فراموشى و جهل پزشک

فراموشى و جهل پزشک

سوال 2047 :

با توجه به گستردگى بسيار زياد علوم پزشکى که واقعاً امکان فراگيرى و بخاطر سپردن تمام بيماريها و تمامى داروهايى که بر همه بيماريها مؤثرند، و نيز عوارض آنها وجود ندارد، اگر پزشک بخاطر فراموشى، بنا به حدس خود، چه در موارد اورژانس و چه غير اورژانس، جهت نجات جان و يا تسکين آلات بيمار، سهواً اقدام به تجويز دارويى غير مؤثر بر بيمارى کند، که بيمار را متحمّل هزينه بيهوده و يا عوارض جانبى کند، در اين صورت آيا پزشک مسؤول و مديون است؟ (در صورتى که امکان ارجاع به متخصص ديگرى هم نباشد).

جواب :

در صورتى که به حدس و گمان تجويز دارو کرده و احتمال عقلايى و قوى بر مفيد بودن دارو نمى داده، مسؤول است. خصوصاً اگر شرط برائت نکرده باشد، و اگر تجويز داروى مضر بر اثر سهو و نسيان باشد، با شرط عدم ضمان، مسؤول نيست.

سوال 2048 :

اگر پزشک بخاطر فراموشى انواع و علايم بيماريها (بخاطر گستردگى موضوع)، بيمارىِ شخص را تشخيص ندهد، و لذا نداند داروى مناسب چيست; و در نتيجه اصلا دارويى تجويز نکند; در صورتى که بيمارى تشديد و يا منجر به مرگ گردد، اين پزشک در چه حدى مسؤول است؟ (در صورتى که امکان ارجاع به متخصص ديگرى هم نباشد).

جواب :

اگر پزشک علايم بيمارى، يا داروها را فراموش کرده و نمى تواند تشخيص دهد، حق معالجه ندارد و مسؤوليتى هم ندارد. ولى اگر علايم مرض مشترک بين چند مرض است و مرض قابل تشخيص نيست و نياز به مصرف چند نوع دارو دارد; تا يکى مؤثر واقع شود; (بدون اينکه داروها و علايم بيمارى را فراموش کرده باشد) در اين صورت که دسترسى به پزشک متخصص نيست، مى تواند با شرط عدم ضمان، مداوا کند، و با احتمال نجات جان بيمار، با شرط

(صفحه545)

برائت، لازم به اقدام است. و اگر عارضه اى رخ داد، مسؤول نيست.

سوال 2049 :

اگر بخاطر کمبود امکانات تشخيصى کافى، تشخيص ممکن نگردد و مداواى لازم صورت نگيرد و بيمارى تشديد يا منجر به مرگ شود، آيا پزشک معالج مسؤول است؟

جواب :

در مرحله اول لازم است بيمار را به پزشک ديگرى ارجاع و راهنمايى کند. و در صورت عدم متخصّص، اگر احساس کرد که تأخير معالجه براى بيمار خطر دارد و احتمال قوى بر تأثير مداوا بدهد; لازم است مداوا کند; و با شرط عدم ضمان، مسؤول نيست.

سوال 2050 :

اگر تشخيصِ بيمارى به درستى صورت گيرد; ولى داروى مؤثر در دسترس نباشد و يا بسيار گران باشد و بيمار قادر به تهيه آن نباشد، آيا پزشک معالج ملزم به تهيه آن دارو به هرطريق ممکن براى بيمار مى باشد؟

جواب :

در فرض مذکور، اگر جان بيمار در معرض خطر باشد، پزشک و ديگران ملزم هستند، به نحو واجب کفايى، داروى مورد نياز را به هرطريق ممکن تهيه کنند و بيمار را نجات دهند.

سوال 2051 :

با توجه به اينکه اگر بخواهيم طبابت پزشک را با توجه به مشکلات فوق، و در صورت مواجهه، با اين مشکلات، تنها در صورتى مجاز بدانيم که وى در اين زمينه ها داراى تخصص و تجربه کافى باشد; عملا مسائل درمان با اختلال کامل روبرو خواهد شد. زيرا اولا: هر پزشکى تا رسيدن به اين تخصص و تجربه کافى; بايد همان مراحل اوليه را طى کند (که همان دوران بدون تجربه و تخصص است) و ثانياً: به علت جمعيت زياد، امکانات کم، فرصتهاى ناکافى و دهها علل ديگر (حداقل در کشور ايران) نمى توان انتظار داشت; پزشکانى ـ که از ابتدا کاملا مسلط باشند ـ به طبابت بپردازند. با توجه به مقدمه فوق و موضوعات مطرح شده در کليه سوالهاى قبل، مسائل مهم ذيل مطرح مى شود:

الف ـ در مواردى که پزشک داروى مؤثر بر بيمارى يا عوارض خطرناک آن را فراموش کرده، و فرصت و امکانات کافى جهت دسترسى به اطلاعات کافى يا پزشک متخصص ديگرى نيز ندارد.

