تبديل و تغيير وقف
سوال 1 :
زمينى وقف براى دفن اموات است آيا مى‌شود در آن مسجد يا حسينيه يا غسّالخانه ساخت ؟ اگر وقف نباشد چه صورتى دارد ؟
جواب :
در صورتى که معلوم است زمين، فقط وقف براى اموات مؤمنين است نمى‌توان در غير جهت وقف استفاده نمود ولى اگر مزاحمت با جهت وقف نداشته باشد در اين صورت اگر قسمتى را ديوار بکشند براى نمازخانه يا جلسه فاتحه، بنحوى که بتوانند در آن مکان مرده دفن کنند اشکالى ندارد و در غير وقفى حکم واضح است که بلا اشکال مى‌باشد .
سوال 2 :
کتابخانه‌اى است داراى مقدارى کتب خطّى قديمى که هيچگونه استفاده از آن نمى‌شود، آيا جايز است کتب مذکوره را فروخته و تبديل به کتابهاى چاپى جهت استفاده نمود يا خير ؟
جواب :
در صورتى که اهداى کتب خطى به صورت غير وقفى باشد فروشش به نفع آن کتابخانه مانعى ندارد، ولى در صورتى که وقفى باشد بايد تا زمانى که در آن مکان قابل استفاده است حفظ شود، اگر ممکن نشد بايد بدون فروش به محلّ ديگر با رعايت الاقرب فالاقرب منتقل گردد تا مورد استفاده قرار گيرد، اميد است در موقوفات تا حدّ امکان، احتياط رعايت شود .
سوال 3 :
مکانى وقف حسينيه بوده که در آن محرّم و صفر عزادارى شود، اکنون به تصرّف جوانان در آمده و از آن بعنوان کتابخانه و پايگاه استفاده مى‌کنند و عزادارى سيدالشهداء عملاً تعطيل گرديده است و گاهى در ايّام سوگوارى فقط نوار مصيبت مى‌گذارند، لطفاً حکم شرعى را بيان فرمائيد ؟
جواب :
بايستى بر حسب موقوفه عمل شود، پس در ايّام سوگوارى واجب است مراسم عزادارى در حسينيه اجرا گردد و با گذاشتن نوار مصيبت صدق عزادارى نمى‌کند .
سوال 4 :
زمينى است وقف حسينيه که در آن عزادارى مى‌شود لکن گنجايش جمعيّت ندارد، آيا اجازه مى‌فرمائيد زمين را بفروشند و در جاى ديگر محلّ مناسب تهيّه نمايند ؟
جواب :
در صورت امکان بايد در همان زمين عزادارى شود چون الوقف على حسب ما يوقفها اهلها، ولى اگر ممکن نشد و مجبور شدند مى‌توانند تبديل به اقرب به نظر واقف بنمايند .
سوال 5 :
زمينى به مقدار سه هزار متر مربع براى قبرستان خريدارى شده بعلّت بالا آمدن آب دفن ميّت در آن ميسّر نيست، آيا مى‌شود با رضايت خريداران زمين را فروخت و در جاى مناسب ديگرى زمين تهيّه نمود ؟
جواب :
اگر صيغه وقف بر زمين خوانده نشده و مرده‌اى هم در آن دفن نگرديده، مى‌توان بارضايت صاحبان تبديل به جاى ديگر نمود ولى اگر يکى از اين دو محقّق شده باشد تبديل جايز نيست الاّ در صورتى که استفاده از آن ممکن نباشد که در اين صورت بايد با اجازه حاکم شرع تبديل به زمين ديگرى جهت دفن اموات شود که اقرب به نظر واقف است .
سوال 6 :
ظروف مسى را در گذشته وقف مسجد نموده‌اند حال در اين زمان از آنها استفاده نمى‌شود، آيا مى‌شود از طريق ديگرى استفاده کرد ؟
جواب :
تا ممکن است نبايد تغيير داد اگر استفاده از آن ممکن نباشد تبديل به ظرف ديگر که اقرب به نظر واقف است، اشکالى ندارد .
سوال 7 :
در فرض سوال پيشين اگر ظروف را بفروشند و پول آن را صرف بنا و مايحتاج مسجد نمايند چگونه است ؟
جواب :
بايد تبديل به ظرف براى همان مسجد شود .
