احکام مضاربه

احکام مضاربه

شرط کردن خسارت بر عامل مضاربه

سوال 1009 :

هر گاه در مضاربه که به مقتضاى اطلاق آن، خسارت به عهده ى مالک است، مالک شرط کند که خسارت به عهده ى عامل باشد، شرط صحيح است يا نه؟

جواب :

چنان چه شرط کند که عامل تمام خسارت يا مقدارى از آن را به عهده گيرد، اظهر صحت شرط است. (مسأله ى 1700 رساله)

مضاربه با پول رايج

سوال 1010 :

آيا در شرايط فعلى که سکّه هاى طلا و نقره در ايران رايج نيست، با پول رايج، مضاربه را تجويز مى فرماييد؟

جواب :

بنابر اقرب، مضاربه با پول رايج هر زمان، مثل اسکناس، که معمولاً در مقابل جنس پرداخت مى شود، جايز است. (مسأله ى 1699)

وديعه گذاردن پول و دريافت هديه

سوال 1011 :

شخصى مقدارى از پول خود را در يکى از شعب بانکى و يا پيش کسى به عنوان وديعه مى گذارد و اجازه ى تصرّف را به او مى دهد. او نيز در هر ماه و يا دو ماه، مبلغى را به صاحب پول به عنوان تشکّر و يا هر عنوان بدون شرط قبلى مى پردازد، دادن و گرفتن اين مبلغ به نظر حضرت عالى چگونه است؟

جواب :

اگر به عنوان هديه و بخشش باشد، مانعى ندارد.

سرقت پول در دست مأمور خريد

سوال 1012 :

شخصى مبلغى را از کسى مى گيرد تا جنسى بخرد و سود آن بين طرفين به شراکت نصف به نصف تقسيم شود. در حال خريد جنس، مبلغ مزبور به سرقت مى رود، آيا شخص مذکور ضامن پول است؟

جواب :

اگر خود سرمايه اى نداشته و به عنوان عامل کار مى کرده، عامل امين بوده و در غير صورت افراط و تفريط، ضامن نيست و اگر خود سرمايه اى داشته و به شراکت کار مى کرده، در سود و زيان و خسارت، هر دو سهيم هستند.

سود مضاربه

سوال 1013 :

نظر حضرت عالى در مورد سود مضاربه اى که انسان مى گيرد، چيست؟

جواب :

اگر مضاربه با شرايط آن باشد، سود آن حلال است.

سود فروشگاه هاى دولتى

سوال 1014 :

فروشگاه هايى که از طرف دولت باز شده و مردم هم سپرده اى مى گذارند و دولت متضمّن به پرداخت 20% سود در سال مى شود، چه حکمى دارد؟

جواب :

در فرض مسأله، اگر منظور 20% سود است نه سرمايه، اشکالى نيست. با تحقّق شرايط مضاربه که در رساله آمده است.

پول دادن به مغازه دار جهت کار

سوال 1015 :

شخصى مبلغى را به مغازه دارى داده و او را وکيل نموده که در اين پول تصرّف و معامله نمايد و هر چه سود داشت نصف آن را به او بدهد و مدّت هم براى او معيّن کرده و على الحساب سه قطعه چک به مبلغ معيّن به عنوان قرض از او گرفته تا پايان قرارداد که هر چه سود داشت نصف سود را به اين مبلغ ها که در چک است مصالحه کنند، آيا اين سود حلال است يا خير؟ و اگر ضرر نمودند ضرر را چه کسى بايد بپردازد؟ و چنان چه ضرر را کلاً مغازه دار تقبّل نموده باشد، آيا اين معامله صحيح است؟

جواب :

در اصل معامله اشکال نيست؛ ولى در قرض مزبور و اشتراط، تأمّل است. اگر در پايان مدّت با هم مصالحه کنند، مانع ندارد و ضرر بر صاحب مال است و اشتراط جبران ضرر بر ديگرى صحيح است.

کار نکردن عامل با سرمايه

سوال 1016 :

شخصى با ديگرى عقد مضاربه بسته و سرمايه را به او داده و از او سود مى گرفته است، بعدا معلوم شده که عامل با سرمايه کار نمى کرده و به ديگران قرض هاى ربوى مى داده و از محلّ دريافت ربا، سود وى را پرداخت کرده و اين سودها از مال مردم بوده است، در اين صورت مالک چه وظيفه اى دارد؟

جواب :

بايد مالک اصل پولش را از او بگيرد و سودهايى را هم که گرفته، اگر صاحب آن معلوم است، به صاحبش برگرداند وگرنه آن ها را صدقه بدهد.