(صفحه546)

ب ـ مطمئن است که داروى خاصى براى بيمارى مفيد است، و همچنين مطمئن است و يا احتمال مى دهد که در صورت تجويز آن دارو عوارضى خفيف و يا شديدتر از خود بيمارى و حتى مرگ در اثر اين دارو، گريبانگير اين بيمار خواهد شد. (که البته موارد الف و ب شامل مسائل تشخيصى نيز مى باشد).

آيا پزشک در اين حالات مى تواند مريض را به حال خود بگذارد و چنين فرض کند که: گويا پزشکى موجود نبوده و قضا و قدر الهى هرچه باشد بر او جارى خواهد شد. و بدين ترتيب خود را در معرض خطر مؤاخذه مادى و معنوى حاصل از عوارض احتمالى و هزينه هاى نابجاى آن قرار ندهد، و کار وى را به خداوند واگذارد که يا خود بهبودى نسبى يابد و فرصت تحقيقات بعدى فراهم گردد، و يا به تدريج دچار عوارض شديد و مرگ گردد؟

اصولا در چنين مواردى که پزشک واقعاً نمى داند که براى نجات جان يا رفع و تسکين آلام يک بيمار چه کارى انجام دهد; وظيفه او چيست؟ درمانهاى بدون اطمينان و غير قابل اعتماد؟ (که ممکن است خود آنها باعث مرگ يا عوارض شديدتر شوند) و يا عدم هرگونه اقدام درمانى؟

آيا اگر پزشک با اقدام به درمان نامطمئن، موجب خسارت و مرگ مريض گردد; مسؤول است؟

آيا اگر اقدام به هيچ درمانى نکند (با توجه به علل و توضيحات فوق)، مسؤوليتى متوجه اوست؟

اين موضوع با توجه به اين نکته که گاهى، فرصت هيچ گونه مشورت يا ارجاع بيمار به پزشکان متخصص و آگاه ديگرى وجود ندارد، مطرح است.

(در خاتمه جهت روشن شدن موضوع، مثالى ذکر مى شود: گاهى پزشکى که داراى تجربه کافى نيست با بيمارى در حالت بيهوشى، مواجه مى شود که نمى داند اين بيمار در اثر کمبود يا ازدياد قند بدنش، دچار بيهوشى شده است، در اين حالت طبيعى است که درمان کاملا متناقض است و باعث اشتباه پزشک مى شود.

جواب :

پزشکى، مانند ساير فنون و دانشها مراتب متعدّد دارد; و اگر طبابت و مداوا پيش از رسيدن به حد تخصّص جايز نباشد ـ همانگونه که در سوال اشاره

(صفحه547)

شده ـ مسائل درمان با اختلال و کندى روبرو مى شود. و پزشک متخصص هم پيدا نخواهد شد، با صرف نظر از لوازم مذکوره، هر پزشکى در حد معلوماتى که دارد، مى تواند بيمار را با دقت معاينه و داروى مورد اطمينان و مفيد را تجويز کند و براى رفع مسؤوليت، شرط عدم ضمان کند. پاسخ فروع مورد سوال به شرح ذيل است:

الف ـ فراموشى دارو و عوارض بيمارى دو قسم است: 1 ـ پزشک مى داند نام و خصوصيات داروها را و عوارض بيماريها را فراموش کرده است. 2 ـ متوجه فراموشى خود نيست و خصوصيات داروها و عوارض بيماريها را در ذهنش مخلوط کرده، که جواب اين دو فرض در جواب سوال 2047 و 2048 گذشت ملاحظه شود.

ب ـ اگر پزشک اطمينان دارد که داروى خاصى براى مريض مفيد است و احتمال مى دهد که عوارض جنبى دارد; و يا مى داند عوارض سبک جنبى دارد; بايد مريض را مداوا کند، و شرط عدم ضمان کند. و اگر احتمال مى دهد که دارو مفيد است و احتمال عوارض نيز مى دهد; ولى عوارض جبران پذير است، با شرط عدم ضمان مى تواند بيمار را درمان کند و مسؤول نيست. و در اين دو صورت اگر امکان ارجاع به پزشک ديگر نيست و مداوا نکردن براى بيمار خطر دارد، بر پزشک واجب است مداوا کند; و شرعاً نمى تواند او را به حال خود واگذارد، و جهت رفع مسؤوليت، شرط عدم ضمان کند و اگر اطمينان دارد که عوارض جنبى دارو شديد و خطرناک است، حق مداوا ندارد و اگر مداوا کند مسؤول است. و در اين صورت، شرط عدم ضمان هم رفع مسؤوليت و ضمان نمى کند.

اما راجع به قسمت آخر سوال، بايد گفت: در هر موردى که پزشک ديگرى نيست، و پزشک اطمينان دارد که اگر مريض را به حال خود واگذارد مى ميرد، و از سويى مرض و بيمارى را، يا دارو را صددرصد تشخيص نمى دهد، بايد بيمار را با داروهايى که احتمال مى دهد مفيد است مداوا کند و براى رفع مسؤوليت، شرط عدم ضمان کند.

(صفحه548)