سوال 8 :
در فرض سوال مذکور در ظروف به همان حالت گذاشتن و لو استفاده نشود و يا اين که به مسجد ديگرى که مورد استفاده قرار مى‌گيرد انتقال دادن چه حکمى دارد ؟
جواب :
به همان حالت گذاشتن جايز نيست و انتقال به مکان ديگر با رعايت الاقرب فالاقرب بلامانع است .
سوال 9 :
شخصى زمينى را وقف حسينيه کرده و در آن 20 نخل هم کاشته و وقف نموده، آيا جايز است براى توسعه حسينيه چند عدد از نخلها را منهدم کرد ؟
جواب :
نمى‌تواند نخلها را از بين ببرد .
سوال 10 :
اگر نخلها در سوال قبلى در اثر حادثه طبيعى از بين برود، آيا مى‌توان حسينيه را توسعه داد ؟
جواب :
اشکال ندارد .
سوال 11 :
شخصى 40 نخل با زمين آن را وقف حسينيه نموده که مخارج آن را صرف حسينيه ديگرى که در زمين ديگر است نمايد، بعد از جنگ نخلها از بين رفته حالا صاحب حسينيه آمده حسينيه و خانه مسکونى خود را در آن زمين موقوفه ساخته آيا جايز است ؟
جواب :
بايد اجاره زمين را که در آن خانه بنا کرده است به جهت مخارج حسينيه بپردازد .
سوال 12 :
زمينى صد سال پيش به صورت وقف معاطاة جهت دفن اموات تعيين شده حدود پنجاه سال است که در آن مرده دفن نمى‌شود در قسمتى از آن مدرسه هم احداث شده، آيا جايز است در بخشى از آن مسجد ساخت در صورت عدم جواز، آيا مى‌شود قسمتى از آن را خريد و مسجد نمود ؟
جواب :
در صورتى که احراز شود که زمين وقف براى قبرستان است و لو به صورت معاطاة ساختن مسجد در آنجا خلاف است و خريد از اين زمين محلّ اشکال است . والّله العالم .
سوال 13 :
شخصى مکانى را وقف غسّالخانه نمود پس از مدّتى اداره بهداشت مانع آن شد پس از تخريب آيا واقف مى‌تواند آن مکان را تصرّف کند ؟
جواب :
جايز نيست بلکه بايد صرف در کارى گردد که اقرب به نظر واقف باشد .
سوال 14 :
شخصى 1500 متر مربع زمين را وقف حسينيه کرده، به نظر کارشناسان و اهالى، 800 متر مربع آن کفايت مى‌کند، آيا مى‌توان اضافه را فروخت و براى تهيّه آن خرج کرد ؟
جواب :
در صورتى که وقف حسينيه شده باشد، فروختن آن جايز نيست ولى اگر وقف نيست و فقط واگذار شده که حسينيه ساخته شود، فروختن بعض آن اشکال ندارد .
سوال 15 :
پدرى ملکى را وقف اولاد نموده شهردارى براى تعريض خيابان آن را تصرّف کرده و پول را هم داده آيا موقوف عليهم مى‌توانند پول را بين خود تقسيم کنند ؟
جواب :
در صورتى که بتوانند با پول زمينى تهيّه کنند، بايد زمين تهيّه نمايند و اگر تبديل امکان ندارد، بين ورثه تقسيم شود .
سوال 16 :
از بين بردن ملک موقوفه‌اى که در مسير خيابان است چه حکمى دارد ؟
جواب :
جايز نيست، مگر با حکم و اذن حاکم شرع باشد .
سوال 17 :
اگر در زمين موقوفه، مدرسه ساخته شده است خراب کردن آن آيا صحيح است ؟
جواب :
در صورتى که زمين موقوفه در جهت خاصّى وقف نشده باشد، تخريب مدرسه اشکال دارد و اگر در مورد خاصّ وقف گرديده و بانى شخصى است، مى‌توان آن را تخريب کرد و اگر ساخت آن به شکل عمومى است، تخريب مدرسه مشکل است .
سوال 18 :
آيا در قبرستان مؤمنين مى‌شود مدرسه دينى بنا کرد و مغازه و دکّان چه صورت دارد ؟
جواب :
در صورتى که هتک حرمت نباشد و امکان دفن هم ميسّر نيست و زمين هم در جهت مخصوصه قبرستان وقف نشده باشد، بنا در قبرستان اشکال ندارد .