دايره ى شمول مضاربه

سوال 1017 :

آيا مضاربه مختص تجارت در کليات است يا تجارت در جزييات را هم شامل مى شود؟

جواب :

تکسّبات جزييه را هم شامل مى شود.

نحوه ى تعيين درصد سود

سوال 1018 :

در مضاربه عامل مى خواهد در مدت پنج سال، 20% و در مدت کمتر، 10% سود بدهد. بفرماييد چگونه درصد سود را مشخّص کند که مبتلا به خلاف شرع نشود؟

جواب :

مى تواند اين گونه قرار بگذارد که اوّل 10% سود را مشخّص کند و بگويد اگر در پنج سالگى مطالبه کرد، سود 20% را مى دهم.

قرار دادن پول در اختيار تاجر و تعيين سود

سوال 1019 :

مبلغى پول در اختيار تاجرى گذاشته مى شود. او مى گويد: 4% سود از اين پول عايد شما مى شود. من هم قبول مى کنم که در امر تجارت آن پول را به جريان اندازد. آيا سود حاصل به اين گونه مشروع است؟

جواب :

اگر منظور از 4%، نسبت از پولى است که داده شده، اين قرارداد صحيح نيست و ربا است، بلکه بايد درصد، نسبت به سود ملاحظه شود. البته در صورت اوّل اگر هنگام پرداخت سود نسبت به تقسيم سود با هم مصالحه کنند، بى اشکال است.

برداشتن سود توسط واسطه ها در عقد مضاربه

سوال 1020 :

بنده پول از مردم مى گيرم تا کار کنم اما تا با اين پول کار شود، سه واسطه مى گردد تا به شخص اصلى که سرمايه گذارى مى کند مى رسد و ما واسطه ها مقدارى از سود حاصله را برمى داريم و بقيه را به مردم مى دهيم، آيا اين کار صحيح است؟

جواب :

عامل مى تواند با اجازه مالک با عاملى ديگر مضاربه کند، خواه به اين صورت که دومى را عامل مالک قرار دهد و خود کنار برود، يعنى مضاربه اوّل را فسخ نموده و به عنوان وکيل مالک، مضاربه دوم را برقرار کند، خواه دومى را عامل خود قرار دهد که در صورت دوم اگر مثلاً نصف سود سهم او بوده، براى عامل دوم نسبت معينى از اين نصف را قرار دهد، بنابراين عامل دوم حسابش با عامل اوّل است نه با مالک.

عدم تعيين سود در عقد مضاربه

سوال 1021 :

آيا اگر در مضاربه سهم سود منافع طرفين معين نگردد و بعدا با توافق معين شود، جايز است؟

جواب :

جايز نيست.

ادعاى ضرر توسط عامل

سوال 1022 :

اگر وکيل يا ولى صغير قسمتى از اموال آن ها را به عنوان مال المضاربه به شخصى داده و شخص مذکور کلاه بردار بوده و بعد از دو سال مى گويد ضرر کرده ام و نه اصل پول را مى دهد و نه سود آن را، آيا وکيل و يا ولى صغير مى تواند خسارت وارده را از آن شخص بگيرد؟ يا فقط اصل مال را مى توانند بگيرند؟

جواب :

اگر واقعا سودى حاصل نشده، فقط اصل مال را مى تواند بگيرند.

چگونگى عقد مضاربه در صورت عدم امکان حساب کردن سود آن

سوال 1023 :

در مضاربه اگر تا حدود چند ماه يا يک سال نشود سود آن را حساب کرد تا به صورت نسبت کسرى تقسيم شود، در اين مدت چه بايد کرد؟ و قرارداد را بايد چگونه بست؟

جواب :

تعيين مدت در مضاربه، بنابر توضيحى که در مسأله ى 1698 رساله آمده است، مانعى ندارد و در فرض سوال اگر حسابرسى ممکن نيست يا مشکل دارد، مى توانند پس از حصول مقدارى سود، مصالحه کنند.

پرداخت سود در مضاربه بدون تجارت

سوال 1024 :

اگر انسان بعد از چند سال بفهمد طرف مضاربه بدون تجارت درصد معينى سود پرداخت کرده است و احتمال ورشکستگى وى به همين علت بوده است، آيا لازم است سودهايى را که گرفته است برگرداند؟

جواب :

به عنوان مضاربه مالک آن ها نشده است.

معاطات در مضاربه

سوال 1025 :

آيا در مضاربه احکام معاطات جريان دارد؟

جواب :

بله، جريان دارد.

