنيم، در صورت ايجاد عارضه در وى، آيا پزشک مسؤول است؟
جواب :
اگر جان پيوند دهنده درخطر باشد جايز نيست، هرچند جان بيمارى وابسته به آن باشد. و اگر بدون آگاه کردن وى چنين کارى شد و خطرى متوجه او گرديد، پزشک مسؤول است. و در فرض آگاه کردن وى نيز، چنانچه پزشک شرط
(صفحه573)
عدم ضمان نکرده باشد، مسؤول است.
سوال 2140 :
اگر مطمئن باشيم و يا احتمال دهيم که اين پيوند رد خواهد شد و نهايتاً مفيد نخواهد بود; آيا مجازيم با خوش بينى و به عنوان کمک به بيمار، از بدن فرد زنده يا مرده ديگرى، عضوى را جدا و به آن بيمار پيوند بزنيم؟
جواب :
خير.
سوال 2141 :
با توجه به اين که بعد از پيوند، شيمى درمانى ضرورى به نظر مى رسد و همين عمل باعث عوارض خفيف يا شديد در بيمار مى گردد، آيا پزشکى که مجبور به انجام اين کار جهت عدم ردّ پيوند مى باشد، در ايجاد عوارض آن، مسؤول است؟
جواب :
با شرط عدم ضمان و رعايت احتياط لازم و دقت کافى و اکتفا به مقدار ضرورى، مسؤول نيست.