معدن
مسأله 1869 :
اگر از معدن طلا، نقره، سرب، مس، آهن، نفت، زغال سنگ، فيروزه، عقيق، زاج، نمک و هر چيزي که بر آن عنوان معدن، صدق کند، چيزي به دست آورده شود، چنانچه به مقدار نصاب رسيده باشد، بايد خمس آن داده شود.
مسأله 1870 :
نصاب معدن بنابر احتياط (105) مثقال نقره يا (15) مثقال طلا مي باشد، و احتياط واجب آن است که نصاب، قبل از کم نمودن مخارج اخراج و تصفيه، محاسبه شود لکن مقداري را که بايد خمس آن را ادا نمود بعد از کم نمودن مخارج است.
مسأله 1871 :
آنچه را که از معدن استفاده شده است چنانچه به حد نصاب نرسد در صورتي که به تنهائي يا با منفعت هاي ديگر کسب، از مخارج ساليانه زياد بيايد خمس آن واجب است.
مسأله 1872 :
گچ و آهک و گل سر شور و گل سرخ بنابر احتياط واجب از معدن به حساب مي آيد و خمس دارد.
مسأله 1873 :
کسي که از معدن چيزي به دست مي آورد، بايد خمس آن را بدهد چه معدن روي زمين باشد يا زير آن، در زميني باشد که ملک است يا در جايي که مالک ندارد.
مسأله 1874 :
اگر شک کند که آنچه را خارج نموده است به حد نصاب رسيده است يا خير، احتياط واجب آن است که امتحان نمايد يعني از راه وزن کردن يا راههاي ديگر قيمت آن را معلوم نمايد.
مسأله 1875 :
اگر چند نفري چيزي از معدن بيرون آورند، چنانچه بعد از کم کردن مخارجي که براي آن کرده اند، اگر سهم هر کدام آنها به 105 مثقال نقره يا 15 مثقال طلا برسد بايد خمس آن را بدهند.
مسأله 1876 :
اگر معدني را که در ملک ديگري است بدون اذن صاحب آن استخراج کنند آنچه از آن بدست مي آيد مال صاحب ملک است و چون صاحب ملک براي بيرون آوردن آن خرجي نکرده، بايد خمس تمام آنچه را که از معدن بيرون آمده بدهد.
مسأله 1877 :
اجير گرفتن براي اخراج معدن جايز است و اجاره کننده، مالک معدن مي شود در صورتي که اجير به نحو خاص باشد يعني جميع منافع او يا منفعت مخصوصه خارج کردن، براي اجاره کننده باشد اما اگر اجير به نحو مطلق باشد، در صورتي که خودش قصد تملک کند، مالک مي شود.
مسأله 1878 :
اگر معدن در زمين آبادي باشد که مسلمين آن را به زور و غلبه بدست آورده اند مانند اکثر اراضي ايران و عراق، چنانچه مسلماني آن معدن را اخراج کند مالک مي شود و بايد خمس آن را بپردازد، و اگر غير مسلمان اخراج کند مالک نمي شود. و اگر کافر معدني را از زميني که در حال فتح مسلمين، موات است اخراج کند مالک نمي شود.