سوال 19 :
زمينى را وقف حسينيه کرده‌اند با توجّه به اين که حسينيه وجود دارد و نيازى به ساخت مجدّد نيست، آيا مى‌شود آن را تبديل به کتابخانه کرد ؟
جواب :
تبديل کردن جايز نيست .
سوال 20 :
فروش موقوفاتى که از حيّز انتفاع خارج شده، چه حکمى دارد ؟
جواب :
در صورتى که قابل استفاده نباشد با اجازه حاکم شرع اشکال ندارد .
سوال 21 :
آيا در زمين موقوفه، ساختن مدرسه صحيح است ؟
جواب :
در صورتى که زمين در جهت خاصّ وقف نشده مدرسه سازى در آن اشکال ندارد و بايد اجاره زمين را در راه معيّن شده جهت وقف صرف نمود .
استفاده از موقوفات
سوال 1 :
آيا مى‌توانيم از درآمد موقوفه، غير از مسجد و حسينيه و کربلا در امور ديگر صرف نمائيم ؟
جواب :
در صورتى که زمين در جهت امور خيريّه وقف شده باشد در هر موردى که شرعاً امور خيريّه باشد مى‌توان صرف نمود و اگر در جهت خاصّى وقف شده بايد در همان جهت خاصّ صرف شود .
سوال 2 :
بر اثر زلزله به مسجد روستا نيز خساراتى وارد شده و از طرف دولت اعلام به تخريب گرديده، عليرغم اين که باقى مانده مردم در جاى مسجد نماز مى‌خوانند لکن در مکان اسکان موقّت نيز مسجدى احداث نموده‌اند، آيا جايز است اثاثيّه مسجد مذکور را به محل جديد ببريم ؟
جواب :
مادامى که مسجد را از طرف دولت خراب نکرده‌اند انتقال اثاثيّه وقف شده به مکان ديگر جايز نيست، بلکه هم چنين است اگر خراب کردند و ساختند .
سوال 3 :
جزءهاى قرآن را بعضى وقف خاصّ مى‌کنند و براى مجالس فاتحه جزوه‌اى وجود ندارد، آيا مى‌توان از آن جزوات خارج از محلّ وقف استفاده کرد ؟
جواب :
جايز نيست مگر وقف براى اينگونه موارد باشد که بتوان آن را خارج کرد و در صيغه وقف، مختصّ به محلّ مخصوصى نشده باشد .
سوال 4 :
آيا مى‌شود از منافع و درآمد موقوفه‌اى صرف موقوفه ديگر نمود ؟
جواب :
در صورتى که وقف عام باشد و جهت خاصّ و مصرف خاصّى نداشته باشد، مى‌شود صرف موقوفه ديگر نمود .
سوال 5 :
آيا متولّى مى‌تواند اجناس موقوفه مسجد و حسينيه را به ديگران به صورت امانت بدهد و هزينه آن را براى اين اماکن دريافت کند ؟
جواب :
در وقف در جهات خاصّه جايز نيست ولى اگر معصيت کردند و آن را خارج نمودند، بايد اجرت آن را گرفته و صرف در محلّ وقف نمايند .
سوال 6 :
از داخل زمين وقفى رودخانه‌اى مى‌گذرد و مردم از درون آن براى استفاده شخصى شن و ماسه مى‌برند اين عمل چه حکمى دارد ؟
جواب :
اگر رودخانه جزء وقف نباشد يا اگر وقفى است برداشتن ماسه و شن حالت اصلاحى براى او داشته باشد، مانعى ندارد در غير اين صورت برداشتن ماسه خالى از اشکال نيست .
شرايط وقف
سوال 1 :
زمينى است که شخصى در حيات خود از روى اجبار که مى‌خواستند زمين را تصاحب کنند، آن را وقف مى‌کند و در زمان حياتش وارثين آن زمين را بين خود تقسيم مى‌کنند و بعد شخص ديگرى آن زمين را خريدارى مى‌کند، آيا خريدار در اينجا مسئول هست يا خير ؟
جواب :
در صورتى که خود واقف اظهار کرده باشد که وقف صورى بوده و عمل به آن نشده، تقسيم ورثه و معامله صحيح است و الاّ اشکال دارد و بايد زمين مسترد گردد و معامله باطل است و ثمن داده شده باز پس گرفته شود .
