احکام ديه در سوانح رانندگى
سوال :
اگر راننده اى ناگهان خود را محير بين دو محذور ببيند مثلاً يا بايد از تصادف با ماشين مقابل فرار کند و به ناچار با عابر پياده برخورد نمايد و يا با ماشين مقابل تصادف نموده و موجب قتل مسافرين گردد و سرانجام راه اوّل را انتخاب نموده و با عابر برخورد و موجب قتل عابر شود آيا قتل عمد محسوب است و حکمش قصاص است و يا حکم ديگرى دارد؟
جواب :
مسأله شقوق و فروض مختلف دارد، يک فرض اينست که راننده ماشين ببيند ماشينى که از روبرو مى آيد بوضع غير عادى و غيرمجاز چنان در حرکت است که تصادم او با او، و تلف مسافرينش و بلکه مسافرين ماشين روبرو قطعى است و براى نجات خود و مسافرينش راهى غير از تغيير مسير و قتل عابر پياده نباشد در اين صورت تغيير مسير و قتل عابر پياده براى دفع خطر ماشين مذکور جايز نيست و قتل، قتل عمد و قصاص دارد و دوران امر بين المحذورين نيست فرض دوم اينستکه ماشين او خود بخود با ماشين مقابل يا شئ ديگرى تصادم مى کند و رفع تصادم متوقف بر قتل عابر پياده است در اين صورت نيز قتل عابر جائز نيست و قتل عمد است و مثل اينستکه سيل به خانه اى که در آن ده نفر باشند متوجّه باشد و شخصى آنرا بخانه اى که پنج نفر در آن تلف مى شوند بگرداند فرض سوّم اينستکه حادثه طورى پيش آمده باشد که راننده يا بايد ماشين را باختيار به سمتى که تصادف در جلو دارد ببرد و جمعى را هلاک کند يا بسمتى که منجر بقتل يک نفر مى شود، برود در اين صورت عقلاً بلکه شرعاً بايد اقل المحذورين را انتخاب نمايد ونظير آن اينستکه راننده ملاحظه کند يا بايد به اختيار ترمز کند و عدّه اى تلف شوند يا بايد جلو برود و به تصادف با خطر ديگرى برخورد کند که در اين صورت هم اقّل المحذورين را بايد انتخاب کند و به هر حال در صورى که مسأله دوران امر بين المحذورين باشد و خود راننده سبب حادثه شده باشد چون قتل از روى عمد و قصد واقع مى شود ظاهراً حکم قتل عمدى را دارد اگرچه احتياط اينستکه ورثه مقتول به ديه اکتفاء کنند و اگر راننده سبب نشده و حادثه در اثر مثل نقص فنّى و جريان ناگهانى واقع شده حکم قصاص ندارد و بايد به ديه اکتفاء شود.
سوال :
اتومبيلى با سرعت مجاز و رعايت مقررات راهنمائى و رانندگى از کوچه اى در حال عبور بوده که ناگهان فردى از يکى از منازل با سرعت به قصد ورود به منزل مقابل بيرون مى آيد و با اتومبيل برخورد نموده و کشته مى شود آيا قتل از موارد خطاء محض است و يا خون عابر هدر است؟
جواب :
در اين فرض اگر قتل مستند به بى احتياطى و بى مبالاتى خود عابر باشد و راننده با مراعات سرعت مجاز قادر بکنترل وسيله سوارى نباشد ظاهر اينست که خون عابر هدر است و الاّ قتل به هر صورت واقع شده شبه عمد يا خطا، حکم آنرا دارد.
سوال :
اگر شخصى از راننده اى بخواهد او را به تهران ببرد، در وسط راه بر اثر بارندگى شديد و ترمز کردن راننده، ماشين دچار حادثه شود و شخص مسافر به رحمت خدا واصل شود، راننده اکنون زنده است. سوال اين است که نسبت به کفاره اين قتل آيا راننده مسئوليتى دارد يا نه؟ (در ضمن در موقع بارندگى به امر مسافر راننده تصميم مى گيرد سرعت ماشين را کم کند ولى اشتباهاً ترمز مى کند که منجر به واژگونى ماشين مى شود)؟
جواب :
در فرض سوال که قتل بر اثر اشتباه راننده در ترمز گرفتن صورت پذيرفته است قتل خطائى است و کفاره آن بترتيب، عتق رقبه و60 روز روزه گرفتن و60 مسکين طعام دادن است که با عجز از هر کدام ديگرى واجب مى شود.
سوال :
در تصادفى ما بين اتوبوس و موتورى و خاور، راکب موتور سيکلت فوت مينمايد نحوه تصادف به شرح زير بوده:
1 ـ اتوبوس شهرى در جاده در حرکت بوده که بعلت متوقف شدن ماشين قبلى متوقف مى شود و براى اينکه به حرکت خود ادامه بدهد بدون توجه به وضعيت پشت سر خود و نگاه به آئينه سمت چپ فرمان را به سمت چپ مى پيچد.
