نماز
سوال 237 :
ـ تعريف بدعت چيست؟ و نيز شهادت ثالثه در اذان چه حکمى دارد؟
جواب :
بدعت يعنى اينکه چيزى را که جزء دين نيست به عنوان يک امر دينى وارد دين کردن و به آن عمل کردن، ولى شهادت ثالثه در اذان و اقامه يک امر مستحب است ـ البته به عنوان ذکر مطلق ـ چون اين شهادت به قول مرحوم مجلسى(ره) در بحار از اشرف اذکار است و ذکر گفتن در بين اذان يا اقامه يا نماز مانعى ندارد و اين مسأله ربطى به بدعت ندارد.
سوال 238 :
ـ شهادت به ولايت امير مؤمنان على(عليه السلام) در اذان و اقامه به چه قصدى گفته مى شود؟ و آيا صحيح است در تشهد بعد از شهادت به نبوت، شهادت به ولايت نيز گفته شود؟
جواب :
همانطور که در توضيح المسائل، مسأله 938 ذکر شده، شهادت به ولايت جزء اذان و اقامه نيست ولى خوب است به قصد قربت گفته شود و تشهد نماز را همانطور که در مسأله 1122 توضيح المسائل بيان شده، بخوانند.(1)
----------
1 ـ مناسب است اين مسأله از دو جنبه بررسى شود:
----------
(صفحه125)
----------
الف ـ نظر بعضى از علماى عظام رضوان الله تعالى عليهم (الاقوال).
ب ـ نقل روايات به دست آمده در اين مورد (الاخبار).
الاقوال
قال المجلسى قدس سره: لايبعد کون الشهادة بالولاية من الاجزاء المستحبة للأذان بشهادة الشيخ و العلامة و الشهيد و غيرهم، بورود الاخبار بها.
«قال الشيخ فى المبسوط: فامّا قول «اشهد انّ عليا اميرالمؤمنين و آل محمد خير البرية» على ما ورد فى شواذّ الاخبار، فليس بمعمول عليه فى الاذان ولو فعله الانسان لم يأثم به غير انّه ليس من فضيلة الاذان و لاکمال فصوله، و قال فى النّهاية: فاما ما روى فى شواذّ الأخبار من قول «أنّ عليا ولىّ الله و انّ محمداً و آله خير البشر» فَمِمّا لايعمل عليه فى الاذان و الاقامة، فمن عمل به کان مخطئاً.
و قال فى المنتهى: و امّا ما روى من الشّاذ من قول «ان عليّا ولىّ اللّه و آل محمد خير البريّة»، فممّا لايعوّل عليه. فيدلّ على استحباب ذلک عموماً و الأذان من تلک المواضع و قدمَرّ امثال ذلک فى ابواب مناقبه عليه السلام ولو قاله المؤذّن او المقيم لابقصد الجزئية بل بقصد البرکة، لم يکن آثماً فانّ القوم جَوَّزوا الکلام فى اثنائهما مطلقاً و هذا من أشرف الأدعية و الأذکار، انتهى ملخصا ما فى بحارالانوار: ج84، ص 112.
مجلسى اول قدس سره در روضة المتقين ج 2، ص 245 (شرح من لايحضر الفقيه) پس از نقل فرمايش شيخ صدوق، فرموده است: محقق، علامه و شهيد اخبار دالّة بر شهادت به ولايت اميرالمؤمنين على(ع) بعد از شهادتين را نسبت به شذوذ داده اند. (والشّاذ ما يکون صحيحاً غير مشهور... مع انّ عمل الشيعة کان عليه فى قديم الزّمان و لعل ترک ذکره فى الاخبار الواردة فى الاذان للتّقية...)
مرحوم صاحب جواهر قدس سره بعد از نقل کلام مرحوم صدوق در «فقيه» فرموده است: و مع ذلک کلّه فعن المجلسى انّه لايبعد کون الشهادة بالولاية من الاجزاء المستحبة للأذان استناداً الى هذه المراسيل الّتى رميت بالشّذوذ و انّه مما لايجوز العمل بها و الى ما فى خبر القاسم بن معاوية المروى عن احتجاج الطبرسى عن الصادق عليه السلام «اذا قال احدکم لا اله الا الله محمد رسول الله صلى الله عليه و آله فليقل على اميرالمؤمنين و هو کما ترى، الا انّه لابأس بذکر ذلک لاعلى سبيل الجزئية عملاً بالخبر المزبور و لايقدح مثله فى الموالات و الترتيب بل هى کالصلوة على محمد صلى الله عليه و آله عند سماع اسمه و الى ذلک اشار العلامة الطباطبايى(ره) فى منظومته عند ذکر سنن الاذان و آدابه فقال:
صَلّ اذا ما اسم محمّد بدا عليه و الآل فصل لتحمدا
و اکمل الشّهادتين بالّتى قد اکمل الدّين بها فى المِلّة
و انّها مثل الصلوة خارجة عن الخصوص بالعموم والِجَة
ثم قال (صاحب الجواهر): بل لولا تسالم الاصحاب لأمکن دعوى الجزئيّة بناءً على صلاحيّة العموم المشروعية الخصوصيّة و الأمر سهل. انتى کلام صاحب الجواهر(ره) (ج 9، ص 87)
و قال المحقق الهمدانى فى مصباح الفقيه، ج 2، باب اذان و اقامه: فالأولى ان يشهد لعلى عليه السلام بالولاية و اِمْرَةِ المؤمنين بعد الشهادتين قاصداً به امتثال العمومات الدالة على استحبابه...
