احکام وقف (آیت الله سید ابوالقاسم موسوی خویی (ره))

احکام وقف

مسأله 2685 :

اگر کسى چيزى را وقف کند، از ملک او خارج مىشود، و خود او و ديگران نمىتوانند آنرا ببخشند، يا بفروشند وکسى هم از آن ملک ارث نمىبرد، ولى در بعضى از موارد که در مسأله (2102 و 2103) گفته شد فروختن آن اشکال ندارد.

مسأله 2686 :

لازم نيست صيغه وقف را به عربى بخوانند، بلکه اگر مثلا بگويد، خانه خود را وقف کردم کسى که خانه برايش وقف شده، يا وکيل، يا ولى آن کس بگويد قبول کردم وقف صحيح است. بلکه وقف به عمل نيز محقق مىشود، مثلا چنانچه حصيرى را به قصد وقف بودن در مسجد بيندازد، و يا جائى را به قصد مسجد بودن بسازد و در اختيار نمازگزاران بگذارد وقفيت محقق مىشود. و در موقوفات عامه مثل مسجد و مدرسه يا چيزى که براى عموم وقف کند، يا مثلا بر فقرا يا سادات وقف نمايد، قبول کردن کسى در صحت وقف لازم نيست.

مسأله 2687 :

اگر ملکى را براى وقف کردن معين کند و پيش از خواندن صيغه وقف پشيمان شود، يا بميرد، وقف واقع نمىشود.

مسأله 2688 :

کسى که مالى را وقف مىکند، بايد از موقع خواندن صيغه، مال را براى هميشه وقف کند و اگر مثلا بگويد اين مال بعد از مردن من وقف باشد، چون از موقع خواندن صيغه تا مردنش وقف نبوده صحيح نيست. و نيز اگر بگويد تا ده سال وقف باشد و بعد از آن نباشد، يا بگويد تا ده سال وقف باشد، بعد، پنج سال وقف نباشد و دوباره وقف باشد، وقف صحيح نيست.

مسأله 2689 :

وقف خاص در صورتى صحيح است که مال وقف را به تصرف کسى که براى او وقف شده يا وکيل، يا ولى او بدهند ولى اگر چيزى را بر اولاد صغير خود وقف کند و به قصد اين که آن چيز ملک آنان شود، از طرف آنان نگهدارى نمايد، وقف صحيح است.

مسأله 2690 :

ظاهر اين است که در اوقاف عامه از قبيل مدارس و مساجد و امثال اينها قبض معتبر نباشد و وقفيت به مجرد وقف نمودن محقق مىشود.

مسأله 2691 :

وقف کننده بايد مکلف و عاقل و با قصد و اختيار باشد و شرعا بتواند در مال خود تصرف کند، بنابر اين سفيه (يعنى کسى که مال خود را در کارهاى بيهوده مصرف مىکند) چون حق ندارد در مال خود تصرف نمايد اگر چيزى را وقف کند صحيح نيست.

مسأله 2692 :

اگر مالى را براى بچه اى که در شکم مادر است و هنوز بدنيا نيامده وقف کند صحت آن محل اشکال و لازم است رعايت احتياط نمايند ولى اگر براى اشخاصى که فعلا موجودند وبعد از آنها براى کسانيکه بعدا بدنيا مىآيند وقف نمايد اگر چه در موقعيکه وقف محقق مىشود در شکم مادر هم نباشند مثلا چيزى را بر اولاد خود وقف کند که بعد از آنان وقف نوه هاى او باشد و هر دسته اى بعد از دسته ديگر از وقف استفاده کنند صحيح است.

مسأله 2693 :

اگر چيزى را بر خودش وقف کند مثل آن که دکانىرا وقف کند عايدى آنرا بعد از مرگ او خرج مقبره اش نمايند صحيح نيست، ولى اگر مثلا مالى را بر فقرا وقف کند و خودش فقير شود، مىتواند از منافع وقف استفاده نمايد.

مسأله 2694 :

اگر براى چيزى که وقف کرده متولى معين کند، بايد مطابق قرارداد او رفتار شود، و اگر معين نکند، چنانچه بر افراد مخصوصى مثلا بر اولاد خود وقف کرده باشد اختيار با خود آنان است و اگر بالغ نباشند اختيار با ولى ايشان است و براى استفاده از وقف اجازه حاکم شرع لازم نيست.

مسأله 2695 :

اگر ملکى را مثلا بر فقرا يا سادات وقف کند، يا وقف کند که منافع آن بمصرف خيرات برسد، در صورتيکه براى آن ملک متولى معين نکرده باشد، اختيار آن با حاکم شرع است.

مسأله 2696 :

اگر ملکى را بر افراد مخصوصى مثلا بر اولاد خود وقف کند که هر طبقه اى بعد از طبقه ديگر از آن استفاده کنند، چنانچه متولى وقف آنرا اجاره دهد و بميرد اجاره باطل نمىشود. ولى اگر متولى نداشته باشد و يک طبقه از کسانى که ملک بر آنها وقف شده، آنرا اجاره دهند و در بين مدت اجاره بميرند، چنانچه طبقه بعدى آن اجاره را امضا نکنند اجاره باطل مىشود. و در صورتى که مستأجر مال الاجاره تمام مدت را داده باشد مال الاجاره از زمان مردنشان تا آخر مدت اجاره را از مال آنان مىگيرد.

مسأله 2697 :

اگر ملک وقف خراب شود، از وقف بودن بيرون نمىرود مگر آن که عنوانى را قصد کرده باشد که آن عنوان از بين برود مثل اين که باغ را براى تنزه وقف کرده باشد که اگر آن باغ خراب شود وقف باطل مىشود و به ورثه واقف برمىگردد.

مسأله 2698 :

ملکى که مقدارى از آن وقف است و مقدارى از آن وقف نيست اگر تقسيم نشده باشد، حاکم شرع يا متولى وقف مىتواند با نظر خبره سهم وقف را جدا کند.

مسأله 2699 :

اگر متولى وقف، خيانت کند و عايدات آنرا به مصرفى که معين شده نرساند، حاکم شرع امينى را به او ضميمه مىنمايد که مانع از خيانتش گردد و در صورتى که ممکن نباشد مىتواند به جاى او متولى امينى معين نمايد.

مسأله 2700 :

فرشى را که براى حسينيه وقف کرده اند، نمىشود براى نماز به مسجد ببرند، اگر چه آن مسجد نزديک حسينيه باشد.

مسأله 2701 :

اگر ملکى را براى تعمير مسجدى وقف نمايند، چنانچه آن مسجد احتياج به تعمير نداشته باشد، و انتظار هم نرود که تا مدتى احتياج به تعمير پيدا کند مىتوانند عايدات آن ملک را به مصرف مسجدى که احتياج به تعمير دارد برسانند.

مسأله 2702 :

اگر ملکى را وقف کند که عايدى آن را خرج تعمير مسجد نمايند و به امام جماعت وبه کسى که در آن مسجد اذان مىگويد بدهند، در صورتى بدانند يا اطمينان داشته باشند که براى هر يک چه مقدار معين کرده، بايد همان طور مصرف کنند. و اگر يقين يا اطمينان نداشته باشند، بايد اول مسجد را تعمير کنند و اگر چيزى زياد آمد، بين امام جماعت و کسى که اذان مىگويد بطور مساوى قسمت نمايند و بهتر آن است که اين دو نفر در تقسيم با يکديگر صلح نمايند.