راه هاى اثبات اجتهاد و اعلميّت، و به دست آوردن، عمل کردن
و پاسخگويى به فتاوا
تعارض گواهى بر اعلميّت
سوال 79 :
اگر عده اى از علما ـ که توانايى تشخيص مجتهد اعلم را دارند ـ فردى را معرفى نمايند، امّا خود انسان به اعلميّت فرد ديگرى يقين داشته باشد و يا ببيند جمع ديگرى از علما، مجتهد ديگرى را معرفى نموده اند، تکليف چيست؟
جواب :
در صورتى که يقين انسان به اعلم بودن فرد ديگر، بر اساس موازين ذکر شده باشد، عمل به يقين مقدم است و در صورت تعارض نظرات علما، اگر مرجحات ديگر، هم چون اورعيت در يکى از آنان بود، بايد از وى تقليد کرد و در صورت يأس از ترجيح يکى از آن دو بر ديگرى، فرد اختيار دارد که از هر يک از آن دو مجتهد تقليد نمايد.
تحقيق کردن از يک مرجع
سوال 80 :
آيا مى توان بدون تحقيق مرجع تقليد را انتخاب کرد؟
جواب :
بايد از مرجع اعلم تقليد کرد.
رابطه شلوغى درس خارج با اعلميّت
سوال 81 :
آيا شلوغى درس خارج يک مجتهد، دليل اعلميّت او در استنباط احکام فقهى مى تواند باشد؟
جواب :
از آن جا که ملاک اعلم بودن، فهم بهتر حکم الهى است و اين مطلب با نحوه بيان و چگونگى تدريس ملازمه اى ندارد، پس شلوغى درس خارج نمى تواند ملاک اعلم بودن مجتهد محسوب گردد.
راه شناخت اورع بودن مجتهد
سوال 82 :
طريق شناخت مجتهد اورع چيست؟
جواب :
طريق شناخت مجتهد اورع، همان طريق شناخت اعلم است.
پيروى از ديگران در انتخاب مرجع تقليد
سوال 83 :
اگر بزرگ يک قوم، عشيره و خانواده از فردى تقليد کند، آيا افراد ديگر مى توانند به تبعيت از او از همان مجتهد تقليد نمايند؟
جواب :
خير؛ مگر آن که او توانايى تشخيص مجتهد و اعلم را داشته باشد و به واسطه گفتار وى، براى ديگران علم يا اطمينان به اجتهاد و اعلميّت آن فرد پيدا شود.
تقليد بدون تحقيق
سوال 84 :
اگر فردى بى سواد با راهنمايى يک عالم بدون تحقيق از کسى تقليد کند، جايز است؟
جواب :
اگر فهميد از مرجع اعلم تقليد کرده مشکلى ندارد وگرنه در صورتى اعمال او صحيح است که بفهمد به وظيفه واقعى خود رفتار کرده است، يا عمل او با فتواى مجتهدى که وظيفه اش تقليد از او بوده، يا با فتواى مجتهدى که فعلاً بايد از او تقليد کند مطابق باشد و عباداتى را که قبلاً انجام داده با قصد قربت انجام داده باشد.
عدم تشخيص فالأعلم در رجوع مرجع در احتياط هاى واجب
سوال 85 :
اگر مجتهد اعلم بعدى را نتوانستيم بشناسيم، احتياط هاى واجب را به چه کسى رجوع کنيم؟
جواب :
در صورت تساوى مراجع از نظر علم و يا عدم امکان تشخيص اعلم، مخيّر هستيد به هر کدام رجوع کنيد؛ مگر اين که يکى از آن ها اورع باشد که بر ديگران مقدّم است.
اختيار زن در انتخاب مرجع
سوال 86 :
آيا زن در انتخاب مرجع تقليد مستقل است، يا بايد تابع شوهرش باشد؟
جواب :
خير، زن در انتخاب مرجع تقليد مستقل است.
وظيفه ى کسى که به سنّ بلوغ مى رسد
سوال 87 :
اگر بچّه اى به سنّ بلوغ برسد ولى هنوز از جهت نداشتن رشد کافى نتواند مرجع تقليدش را بشناسد، والدين او در قبال وى چه وظيفه اى دارند؟
جواب :
سيره ى مؤمنين بر ارشاد اين دسته افراد و تحقيق براى آن ها است.