----------
(صفحه126)
----------
و قال الحکيم قدس سره فى المستمسک ج 5، ص 544: کما انه لابأس بالاتيان بشهادة اَنّ عليّاً اميرالمؤمنين و ولى اللّه بقصد الاستحباب المطلق لما فى خبر الاحتجاج عن ابى عبدالله عليه السلام اذا قال احدکم لا اله الا اللّه محمد رسول الله فليقل علىٌّ اميرالمؤمنين عليه السلام، بل ذلک فى هذه الأعصار معدود من شعائر الايمان و رمز التشيع فيکون من هذه الجهة راجحاً شرعاً بل قد يکون واجباً لکن لابعنوان الجزئية من الأذان...
و قال الخويى(ره) فى منهاج الصالحين، ج 1، کتاب الصلوة فى فصول الاذان و الاقامة: و يستحب الصلوة على محمد و آل محمد عند ذکره الشريف و اکمال الشهادتين بالشهادة لعلى عليه السلام بالولاية و امرةِ المؤمنين فى الاذان و غيره.
پايان نقل کلمات جمعى از اعاظم قدس سرهم الشريف.
بلى مرحوم شيخ صدوق(ره) در من لايحضره الفقيه در ابواب اذان واقامه فرموده است: مفوضه... در اذان، شهادت به ولايت را زياد کرده اند و بعضى از آنان «خيرالبرية» را به «اشهد ان محمّداً رسول الله زص)» زياد کرده اند....
و از آنان مذمّت کرده است، ولى همانگونه که قبلاً گفته شد مرحوم مجلسى اول(ره) در شرح من لايحضره الفقيه، جواب مرحوم صدوق(ره) را داده است. (به صفحه 101 همين کتاب مراجعه شود).
و در هر حال ظاهراً مراد شيخ صدوق(ره) از مفوضه کسانى بوده اند که اعتقاد داشته اند، کارها و امور به ائمه عليهم السلام واگذار و تفويض شده يا مراد او کسانى بوده اند که شهادت به ولايت را به عنوان جزء اذان و زيادى درآن مى گفته اند، و شايدعلت مذمّت شيخ(ره) اين بوده که در آن عصر و زمان، شيعه در برابر اهل سنت، تحت فشار وگرفتار تقيّه بوده است والله العالم.
الأخبار:
1 ـ عن النبى صلى الله عليه و آله: قال دخلت الجنة فرايت على بابها مکتوباً بالذهب «لا اله الا الله، محمد حبيب الله، على بن ابيطالب ولىّ الله، فاطمة اَمَة الله، الحسن و الحسين صفوة الله، على مبغضيهم لعنة الله (فوائد الرضويه، ج 2، ص 390 به نقل از کتاب «صد منقبت فضل بن شاذان القمى ره»)
2 ـ عن ابى عبدالله عليه السلام قال: انّا اوّل اهل بيت نوّه اللّه بأسماءنا (اى رفع اللّه ذکرنا بين المخلوقات) انه لماخلق السموات و الارض امر مناديا فنادى اشهد ان لا اله الا الله، ثلاثا; اشهد انّ محمد رسول الله، ثلاثا; اشهد انّ عليّاً اميرالمؤمنين حقا، ثلاثا. (اصول کافى، ج 1، ص 441، کتاب الحجة باب مولد النّبى صلى الله عليه و آله، حديث 8).
3 ـ و عنه عليه السلام قال قال رسول الله صلى الله عليه و آله: انّ العبد اذا توضّأ فغسل وجهه تناثرت ذنوب وجهه (الى ان قال): و ان قال فى آخر وضوئه او غسله من الجنابة: سبحانک اللهم و بحمدک اشهد ان لا اله الا انت و اشهد ان عليّا وليّک و خليفتک بعد نبيّک و انّ اوليائه خلفائک و اوصيائک، تحاتت عنه ذنوبه... (وسايل الشيعه، ج 1، ص 280).