سوال 2 :
اگر شخص غير مسلمان مسجد بسازد و در اختيار مسلمانان بگذارد، آيا مى‌شود در آن نماز خواند ؟
جواب :
بايد واقف مسجد مسلمان باشد و لذا بايد کافر واگذار کند به يک مسلمانى و او وقف کند تا صحيح باشد .
سوال 3 :
آيا در تحقّق وقف صيغه لفظى شرط است يا خير ؟
جواب :
هم با صيغه لفظى و هم با عملِ با قصد و نيّت تحقّق مى‌يابد .
سوال 4 :
آيا در وقف قصد قربت لازم است ؟
جواب :
قصد قربت لازم نيست .
سوال 5 :
آيا بچّه مى‌تواند مايملک خود را وقف يا وصيّت به وقف نمايد ؟
جواب :
اگر بيش از ده سال داشته باشد وصيّت به وقف با اذن ولىّ اشکال ندارد، امّا کودک قبل از بلوغ نمى‌تواند ملک خودش را وقف کند .
سوال 6 :
آيا وقف معلّق جايز است مثلاً بگويد اين ملک را وقف نمودم به شرط آن که فرزندم از سفر بيايد ؟
جواب :
اين گونه وقف صحيح نيست .
سوال 7 :
شخصى ملکى را وقف مى‌کند به اينگونه که، آن را وقف نمودم مادامى که به آن نياز ندارم و اگر احتياج پيدا کردم به خودم برگردد آيا صحيح است ؟
جواب :
اينگونه وقف محلّ اشکال است .
سوال 8 :
آيا تعيين موقوف عليه شرط صحّت وقف است يعنى اگر گفت وقف نمودم بر يکى از دو نفر آيا صحيح است ؟
جواب :
تعيين اجمالى موقوف عليه هم کفايت مى‌کند .
سوال 9 :
شخصى خانه‌اى را وقف فرزندش که در شکم مادر بوده نموده آيا صحيح است ؟
جواب :
وقف باطل است مگر آن که بعد از به دنيا آمدن بچّه، آن را وقف او کند .
سوال 10 :
آيا در تحقّق وقف قبض لازم است ؟ در وقف پدر بر فرزند چطور ؟
جواب :
وقف فکّ الملک است گرچه در بعضى از موارد تحقّق فکّ الملک به قبض است .
سوال 11 :
مراتعى که جزء انفال محسوب مى‌شود، آيا مى‌توان آن را جزء موقوفات قرار داد ؟
جواب :
اگر حاکم شرع اجازه بدهد، اشکال ندارد .
سوال 12 :
اگر کسى بگويد اين خانه را از چهار ماه بعد وقف نمودم، آيا صحيح است ؟
جواب :
وقف باطل است .
نامعلوم بودن کيفيّت وقف
سوال 1 :
در صورت يقين به اين که در زمينهاى وقفى، خانه يا مسجد و حمّام واقع شده و هشتاد سال هم گذشته، بفرمائيد نماز، وضو و غسل چه صورت دارد ؟ در صورت بطلان نمازهاى گذشته، آيا قضا لازم است ؟ آيا بر پسر بزرگتر تکليفى نسبت به اعمال پدر و مادر هست يا خير و آيا بايد اماکن ساخته شده را خراب کرد ؟
جواب :
دليلى بر غصبى بودن آنها در دست نيست اعمال همگى صحيح است، بلکه اجازه آنها که داده شود کفايت مى‌کند پس وجهى بر بطلان اعمال در فرض مذکور نيست .
سوال 2 :
اگر معلوم نباشد اصل وقف براى چه بوده است، چه بايد کرد ؟
جواب :
بايد در امور خيريّه صرف شود .
سوال 3 :
اجناسى که به مسجد داده مى‌شود گاهى اوقات با عنوان وقف است و گاهى با عنوان تمليک آيا اين دو عبارت فرق دارند و اگر فرق دارند و ندانيم با کداميک داده شده، کدام مقدّم است ؟
جواب :
فرق دارد و تا احراز نکنيم که وقف است، وقف نيست و واگذار شدن به مسجد مقدّم است .
سوال 4 :
آيا در زمين وقفى مى‌توان جائى را به نام مسجد احداث نمود ؟
جواب :
در وقف اگر جهت و مصرف تعيين شود بايد به همان نحو عمل شود، اگر مقدور نيست يا مسجد بودن منافات با جهت وقف ندارد بايد به صورت اجاره باشد و مال الاجاره در جهت وقف مصرف شود و در صورتى که وقفيّت به نحو مطلق است، مسجد ساختن اشکال ندارد .