سوال 88 :
اگر شک نمودم که آيا در زمان تقليد از مرجع قبلى، واجد شرط تقليد [تکليف يا تمييز [بوده ام يا نه، وظيفه ام چيست؟
جواب :
اگر در تمييز شک داريد، بايد به مجتهد زنده اى که شرايط تقليد را داراست، رجوع کنيد.
نيّت کردن هنگام تقليد از مرجع
سوال 89 :
آيا براى تقليد از مرجع تقليد نيّت زبانى لازم است؟
جواب :
خير بلکه عمل بر طبق فتاواى او لازم است.
احراز صلاحيّت مرجع بعد از مدّتى تقليد
سوال 90 :
اگر کسى پس از مدّتى که از مجتهدى تقليد کرد، صلاحيّت مجتهد را براى تقليد احراز کرد، آيا حکم کسى را دارد که مى خواهد از آغاز از او تقليد نمايد، مثلاً در صورتى که صلاحيّت وى، بعد از فوت او احراز شد، مى تواند بر تقليد وى باقى باشد؟
جواب :
اعمال او در اين مدت محکوم به صحّت است، ولى در فرض سوال، بقاى بر تقليد مشکل است.
تقليد از غير اعلم
سوال 91 :
در مسأله اى مرجع تقليد فتوا داشته و مقلّد نمى دانسته که رجوع در فتوى جايز نيست، به همين جهت رجوع به غيراعلم کرده است، آيا اعمالش صحيح است؟
جواب :
عملى را که انجام داده است، اگر مخالف با فتواى اعلم بوده، به شرحى که در مسأله ى 20 رساله آمده است جبران نمايد.
اعمال بر خلاف تقليد
سوال 92 :
شخصى مدتى اعمالى را انجام داده و بعد متوجه شده که بر خلاف فتواى مجتهد است، حکم اعمال گذشته اش چيست؟
جواب :
اگر مکلف مدتى اعمال خود را بدون تقليد انجام دهد، در صورتى اعمال او صحيح است که بفهمد به وظيفه ى واقعى خود رفتار کرده است، يا عمل او با فتواى مجتهدى که وظيفه اش تقليد از او بوده يا با فتواى مجتهدى که فعلاً بايد از او تقليد کند مطابق باشد، و عباداتى را که قبلاً انجام داده با قصد قربت انجام داده باشد.
عدم شناخت مرجع اعلم
سوال 93 :
من مقلد امام بودم و بعد از رحلت ايشان بنا به فتواى آقاى اراکى بر تقليد از ايشان باقى ماندم، اکنون مرجع اعلم را نمى شناسم آيا الآن هم مى توانم بر امام باقى باشم؟
جواب :
اگر احراز و يا احتمال اعلميّت ميّت در بين نباشد، رجوع به مجتهد زنده جايز است؛ و در صورتى که مجتهد زنده اعلم باشد يا احتمال اعلميّت او در بين باشد رجوع به او واجب است (جهت اطلاع بيشتر به مسأله هاى 12 و 13 رساله رجوع شود.)
مطابقت اجمالى عمل با فتاوى
سوال 94 :
چنان چه انسان يقين نمايد که عملش با فتاواى يکى از مراجع محترم ـ که تقليد از آن ها جايز است ـ منطبق مى باشد، آيا همين مقدار کفايت مى کند؟
جواب :
مطابقت عمل با نظرات مجتهدِ اعلم، شرط است.
مطالعه ى رساله و يادگيرى احکام
سوال 95 :
آيا لازم است براى تقليد از يک نفر، تمام رساله وى را بخوانيم؟
جواب :
نه، فقط مسايلى را که انسان غالبا به آن ها احتياج دارد، واجب است ياد بگيرد.
در دست نبودن فتواى مرجع
سوال 96 :
اگر در شرايطى دسترسى به مرجع تقليد يا رساله ايشان نباشد، آيا مى توان از رساله ى ساير مراجع در مسأله ى مورد ابتلاء استفاده کرد؟
جواب :
اگر صبر ممکن است، وظيفه، به دست آوردن فتواى مرجع است؛ و در غير اين صورت، اگر احتياط ممکن است، به احتياط عمل نمايد؛ و اگر احتياط ممکن نباشد، چنان چه از انجام عمل محذورى پيش نيايد، مى تواند عمل را به جا آورد و بعد از دسترسى به فتواى مرجع، در صورت مخالفت، اعاده کند، و اين ها در صورتى است که عدم دسترسى در تمام مسايل نباشد، در غير اين صورت، مى تواند به مجتهد اعلم پس از او مراجعه کند.
