3 ـ گنـج
مسأله 1879 :
گنج مالى است که در زمين يا در خت يا کوه يا ديوار پنهان باشد و کسى آن را پيدا کند و طورى باشد که به آن گنج بگويند.
مسأله 1880 :
اگر انسان در زمينى که ملک کسى نيست گنجى پيدا کند مال خود او است و بايد خمس آن را بدهد.
مسأله 1881 :
نصاب گنج بنابر احتياط (105) مثقال نقره يا (15) مثقال طلا
[300]
است. يعنى اگر قيمت چيزى را که از گنج بدست مى آورد بعد از کم کردن مخارجى که براى آن کرده به (105) مثقال نقره سکه دار يا (15) مثقال طلاى سکّه دار برسد، بنابر احتياط واجب بايد خمس آن را بدهد.
مسأله 1882 :
اگر در زمينى که از ديگرى خريده گنجى پيدا کند و بداند مال کسانيکه قبلا مالک آن زمين بوده اند نيست، مال خود او مى شود و بايد خمس آن را بدهد، ولى اگر احتمال دهد که مال يکى از آنان است بايد به او اطلاع دهد و چنانچه معلوم شود مال او نيست، بايد به کسى که پيش از او مالک زمين بوده است خبر دهد، و بهمين ترتيب بنابر احتياط واجب به تمام کسانى که پيش از او مالک زمين بوده اند خبر دهد، و اگر معلوم شود مال هيچ يک از آنان نيست، مال خود او مى شود و بايد خمس آن را بدهد.
مسأله 1883 :
اگر در ظرفهاى متعدّدى که در يکجا دفن شده مالى پيدا کند که قيمت آنها رويهم (15) مثقال طلا باشد بايد خمس آن را بدهد، ولى چنانچه در چند جا پيدا کند هر کدام از آنها که قيمتش به اين مقدار برسد، خمس آن واجب است و گنجى که قيمت آن به اين مقدار نرسيده خمس ندارد.
مسأله 1884 :
اگر دو نفر گنجى پيدا کنند چنانچه قيمت آن به 15 مثقال طلاى مسکوک برسد اگر چه سهم هر کدام آنها اين مقدار نباشد بايد خمس آنرا بدهند.
مسأله 1885 :
اگر کسى حيوانى را بخرد و در شکم آن مالى پيدا کند چنانچه احتمال دهد که مال فروشنده است بايد به او خبر دهد، و اگر معلوم شود مال او نيست بنابر احتياط واجب بايد بترتيب صاحبان قبلى آن را خبر کند، و چنانچه معلوم شود که مال هيچ يک آنان نيست اگر چه قيمت آن (105) مثقال نقره يا (15) مثقال طلا نباشد بنابر احتياط واجب بايد خمس آن را بدهد، ولى اگر ماهى بخرد و در شکم آن گوهرى بيابد مال خود اوست و لازم نيست بفروشنده و صياد خبر دهد و بنابر احتياط واجب بايد خمس آن را بدهد.