ضمان وقف
سوال 1 :
چنانچه متصرّفين وقف، در صورت عدم مطالبه متولّى شرعى يا سازمان اوقاف مال وقفى را مى‌خورند و تلف مى‌کنند، آيا متولّى شرعى يا سازمان اوقاف ضامن حقوق تضييع شده مى‌باشند يا خير ؟
جواب :
آنچه بر عهده متولّى شرعى بعد از قبول توليت بار مى‌شود وجوب تکليفى است يعنى بر او تصدّى در کار وقف واجب است و لذا اگر متصرّفين پول وقف را ندادند و مال را تلف کردند، آنها ضامن خواهند بود و بر متولّى شرعى و سازمان اوقاف ضمان تعلّق نمى‌گيرد، بلى در صورتى که مال وقفى در دست متولّى بوده و مسامحه نموده و تلف شده شرعاً ضامن خواهد بود .
سوال 2 :
تصرّف در زمينهاى وقفى که با غير وقفى مخلوط شده است و تحت يد پنج روستا است، چه صورت دارد ؟
جواب :
وقف به صورت مشاع است و بايد هر روستا از پنج روستا سهم وقف را از درآمد خود، جهت وقف اداء نمايد .
سوال 3 :
در فرض سوال پيشين ساختن مسجد و حسينيه و مدرسه و خانه بهداشت و حمّام و منزل مسکونى در زمينهاى مذکور چه صورت دارد ؟
جواب :
اگر منافات با متن وقف نامه نداشته باشد، مى‌توان ساختمان بنا کرد و اجاره آن را صرف مخارج وقف نمود .
سوال 4 :
اگر مالى که وقف مسجد است برده شود و ندانيم يا فراموش کنيم چه چيزى بوده، آيا بايد عين آن را داد يا اين که بايد قيمتش را داد و اگر قيمت آن مال قبلاً کم بوده حالا خيلى زياد شده تکليف چيست ؟
جواب :
در مثلى مثل مال مفقود شده داده شود و در قيمى بايد قيمت يوم الاداء پرداخت گردد .
توليت در وقف
سوال 1 :
بعضى از واقفان توليت وقف را تا مادامى که زنده هستند براى خود قرار داده‌اند، از طرفى اداره موقوفات اين حقّ را از آنِ خود مى‌دانند قول کداميک مسموع است ؟
جواب :
متولّى منصوص )خود واقف يا کسى را که او تعيين مى‌کند( مقدّم است .
سوال 2 :
واقف مسجد، خود را متولّى مسجد دانسته و عزل و نصب امام مسجد را در اختيار خويش قرار داده است آيا کار او صحيح است ؟
جواب :
متولّى بودن واقف اشکال ندارد ولى در عزل و نصب امام جماعت نمى‌تواند دخالت کند .
سوال 3 :
آيا متولّى موقوفه مجاز است در مال الاجارة وقفى تخفيف قائل شود ؟
جواب :
به ضرر وقف نمى‌توان عمل کرد مگر توليت او مطلق باشد و تشخيص دهد تخفيف صلاح وقف است اشکال ندارد .
سوال 4 :
اگر نظرات مرجع تقليد واقف در امورات وقف با نظريات مراجع تقليد هيأت امناى مسجد که مجريان امور هستند فرق کند، کدام مقدّم است ؟
جواب :
بايد طبق نظر مراجع مجريان امور عمل شود .
مسجد و مسائل مربوط به وقف آن
سوال 1 :
زمينى بعنوان مسجد و متعلّقات آن خريدارى شده آيا ساختن خانه براى خادم مسجد در آن زمين جايز است يا خير ؟
جواب :
اگر زمين را مسجد نکرده باشند، بلکه براى مسجد و متعلّقات آن خريده‌اند مانعى ندارد و الاّ جايز نيست .
سوال 2 :
اگر تعدادى تيرآهن بعنوان ساخت کفشدارى مسجد تحويل شود، آيا جايز است براى ساخت آشپزخانه مسجد استفاده نمود ؟
جواب :
اگر منظور دهندگان کمک به مايحتاج بود مصرف خاصّ از باب گمان به احتياج است و مانعى ندارد و الاّ بايد از صاحبان آن اجازه گرفت .