رجوع به اعلم بعدى در احتياط ها
سوال 97 :
اگر مجتهد اعلم در مسأله اى احتياط واجب کرد و مجتهد اعلم بعدى نيز احتياط واجب کرد، آيا مى توان به مجتهد سوم با مراعات اعلم بودن نسبت به ديگر مجتهدين رجوع کرد؟
جواب :
بله، مى توان به مجتهد سوم رجوع کرد.
سوال 98 :
اگر مجتهد اعلم بعدى پس از فتوا دادن بر خلاف احتياط مجتهد اعلم، احتياط مستحبّى کرده باشد، چه بايد کرد؟
جواب :
عمل به اين احتياط خوب است.
کفايت مطابقت عمل با فتواى مجتد اعلم
سوال 99 :
مقلّدى به احتياط واجب مرجع تقليدش در مسأله اى اعتنا نمى کند (نه به احتياط عمل مى کند و نه به مجتهد اعلم بعدى رجوع مى کند)، اما پس از مدّتى به مجتهد اعلم بعدى رجوع مى کند که وى آن مسأله را واجب نمى داند، آيا عملش صحيح بوده است؟
جواب :
با فرض عدم اختلال شرطى ـ مثل قصد قربت ـ مطابقت عمل با فتواى او در صحيح بودن عمل کافى است.
تقليد از غير اعلم
سوال 100 :
آيا اعمال کسى که به جهت عدم وجود شرايط معتبر تقليد در مجتهد اعلم، از مجتهد غير اعلم تقليد نموده، باطل است؟
جواب :
اگر مراد از شرايط، فقدان شرايط ذکر شده در رساله است، با رعايت اعلم بودن مجتهد بعدى اعمالش محکوم به صحت است.
شرايط حاکم شرع
سوال 101 :
آيا در عمل به دستورات حاکم شرع، شرايط تقليد از مجتهد نيز معتبر است؟
جواب :
بله، حاکم شرع همان مجتهد جامع الشرايط است.
متابعت از مجتهد در موضوعات
سوال 102 :
در صورت اختلاف نظر مجتهد و مقلد در تشخيص موضوع، نظر کدام مقدم است و آيا متابعت از نظر مجتهد در موضوع نيز واجب است.
جواب :
در موضوعات، مقلد به نظر خودش عمل مى کند.
تعارض قوانين با فتوا
سوال 103 :
در تعارض قوانين تصويب شده در مجلس و شوراى نگهبان با فتواى مرجع تقليد، وظيفه مکلف و يا قاضى مقلِّد چيست؟
جواب :
وظيفه ى مقلّد رجوع به فتواى مرجع تقليد خود است.
تعارض بين حکم و فتوا
سوال 104 :
در موارد تعارض بين حکم قاضى و فتواى مرجع به کدام يک بايد عمل نمود؟
جواب :
فتوا در کليات است و حکم در قضاياى شخصيه، بنابراين تعارض بين اين دو وجود ندارد.
سوال 105 :
آيا عمل به حکم يا فتواى ولى امر مسلمانان براى غير مقلدين او واجب است و در صورت تعارض با رأى مجتهد اعلم، کدام يک مقدم است؟
جواب :
مقلد بايد به فتواى مرجع تقليد خودش رجوع کند و موارد خاصّه را سوال کند.
اختلاف زن و شوهر در مرجع تقليد
سوال 106 :
اگر زن و شوهر هر کدام مرجع تقليد متفاوتى داشته باشند، در موارد مشترک و اختلافى که به هر دو نفر آنان مربوط مى گردد ـ مثل جواز و يا عدم جواز دخول بعد از پاک شدن و قبل از غسل حيض ـ وظيفه ى آنان چيست؟
جواب :
بايد به احتياط عمل نمايند.
علت اختلاف فتواى مراجع
سوال 107 :
در حالى که کليه احکام و مسايل از قرآن استخراج مى شود، چرا مراجع نظرات گوناگونى دارند؟
جواب :
احکام از ادله ى اربعه (قرآن، روايت، عقل و اجماع) استخراج مى شود و اين اختلاف در غير مسلّمات و قطعيات در مقام استنباط است.
