اجتهاد و تقلید
(2)
ویژگیهای
مرجع تقلید
کسی که مرجع امور
دینی مردم می‌شود و مسئولیت خطیر «مرجعیّت» را به عهده می‌گیرد، باید علاوه بر تخصّص
علمی، از ویژگیهای روحی و اخلاقی والایی برخوردار باشد، تا مطمئن شویم که طبق سلیقة
خود سخن نمی‌گوید و آنچه را که از کتاب و سنّت به دست آورده، بی کم و کاست بیان می‌‌کند.
مرجع تقلید
باید دارای این ویژگیها باشد:
1ـ عادل باشد.
2ـ بالغ و عاقل
باشد.
3ـ زنده باشد.
4ـ مرد باشد.
5ـ شیعة دوازده
امامی باشد.
6ـ و بنابر احتیاط
واجب اعلم بوده و حریص به دنیا نباشد.
توضیح:
1ـ عادل کسی است
که گناه کبیره از او سر نزند و گناه صغیره
را تکرار نکند.
2ـ کسی که تازه
به سن بلوغ رسیده است، یا تا کنون تقلید نمی‌کرده، باید از مجتهد زنده تقلید کند و
نمی‌تواند از مجتهدی که از دنیا رفته است تقلید کند.
3ـ بانوان نیز
می‌توانند در رشته‌های علوم دینی تحصیل کنند و حدّ اجتهاد برسند، ولی مسئولیت سنگین
مرجعیّت از عهده آنان برداشته شده است و این از منزلت زن نمی‌کاهد.
ـ مرجع تقلید باید
از دیگر مجتهدان زمان خود اعلم باشد، یعنی در استخراج احکام از منابع دینی از دیگران
ورزیده‌تر باشد.
رهبر معظم انقلاب
اسلامی، حضرت آیة الله خامنه‌ای (دامت برکاته) شناخت مجتهد نسبت به اوضاع زمان را،
به مقداری که در تشخیص موضوع احکام و اظهار نظر جدید فقهی دخالت دارد، لازم می‌دانند.
راههای شناخت
مرجع تقلید
انسان دانا و عاقل
بی‌دلیل و بدون تحقیق مطلبی را نمی‌پذیرد و کسی را در ج ایگاه خطیر مرجعیّت نمی‌پذیرد.
مرجع تقلید
را از سه راه می‌توان شناخت:
1ـ خود انسان یقین
کند، مثلاً خودش از عالمان دینی باشد و بتواند مرجع تقلید را شناسایی کند.
2ـ دو نفر عادل
از عالمان علوم دینی که قدرت تشخیص مجتهد و اعلم را دارند مرجع تقلید را معرفی کنند،
به شرط آن که آن دو عالم عادل دیگری با گفته آنان مخالفت نکنند.
3ـ گروهی از عالمان
علوم دینی که قدرت تشخیص مجتهد و اعلم را دارند و از گفتة آنان اطمینان پیدا می‌شود
مرجع تقلید را معرفی کنند.
بنابراین در این
مسئله، زن تابع شوهر و فرزند تابع پدر و مادر نیست و هر کس خودش آزاد است که تحقیق
کند و مرجع تقلید را بشناسد، هر چند استفاده از راهنمایی دیگران اشکال ندارد.
راههای به
دست آوردن فتوای مجتهد
پس از شناخت مرجع
تقلید از راههای مختلف می‌توان فتوای او را به دست آورد که عبارت است از:
شنیدن از خود مجتهد،
مثلاً از او سؤال کنم و پاسخ بگیریم.
شنیدن از دو نفر
یا یک نفر عادل.
شنیدن از یک نفر
راستگو و مورد اطمینهان.
دیدن در رسالة
مجتهد.
به آن فتوا عمل
کند یا به احتیاط مستحتب؛ ولی عمل به آن احتیاط بهتر است.
مانند این مسأله:
«اگر انسان نداند
بدن لباسش نجس است و بعد از نماز بفهمد نجس بوده، نماز او صحیح است، ولی احتیاط آن
است که اگر وقت دارد نماز را دوباره بخواند.»
گاهی، مجتهد بدون
اعلام نظر قطعی دستور به احتیاط داده است که به آن «احتیاط واجب» گفته می‌شود و مقلد
موظف است، یکی از این دو راه را انتخاب کند:
1ـ به احتیاط واجب
عمل کند.
2ـ چنانچه مجتهد
دیگری که مرتبه علمی او بعد از مرجع تقلیدش می‌باشد ولی از دیگران اعلم است. در آن
مسأله فتوا داشته باشد، به فتوای او عمل کند.
مثال: اگر انسان
از روی معصیت یا به واسطة عذری، نماز مغرب یا عشاء را تا نصف شب نخواند، بنابر احتیاط
واجب، باید تا قبل از اذان صبح، بدون این که نیّت اداء یا قضاء کند، نماز را به جا
آورد.
پرسش ؟
1ـ چهار شرط از
شرایط مرجع تقلید را بر شمارید.
2ـ رهبر معظم انقلاب
اسلامی علاوه بر شرایط شش گانه مرجع تقلید چه ویژگی دیگری برای مرجع تقلید شرط می‌دانند.
3ـ آیا فرزندان
می‌توانند از مجتهدی تقلید کنند که والدین آنها تقلید می‌کنند؟
4ـ راههای به دست
آوردن فتوای مجتهد کدام است؟
5ـ فرق واجب با
احتیاط واجب چیست؟