سوال 3 :
اگر ضرورت اقتضا کند که مسجد توسعه پيدا کند و جهت توسعه مسجد نياز به استفاده از زمين خيابان عمومى است، آيا جايز است ؟
جواب :
در صورتى که تصرّف در شارع عام موجب تضييع حقوق عامّه نگردد و منجر به انحراف غير قابل قبول خيابان نشود، توسعه مسجد اشکال ندارد .
سوال 4 :
زمينى است در کنار امامزاده و وقف امامزاده است، آيا مى‌شود آن را مسجد نمود ؟
جواب :
جايز نيست مگر در صورتى که زمين را اجاره کنند و مال الاجاره را به امامزاده بدهند و در آن زمين مسجد بسازند .
سوال 5 :
تأسيس کتابخانه در مکانى که وقف مسجد شده است چه صورتى دارد ؟
جواب :
جايز نيست چون مسجد جهت عبادت وضع و وقف شده است .
سوال 6 :
مالک محلّى در زمان خودش با کمک ساکنين، محلّ را توسعه داده‌اند و مقدار زمينى که در اطراف مسجد بوده آن را ديوارکشى کرده بعنوان صحن مسجد و او از دنيا رفته است و ما به جهت کمبود مکان براى نماز دو سال قبل اين صحن را ضميمه مسجد کرديم و نظر ما بر اين بود که در قسمت زيرزمين خانه‌اى براى خادم و قسمتى هم توالت و وضوخانه درست کنيم، لازم به تذکّر است که يک قسمت از صحن مسجد وضوخانه درست شده بود و فعلاً قسمت فوق آبدارخانه و راهرو مسجد درست شده است، با توجّه به تصميم اوّلى ما و عدم علم به نظر مالک متوفّى، آيا مى‌توانيم توالت يا وضوخانه را در قسمت زيرزمين و در قسمت زير آبدارخانه و راهرو درست کنيم يا خير ؟
جواب :
اگر مالک در ابتداى کار نسبت به راهرو و آبدارخانه در جريان بوده و مدرکى دالّ بر مسجد شدن اين مقدار زمين در دست نيست، تهيّه وضوخانه در زيرزمين آن در صورتى که به زمين مسجد سرايت نکند اشکال ندارد، گرچه اگر بتوانند در جاى ديگر فراهم سازند بهتر است .
سوال 7 :
آيا ساختن مسجد نياز به صيغه مخصوص دارد ؟
جواب :
صيغه خواندن و يا نماز خواندن در تحقّق مسجد بودن مکفى است .
سوال 8 :
آيا مى‌شود زمينى را که وقف عزادارى سيدالشهداء )ع( است، مسجد نمود ؟
جواب :
نماز خواندن در آن اشکال ندارد ولى حکم مسجد ندارد .
سوال 9 :
شخصى مسجدى را بنا کرده و حدود اربعه آن را هم مشخّص نموده است، پشت اين مسجد زمين ديگرى داشت، به فکر افتاد در آن زمين، ساختمانى مثل رستوران يا حمّام درست کند و مسئوليّت آن بعهده خودش باشد و درآمد آن را صرف مسجد نمايد، شروع به ساختن کرد و چند ستون آهنى بر پا کرده و ديگران هم در اين بنا کمک کرده‌اند، قبل از تکميل آن، اين شخص مرد و حال آن که درباره اين زمين و ساختمان نوشته‌اى مبنى بر وقف بودن نيست و شهود هم وجود ندارد، اکنون ورثه براى تصرّف آن اقدام نموده‌اند، تکليف اين زمين چيست ؟
جواب :
در فرض مزبور بايد از کمک کنندگان پرسيد، جهت مساعدت چه بوده اگر بعنوان کمک به متعلّق وقف داده باشند گرفتن اين مال بعنوان ارث مشکل است، بلکه احتياط در واگذار نمودن آن است .
سوال 10 :
آيا مى‌شود بالاى منزل يا مغازه مسجد بنا نمود در صورت جواز آيا بر طبقه پائين احکام مسجد جارى خواهد شد ؟
جواب :
ساختن مسجد در فرض مزبور اشکال ندارد و طبقه پائين حکم مسجد ندارد .
سوال 11 :
وجهى را جهت حمل آوار مسجد قديمى پرداخت مى‌نمايند و شخص ديگرى اين کار را تبرّعاً انجام مى‌دهد، آيا وجه مذکور را مى‌توان در جهت ديگرى در امور مسجد صرف نمود ؟
جواب :
اگر منظور دهنده رفع نياز بوده نه مصرف خاصّ اشکالى ندارد و الاّ بايد اجازه گرفت .