اختلاف بين طرق به دست آوردن نظر مجتهد
سوال 108 :
اگر برخى از طريق هاى چهارگانه ارايه شده براى به دست آوردن نظر مجتهد با يکديگر منافات پيدا کرد، وظيفه چيست؟
جواب :
شنيدن از خود مجتهد و يا دو نفر عادل، مقدم بر ديدن از رساله و يا شنيدن از فرد مورد اطمينان است و در صورت تعارض بين دو راه اخير بايد تا کسب نظر مجتهد در آن مسأله به احتياط عمل نمايد.
عدم مطابقت نظر مجتهد با واقع
سوال 109 :
اگر مکلف طبق موازين شرعى اعلم بودن مجتهدى را احراز نمود و به دستورات او عمل کرد ولى نظرات او مطابق واقع و دستورات واقعى شارع نبود؛
1) آيا اعمال او باعث رشد و کمال وى مى شود و مستوجب ثواب براى او مى گردد؟
2) آيا در قيامت مورد مؤاخذه قرار مى گيرد؟
جواب :
در فرض مزبور عمل به حجّت کرده و مأجور است.
وظيفه ى نايب در تقليد
سوال 110 :
کسى که براى انجام عباداتى چون نماز و روزه و حجّ نايب مى شود، آيا بايد به فتواى مرجع خودش عمل کند يا به فتواى مرجع تقليد کسى که از جانب وى نايب گرديده است؟
جواب :
نايب بايد به فتواى مرجع تقليد خودش عمل کند و در نيابت از حىّ در حجّ، فى الجمله احتياط کند.
اختلاف وصى يا ورثه با متوفّى در تقليد
سوال 111 :
اگر وصىّ يا ورثه با متوفّى در مرجع تقليد متفاوت باشند، در محاسبه بايد طبق فتواى مرجع خود عمل کنند يا مرجع تقليد ميّت؟
جواب :
در مقدار محاسبه ديون بر ميّت، ميزان و معيار تکليفِ ميّت در زمان حياتش مى باشد، امّا در کيفيّت پرداخت، اگر مورد اختلاف باشد، ميزان، تقليد وصى و ورثه است.
پاسخگويى به مسايل
سوال 112 :
پاسخگويى به مسايل و فتاوا براى عالمى که از آن ها اطلاع دارد واجب است؟
جواب :
از باب ارشاد جاهل بدون عسر و محذور، لازم است.
وظيفه مسأله گويان
سوال 113 :
کسى که در مقام بيان مسايل شرعى است، آيا بايد به نظريات مجتهد يقين داشته باشد يا اطمينان و گمان کافى است و در صورت کشف خلاف تکليف او چيست؟
جواب :
اطمينان هم کافى است و اگر فهميد اشتباه کرده تا جايى که ممکن است بايد اشتباه را برطرف کند.
وظيفه مسؤول عنه در پاسخ به مسايل اختلافى
سوال 114 :
اگر از کسى مسأله شرعى ـ که مورد اختلاف مراجع معظم تقليد مى باشد ـ پرسيده شود، آيا وى موظّف است نظر خود (در صورتى که مجتهد باشد) يا مرجع تقليد خود (در صورتى که مقلّد باشد) را در پاسخ بگويد، يا نظر مرجع تقليد سوال کننده را؟
جواب :
اگر از کسى مسأله ى مورد اختلافى را سوال کنند، او نمى تواند، نظر و فتواى خودش را اجتهادا يا تقليدا بگويد، بلکه بايد بر طبق فتواى مرجع سوال کننده جواب بگويد، چون فرد سوال کننده از وظيفه ى فعليه خودش سوال کرده، که همان فتواى مرجع خودش است.
وجوب ارشاد جاهل
سوال 115 :
اگر تقليد کسى اشکال داشته باشد، آيا وظيفه داريم به او گوشزد کنيم؟
جواب :
اگر جاهل به مسأله است، ارشاد نماييد.
نحوه ى تحقق تقليد
سوال 116 :
تقليد به چه چيز محقّق مى شود؟ به عمل يا به التزام يا به أخذ رساله و يا...؟
جواب :
تقليد به وسيله ى عمل بر وِفق فتواى مجتهد جامع الشّرايط محقّق مى شود، و التزام و... از مقدّمات تقليد به شمار مى روند.
ظهور و اطلاق کلام مجتهد
سوال 117 :
آيا مى شود به اطلاق کلام مجتهد عمل نمود و يا به ظهور آن اکتفا کرد؟
جواب :
در مواردى که عقلا به ظهور و اطلاق تمسک مى کنند مانع ندارد، به شرطى که جستجوى کامل از مظانّ آن شده باشد.