عوارض درمان
سوال 2040 :
لطفاً راههاى رفع ضمانِ عوارضِ ناشى از درمان، در امر پزشکى را به صورت کلى بيان فرماييد.
جواب :
1 ـ اگر پزشک با بيمار يا با ولىّ او (در صورتى که بيمار غير بالغ يا بيهوش باشد) شرط عدم ضمان کند; و در عين حال کوتاهى و تقصير در معالجه نکند. و با دقت و احتياط عمل کند، مسؤول نيست.
2 ـ اگر پزشک دارويى را تعريف کند و مصرف آن را به اختيار خود بيمار بگذارد، مسؤول نيست.
3 ـ اگر پزشک بگويد; فلان دارو براى فلان درد خوب است، يا بگويد اگر فلان درد را دارى، فلان دارو برايش خوب است; که بيمار به اختيار و فهم خود دارو را با درد خود منطبق بداند و مصرف کند، پزشک در برابر عوارض آن مسؤول نيست.
4 ـ اگر پزشک نسخه نوشت، و امر به مصرف دارو کرد، به نحوى که بيمار از خود اختيارى نداشت و به اعتماد دستور پزشک دارو را تهيه و مصرف کرد (که سبب اقوى از مباشر باشد) در اين فرض، پزشک مسؤول عوارض و خسارات است. مگر اينکه شرط عدم ضمان کند; و در عين حال دقت و احتياط لازم را بعمل آورد. (نوع معالجات از اين قسم مى باشد. ولى شرط عدم ضمان نمى کنند).
(صفحه542)
5 ـ اگر پزشک با دست خود به بيمار دوا بدهد، يا آمپول تزريق کند مسؤول است. مگر اينکه شرط عدم ضمان کند و احتياط لازم را بعمل آورد(1).
سوال 2041 :
با توجه به اينکه ممکن است جان بيمار به طور اورژانس (فورى) در خطر باشد، و زمانى جهت تعيين حساسيت فرد به دارويى خاص وجود نداشته باشد، اگر با تجويز دارو، بيمار به آن حساسيت پيدا کرده; دچار عوارض شديد و يا مرگ شود، آيا پزشک معالج در قبال اين عوارض، مسؤوليتى خواهد داشت؟
جواب :
اگر تجويز دارو در حد اظهار عقيده و بيان تشخيصِ پزشک باشد، به اينکه بگويد به نظر من فلان دارو مفيد است و اختيار مصرف را با خود مريض، يا ولىّ او بگذارد، در اين صورت پزشک مسؤول نيست. و اگر پزشک با دست خود به مريض دارو بدهد، يا آمپول تزريق کند. يا امر کند که فلان دارو را مصرف کنيد و به گفته او اعتماد کنند (که متعارف چنين است) به نحوى که در صورتِ رخ دادن عارضه، آن عارضه مستند به پزشک باشد، در اين صورت که پزشک مسؤول است. مگر اينکه شرط کند که اگر عارضه اى رخ داد ضامن نباشد; و در عين حال دقت و احتياط لازم را انجام دهد که در اين صورت مسؤول نيست.
سوال 2042 :
اگر با توجه به علوم امروزى، امکان تعيين حساسيت يک دارو وجود نداشته باشد، آيا پزشک در صورت ايجاد عارضه مسؤول است؟
جواب :
از آنچه در پاسخ سوال قبلى نوشته شد، جواب اين سوال نيز روشن مى شود.
سوال 2043 :
اگر فرصت و امکان آزمايش، وجود داشته باشد، اما به دلايل ديگرى همانند: هزينه اى که به بيمار تحميل مى شود (و احياناً وى حاضر نيست)، امکاناتى که براى ما وجود
1 ـ قال على اميرالمؤمنين عليه افضل صلوات المصلين: «من تطبّب او تبيطر فليأخذ البرائة من وليّه والاّ فهو له ضامن». (وسائل الشيعه ج 19، ص 194، باب 24 از ابواب موجبات ضمان، حديث 1).
و قال جعفربن محمد الصّادق عليه احسن التّحيّة والسّلام: «کل عامل اعطيته اجراً على ان يصلح فأفسد، فهو ضامن». (وسائل الشيعه، ج 13، ص 275، باب 29، از ابواب احکام اجاره حديث 19).
(صفحه543)
ندارد، و يا وقتى که از بيمار مى گيرد، آزمايشات لازم صورت نگيرد و شخص دچار عارضه نيز گردد، در اين صورت آيا پزشک مسؤول است؟
جواب :
اگر فرصت آزمايش هست و بيمار پول دارد و پزشک آزمايش را لازم مى داند، در اين فرض حق مداوا و معالجه ندارد و اگر فرصت نبود يا هزينه و امکانات وجود نداشت، در صورتى که پزشک شرط عدم ضمان کند، مسؤول نخواهد بود.
سوال 2044 :
بطور کلى اگر (با توجه به علم امروزى) بدانيم يا احتمال بدهيم که نجات جان بيمار وابسته به مصرف دارو يا داروهاى خاصى مى باشد که مضرّند (و اين مضرّات به احتمال قوى براى همگان رخ خواهد داد) و با تجويز پزشک، شخص دچار يک يا چند مورد از اين عوارض شود، آيا پزشک مسؤول است؟
جواب :
در صورتى که پزشک بداند نجات جان بيمار بستگى به مصرف داروى مذکور دارد، يا گمان قوى و احتمال عقلايى قابل قبول به مفيد بودن آن دارو داشته باشد، با شرط عدم ضمان، مسؤول نيست.
سوال 2045 :
اگر دارويى نه براى نجات جان بيمار، بلکه جهت تسکين و مداواى بيماريهايى که باعث آزار بيمار مى شوند (همانند تب، خارش، درد، زخم و...) مصرف شوند و بدانيم يا احتمال دهيم که اين داروها مؤثّرند; و با توجه به اينکه اکثر داروهاى مؤثّر، در کوتاه يا دراز مدت داراى عوارض زيادى مى باشند، در صورت تجويز پزشک و ايجاد عارضه (که گاهى بدتر از بيمارى اوليه مى باشد)، آيا پزشک مسؤوليتى به عهده خواهد داشت؟ (لازم به ذکر است شايعترين و بيشترين تجويز دارو در چنين مواردى صورت مى گيرد و لذا اهميّت فراوانى دارد).
جواب :
با شرط عدم ضمان و رعايت اهم و مهمّ و با توجه دادن بيمار به عواقب احتمالى مصرف دارو، پزشک مسؤول نيست.
سوال 2046 :
اگر پزشک بنا به اصرار بيمار، دارويى تجويز کند و يا ساير اقدامات درمانى که مضر است انجام دهد، در صورت ايجاد عارضه، مسؤول کيست؟
جواب :
اصرار بيمار مجوز اقدام به معالجه نمى شود، و رفع مسؤوليت نمى کند;
(صفحه544)
و اگر پزشک اطمينان دارد که داروى مضرّ با همه عوارض و مضراتش براى مريض لازم است و داروى بى ضرر، يا کم ضرر نيست. در اين صورت با شرط برائت و عدم ضمان اقدام کند و مسؤول نيست.