پرورش دام

سوال 1026 :

اگر کسى تعدادى دام را براى پروار کردن به فردى بدهد و پس از اتمام مدت قرارداد سرمايه را جدا کرده و اضافه بر آن را تقسيم کنند، آيا عمل آنان مضاربه محسوب مى شود؟

جواب :

خير، مضاربه نيست.

مصالحه سود احتمالى

سوال 1027 :

آيا در مضاربه مى توان قبل از به دست آوردن سود، سود احتمالى را مصالحه کرد؟

جواب :

خير، نمى توان.

مضاربه با شرط ضمان عامل در صورت ضرر

سوال 1028 :

کسى که پول را به کسى مى دهد تا کار کند و هر چه سود کرد نصف آن را به مالک بدهد و ضمن مضاربه شرط مى کند که اگر تلف يا خسارتى متوجه سرمايه شد، عامل ضامن باشد که از مال خودش جبران کند، اشکال دارد؟

جواب :

اظهر، صحت شرط است.

تجارت در مضاربه

سوال 1029 :

آيا لازم است مضاربه بر اساس تجارت باشد يا اگر پولى به صنعتگر، کشاورز و يا ساختمان ساز داده شود تا در حرفه خود مصرف کنند و فايده آن بين هر دو طرف باشد، صحيح است؟

جواب :

مضاربه فقط در تجارت جريان دارد.

انواع توافق نامه هاى تجارى

سوال 1030 :

مستدعى است صورت شرعيّه ى حالات پنج گانه اى که ذکر شده است را بفرماييد؟

حالت اوّل: توافق مى کنند آقاى... مبلغ... تومان از آقاى... دريافت کند و با آن کار و تجارت نمايد و در مقابل از منافع حاصله مبلغ... تومان ماهيانه به صاحب پول بدهد، مشروط بر آن که کلّ منافع حاصله ى ماهيانه از سود پرداختى فوق کمتر نباشد و ضرر احتمالى وارده را عامل تقبّل نموده مدّت... ماه.

حالت دوّم: توافق گرديد آقاى... مبلغ... تومان وجه نقد از آقاى... دريافت و با آن کار و تجارت نمايد و از صددرصد سود حاصله ماهيانه که عامل اعلان مى کند مثلاً 50% به عامل و 50% به صاحب پول تعلّق گيرد و ضرر وارده ى احتمالى را عامل تقبّل نمود مدّت... سال.

حالت سوّم: توافق گرديد آقاى... مبلغ... تومان وجه نقد از آقاى... دريافت و با آن کار و تجارت نمايد. چنان چه سود اعلان شده ماهى مثلاً بين 10000 تا 15000 تومان باشد، 50% عامل و 50% صاحب پول و اگر سود بين 50 تا 100 هزار تومان باشد، 30% به عامل و 70% به صاحب پول و به همين ترتيب، عامل ضرر احتمالى را تقبّل نمود، مدّت... ماه.

حالت چهارم: توافق گرديد آقاى... مبلغ... تومان وجه نقد از آقاى... دريافت و با آن، کار و تجارت نمايد و ماهيانه مبلغ... تومان از سود حاصله به صاحب پول پرداخت نمايد و در پايان مدّت چنان چه از سود پيش بينى شده، مازادى باقى ماند مثلاً 50% به صاحب پول بدهد عامل ضرر احتمالى را قبول نمود مدّت... ماه.

حالت پنجم: توافق شد آقاى... مبلغ... تومان از آقاى... دريافت و با آن کار و تجارت نمايد و از سود حاصله ماهى... تومان به صاحب پول بدهد و کليّه ى ضرر وارده ى احتمالى را نيز عامل تقبّل کرد مدّت... ماه.

جواب :

در فرض دوّم و سوّم اگر يکى را تعيين و فرض هاى ديگر را به صورت شرط قرار دهند، مضاربه صحيح است؛ ولى فرض اوّل و چهارم و پنجم خالى از اشکال نيست.