2 ـ موتور سوارى که از پشت سر اتوبوس و در جهت اتوبوس حرکت مينموده به محض انحراف اتوبوس به قسمت بدنه جلو اتوبوس اصابت نموده و کنترل موتور از دستش خارج و به وسط جاده پرتاب مى شود. خاورى که از همان جاده و در جهت مخالف اتوبوس و موتورى در حرکت بوده موتور سوار را زير لاستيک خود مى گيرد و موتورى فوت مى نمايد.
3 ـ راننده اتوبوس مدعى است موتورى پس از پرتاب شدن و به زمين خوردن بلند شد و ايستاد و اگر راننده خاور سرعتش زياد نبوده و او را زير نمى گرفت موتورى کشته نمى شد. بعضى از شهود و ناظرين صحنه اظهار ميدارند راکب موتور پس از خوردن به زمين بلند شد و نشست و دستهاى خود را روى سر گرفت که خاور او را زير گرفت.
4 ـ هيچگونه خط ترمزى از خاور در جاده مشاهده نشده است.
5 ـ راننده اتوبوس و بعضى از شهود و ناظرين صحنه اظهار مى دارند فاصله خاور با راکب حدود بيست متر بوده است ولى راننده خاور مدعى است که فقط صدائى شنيده است و پس از ايستادن متوجه شده موتورى زير چرخ خاور رفته و منظورش اين است که فاصله اش با اتوبوس در حين برخورد موتور سيکلت بسيار کم بوده.
6 ـ کارشناسان تصادف، مقصر در حادثه را راننده اتوبوس بعلت انحراف به چپ مى دانند با توجه به شرح واقعه و سببيّت اتوبوس و مباشرت خاور حکم موضوع را بيان فرمائيد آيا در صورتى که ثابت شود فاصله خاور حدود بيست متر بوده و هيچگونه اثر ترمزى نيز از خاور مشاهده نشده مى توان راننده خاور را مقصّر صد در صد فرض نمود، يا اينکه در هر صورت سبب اقوى از مباشر بوده و در نتيجه اتوبوس مقصر در حادثه و ضامن ديه است يا حکم ديگرى دارد؟
جواب :
با فرض اينکه موتور سوارى که به اتوبوس خورده پس از آن زنده بوده و موت او بواسطه اين واقع شده که خاور او را زير گرفته چنانچه خاور با سرعت مجاز در حرکت بوده و راننده قادر به کنترل آن نبوده ظاهراً قتل مستند به راننده اتوبوس مى شود زيرا سبب اقوى از مباشر است و اگر خاور با سرعت غير مجاز در حرکت بوده يا راننده قادر به کنترل آن بوده است قتل به راننده خاور مستند مى شود. البته استناد قتل به راننده خاور موجب سقوط ديه جراحاتى که از جهت اتوبوس به مقتول وارد شده نيست و اگر راننده اتوبوس با راننده خاور در دعوى اختلاف داشته باشند و با بيّنه شرعيّه دعوى احد طرفين ثابت نشود و قاضى نيز از اوضاع و احوال و امارات علم پيدا نکند مورد، مورد تحالف است و با تحالف طرفين بعيد نيست که اگر طرفين به تنصيف ديه توافق نکنند حکم رجوع به قرعه باشد.
سوال :
اينجانب مدت 9 سال است که با فردى يک دستگاه اتوبوس که هر کدام سه دانگ از آن را به شراکت خريديم و در اين مدت شريکم راننده آن بوده است و هر چه بدست مى آورد، بدون پرسيدن از آن هر بار مقدارى از درآمد به اينجانب مى داد و در مخارج اتوبوس هم، با هم شريک بوديم. در اواخر ماه صفر به علت خارج شدن اتوبوس از جاده و واژگون شدن ان راننده شريکم و يک نفر از مسافران آن کشته شدند. لازم به ذکر است که وضع زندگى آنها از لحاظ مالى خوب مى باشد و قيم آنها نيز خانمش مى باشد و فرزندان مرحوم 8 نفر و خانواده خودم نيز 10 نفر مى باشند. اکنون وظيفه ما نسبت به سهمى که به شراکت داشتيم از لحاظ شرعى چيست؟ آيا خسارت ناشى از حادثه با خانواده شريکم راشد مى باشد يا به طور شراکت؟
جواب :
بطور کلى مجرد شرکت در ماشين موجب شرکت در ضمان ديه مقتول نيست ديه مقتول اگر قتل شبه عمد باشد بعهده قاتل است و اگر خطائى باشد بعهده عاقله قاتل است و اما نسبت به خسارت وارده بخود ماشين اگر راننده تعدّى و تفريط در محافظت ماشين نکرده باشد ضامن خسارت وارده بر ماشين نيست. و در نزاع موضوعى مرافعه شرعيه لازم است. واللّه العالم.