3ـ گنج
مسأله 1534 :
«گنج» مالى است که در زير زمين، يا کوه، يا ديوار، يا درون درخت پنهان کرده باشند و در عرف به آن گنج گويند.
مسأله 1535 :
اگر انسان در زمينى که ملک کسى نيست گنجى پيدا کند و مالک آن
[287]
گنج به هيچ وجه شناخته نيست مال خود اوست و بايد خمس آن را بدهد و نيز اگر در زمينى که از ديگرى خريده گنجى پيدا کند و بداند مال کسانى که قبلاً مالک آن زمين بوده اند نيست، مال خود او مى شود و بايد خمس آن را بدهد، ولى اگر احتمال مى دهد که مال يکى از آنان است، بنابر احتياط واجب بايد به مالک قبلى اطّلاع دهد چنانچه معلوم شود مال او نيست به کسى که پيش از او، مالک آن زمين بوده اطّلاع مى دهد و به همين ترتيب به تمام کسانى که پيش از او مالک زمين بوده اند و آنها را مى شناسد خبر مى دهد، اگر معلوم شود مال هيچ يک از آنان نيست مال خود او مى شود و بايد خمس آن را بدهد.
مسأله 1536 :
گنج داراى نصاب است و نصاب آن صد و پنج مثقال نقره يا پانزده مثقال طلا است، يعنى اگر قيمت چيزى را که از گنج به دست آمده به اين مقدار برسد خمس آن واجب است، امّا اگر کمتر از آن باشد خمس آن واجب نيست و اگر قيمت آن به پانزده مثقال طلا نرسد ولى به صدو پنج مثقال نقره برسد باز خمس آن واجب است و همچنين عکس آن.
مسأله 1537 :
اگر در ظرفهاى متعدّدى که در يک جا دفن شده مالى پيدا کند که قيمت آن روى هم رفته به حدّ نصاب برسد، بايد خمس آن را داد، ولى اگر گنجهاى متعدّدى در جاهاى مختلف پيدا کند هر کدام از آنها که قيمتش به حدّ نصاب برسد خمس دارد و لازم نيست آنها را روى هم حساب کند.
مسأله 1538 :
هرگاه براى استخراج گنج، مخارجى کرده، مقدار آن را کم مى کند و خمس بقيّه را مى دهد.
مسأله 1539 :
اگر دو يا چند نفر گنجى پيدا کنند همه در آن شريکند و طبق قراردادى که دارند عمل مى کنند و سهم هر يک به حدّ نصاب برسد خمس دارد.
مسأله 1540 :
هرگاه کسى حيوانى را بخرد و در شکم آن مالى پيدا شود، چنانچه احتمال دهد مال فروشنده است بنابر احتياط واجب بايد به او خبر دهد و اگر معلوم شود مال او نيست بايد به ترتيب از صاحبان قبلى سوال کند، چنانچه معلوم شود
[288]
مال هيچ يک از آنان نيست مال خود او مى شود و احتياط مستحب آن است که خمس آن را شبيه خمس معدن بدهد خواه به اندازه نصاب باشد يا نه.
مسأله 1541 :
هرگاه کسى ماهى خريدارى کند و گوهرى در دل آن بيابد مال خود اوست، نه مال صيّادى که قبلاً آن را صيد کرده و به ديگرى فروخته و نه مال فروشندگان قبل از او و احتياط مستحب آن است که خمس آن را بدهد.