سوال 1031 :

قراردادى بين دو نفر يا دو سازمان و يا دو شرکت به شرح زير تنظيم مى گردد که اوّلاً سرمايه گذار و اصل سرمايه مشخّص است و ثانيا مدّت قرارداد نيز مشخّص، ثالثا سود پيش بينى شده توسّط گيرنده ى سرمايه 60% تضمين مى گردد و مبلغ مذکور به عنوان افت سرمايه، هر ماه به سرمايه گذار تحويل مى شود و رابعا در مورد افت سرمايه، شرکت گيرنده ى سرمايه ماهيانه مبلغ يازده ميليون و پانصد هزار تومان به حساب جارى سرمايه گذار واريز مى کند و خامسا سود سرمايه ى کليّه ى درآمدهاى حاصل از معاملات توسّط گيرنده ى سرمايه به غير از افت سرمايه پس از مدّت مقرّر شش ماه توسّط گيرنده ى سرمايه با نظارت سرمايه گذار محاسبه و بلافاصله سرمايه گذار و عامل سرمايه به صورت 50% تقسيم مى نمايند. متمنّى است، حکم اين گونه معامله را مرقوم فرماييد.

جواب :

خروج از ربا در معامله ى مذکور مشکل است.

سوال 1032 :

پولى به واسطه وکيل مالک، به صورت مضاربه در اختيار شخصى قرار مى گيرد تا با آن کار نمايد و سود حاصل به نسبت 40 به 60، بين مالک و عامل تقسيم شود. بعد از اتمام قرارداد، مالک پول مذکور را مطالبه مى نمايد، لکن ضمن تعلّل عامل در پرداخت آن، معلوم مى گردد که عامل با آن کار نمى کرده و اصل پول را خرج کرده است.

1) مبالغى که در طول مدت قرارداد توسط عامل به عنوان سهم حاصل از سود به مالک پرداخت شده و اکنون معلوم شد که عامل با اصل پول کار نمى کرده است، چه حکمى دارد؟

جواب :

طرفين مال يکديگر را دارند.

2) مالک به گمان اين که عامل اصل پول را در موعد مقرر به او خواهد پرداخت، با شخص ديگرى قرارداد مضاربه منعقد مى کند، لکن با توجه به تعلّل و امتناع عامل از پرداخت آن، قرارداد جديد فسخ مى شود و مالک تاکنون به جهت امتناع عامل متضرر گرديده است. آيا مى تواند چيزى به عنوان خسارت از عامل بگيرد؟

جواب :

نمى تواند.

3) وکيل مالک که سهم مالک از سود را از عامل دريافت مى کرد، بدون اطلاع طرفين در دو ماه آخر قرارداد به اميد آن که عامل، سهم مالک را خواهد پرداخت، به جهت تأخير عامل، از مال خودش مبلغى را به مالک مى دهد. هنگامى که معلوم شد عامل با اصل پول کار نمى کرده است، آيا مى توان مبلغى که وکيل پرداخت کرده است از عامل دريافت کرد؟

جواب :

از عامل نمى تواند و از مالک مى تواند دريافت نمايد.

سوال 1033 :

اگر شخصى مقدارى مال يا پول به عنوان تجارت به فردى بدهد و قرار بگذارد ماهيانه براى هر يک ميليون، پنجاه هزار تومان سود بگيرد، آيا اين قرارداد به عنوان مضاربه صحيح است؟

جواب :

خير، صحيح نيست و ربا محسوب مى شود.

مصالحه بر مبلغ معيّن

سوال 1034 :

تاجرى از چند نفر مبالغى را در امر تجارت دريافت مى کند. آن وجوه را به کالايى مى دهد و سپس آن کالا را با کالاهاى ديگر معامله مى کند. در نتيجه ممکن است نوع معامله در مدّت کوتاه ثمربخش نباشد و در اين گونه موارد سود و ضرر به طور کامل مشخّص نمى شود. آيا اجازه مى فرماييد در نظير اين مسأله، عامل و صاحب مال ماهيانه يا در چند ماه، سود را بر مبلغ معيّنى مصالحه نمايند و يکديگر را راضى کنند؟

جواب :

اگر رضايت يکديگر را حاصل کنند، مانع ندارد.

تعيين سود در مضاربه

سوال 1035 :

در عقد مضاربه (که بايد نسبت درصد سود معيّن شود) اگر عامل يقين داشته باشد که سود سرمايه از فلان مبلغ کمتر نمى شود، لذا ماهانه مبلغ معيّنى را به جاى نسبت سود مقرّر کند، آيا چنين مضاربه اى جايز است؟ در صورتى که پاسخ منفى باشد، نحوه صحيح معامله را بيان فرماييد.

جواب :

جايز نيست، در مضاربه بايد به کسر تعيين شود، البته پس از عمل و استحقاق مالک آن کسر از سود را، مى توانند آن را به مبلغى مصالحه کنند، نه از اوّل؛ مگر اين که مالک در اوّل عامل را توکيل کند که هنگام پرداختِ حق مالک، عامل آن را به آن مبلغ، خودش مصالحه کند.