سوال 12 :
آيا آوار مسجد قديمى را مى‌توان براى پر کردن کرسى آشپزخانه مسجد جديد استفاده نمود ؟
جواب :
اگر رعايت شرايط شود از نظر طهارت و غيره مانعى ندارد .
سوال 13 :
آيا مى‌شود سخنرانى واعظ مسجد را از برق مسجد براى خود ضبط کرد ؟
جواب :
اگر از ظاهر حال استفاده مى‌شود که متولّى در اينگونه امور اجازه مى‌دهد، اشکال ندارد .
سوال 14 :
زمينى متعلّق به چند نفر بوده که آن را داده‌اند براى مسجد حال پس از اتمام مسجد يک نفر از بانيان مى‌گويد، راضى نيستم تکليف چيست ؟
جواب :
بعد از واگذارى به مسجد رضايت او شرط نيست و نمى‌تواند پس بگيرد .
سوال 15 :
آيا مى‌شود کمک غير مسلمان را به مسجد پذيرفت ؟
جواب :
اشکال ندارد .
سوال 16 :
آيا مى‌شود اموال مسجد را به حسينيه هم جوار يا خانه‌ها براى برگزارى مراسم برد ؟
جواب :
در صورتى که وقف خاصّ براى مسجد باشد جايز نيست در غير اين صورت اشکال ندارد .
سوال 17 :
حياطى را که وقف مسجد کرده‌اند، آيا با گسترش مسجد مى‌توان حياط را داخل مسجد کرد و آيا ثواب موعود خواندن نماز در مسجد را دارد ؟
جواب :
در فرض مذکور اشکالى ندارد و جزء مسجد خواهد شد و انشاءالّله ثواب آن را دارد .
متفرّقات
سوال 1 :
زمينى با رضايت وُرّاث وقف مسجد شده و فرزند يکى از علماء اسلام آن را به اتمام رسانده، اهالى به احترام آن عالم ربّانى، مسجد را به نام ايشان نام گذارى کردند حال وُرّاث به خاطر اين نام گذارى اعلام نارضايتى کردند، تکليف چيست ؟
جواب :
اگر در حال اهداء با رضايت همه وُرّاث بوده و واگذار به مسجد شد رجوع بعد آنان تأثير ندارد زيرا که چيزى که در راه خدا داده شد قابل پس گرفتن نيست .
سوال 2 :
آيا وقف با شياع مفيد علم و اطمينان و شهرت براى اثبات کافى است يا خير ؟
جواب :
اگر شياع موجب علم يا اطمينان عقلائى باشد بعيد نيست صحّت ترتيب اثر بر آن، ولى در شهرت بايد طريق احتياط قضيه را اختيار کرد مثلاً در وقف مترتّب ساختن آثار آن است .
سوال 3 :
شخصى کتابى درباره وقف نوشته است و در آن کتاب با استناد به آيه هفتم سوره مبارکه نساء وقف خاصّ به اولاد ذکور را احياى سنّت جاهليّت معرفى نموده است آيا تفسير اين آيه اينگونه است ؟
جواب :
آيه هفتم سوره نساء بنابر قولى درباره مذهب اهل جاهليّت است در اين که عملاً دختران را از ارث اموال محروم مى‌کردند که اسلام اين عمل را ردّ کرده و براى دختر هم سهمى تعيين کرده است ولذا آيه ربطى به وقف بر اولاد ذکور که در حال حيات پدر واقع مى‌شود ندارد و اين از نظر اسلام مشروعيّت ندارد در صورتى که بنحوى نباشد که بقيّه فرزندان محروم شوند .
سوال 4 :
شخصى ملک موقوفه‌اى را اجاره مى‌کند سپس بخشى از زمينهاى موات حريم آن را احياء مى‌کند، آيا مستأجر مى‌تواند مالک آنها شود ؟
جواب :
با احياء زمين مواتى که وقف نيست مستأجر مالک آن مى‌گردد .
سوال 5 :
شخصى باغى را وقف سيدالشهداء )ع( نموده و حق توليت را براى خود نصف قرار داده يعنى نصف از خود و نصف از امام )ع( آيا صحيح است ؟
جواب :
اشکال ندارد .