4 ـ عن النبى صلى الله عليه و آله قال: ان حلقة باب الجنة من ياقوتة حمراء على صفائح الذهب، فاذادقّت الحلقة على الصفحة طنّت و قالت يا على، يعنى: حلقه و کوبه درب بهشت از ياقوت سرخى است بر صفحه اى
----------
(صفحه127)
----------
از طلا، که چون کوبه و حلقه را بردرب مى کوبند، صدايى مى دهد و گويد: يا على. (امالى مرحوم شيخ صدوق، مجلس 86، حديث 13).
5 ـ و عنه صلى الله عليه و آله قال: ذکرالله عبادة و ذکرى عبادة و ذکر علىّ عبادة و ذکر الائمة من ولده عبادة (مستدرک الوسائل، ج 1، کتاب الصلوة، ابواب الذکر، باب 1، حديث 1، سنداً عن اختصاص شيخ مفيد از شيخ صدوق«ره») .
6 ـ و عن الصادق عليه السلام: ما اجتماع فى مجلس قوم لم يذکروا الله و لم يذکرونا الا کان ذلک المجلس حسرة عليهم يوم القيامة. ثم قال ابوجعفر عليه السلام: ان ذکرنا من ذکرالله و ذکر عدوّنا من ذکر الشيطان (وسايل الشيعه، ج 4، ص 1215) مرحوم مجلسى در مرآة العقول، ج 12، ص120 در شرح اين حديث فرموده است که، ذکر خدا بدون ذکر ائمه عليهم السلام متصور نيست (قال: ان الخبر يدل على ان ذکرالله تعالى لايتصوّر بدون ذکر الائمة عليهم السلام).
7 ـ و فى فقه الرضا عليه السلام قال: فاذا صليت الرکعة الرابعة فقل فى تشهده بسم الله و باللّه و الحمدللّه اشهد ان لا اله الاّ اللّه و اشهد انّ محمداً عبده و رسوله ارسله بالحق بشيراً و نذيراً اشهد انک نعم الربّ و انّ محمّداً نعم الرسول و انّ على بن ابى طالب نعم الولى و ان الجنة حق و النارحق... (مستدرک الوسائل، کتاب الصلوة ابواب التشهد، باب کيفية التشهد، حديث 3).
8 ـ و فيه ايضاً عنه عليه السلام قال: اذا قلت تکبير السابعة تقول وجهت وجهى للذى فطر السموات والارض حنيفاً مسلماً على ملّة ابراهيم و دين محمد و ولاية اميرالمؤمنين على بن ابى طالب صلوات الله عليهم و ما انا من المشرکين... (مستدرک الوسائل، ابواب تکبيرة الاحرام، باب 6، حديث 3).
9 ـ و فى الوسائل عن الصادق عليه السلام فقل ـ بين التکبيرات السبع ـ على ملة ابراهيم و دين محمد و منهاج على بن ابيطالب عليه السلام و فى ذيله عن الحجة(عج) على ملة ابراهيم و دين محمد صلى الله عليه و آله و هدى علىّ اميرالمؤمنين عليه السلام... (وسائل الشيعه، ابواب تکبيرة الاحرام، ج 4، ص 724، باب 8، ذيل حديث 3).
10 ـ و فى اللؤلؤ و المرجان عن النبى صلى الله عليه و آله قال ذکر على بن ابيطالب عليه السلام عبادة و من علامات المنافق ان يتنفّر عن ذکره و يختار القصص الکاذبة و اساطير المجوس على استماع فضائله ثم قرء عليه السلام و اذا ذکرالله وحده اشمأزت قلوب الذين لايؤمنون بالآخرة و اذا ذکرالذين من دونه اذاهم يستبشرون فسئل عن تفسيرها قال اما تدرون ان رسول الله صلى الله عليه و آله قال اذکروا على بن ابى طالب(ع) فى مجالسکم فان ذکره ذکرى و ذکرى ذکرالله تعالى... (لؤلؤ و مرجان، ص 211)
11 ـ و عن الصادق عليه السلام (فى ذيل خبر) قال: ان الله عزّوجل لمّا خلق العرش کتب عليه لا اله الاّ الله محمد رسول الله علىّ اميرالمؤمنين(ع) (الى ان قال) ثم قال عليه السلام فاذا قال احدکم لا اله الا الله محمد رسول الله فليقل على اميرالمؤمنين (بحارالانوار، ج 84، ص 112) و عن ابى جعفر عليه السلام، قال: «إن الشيطان إذا سمع منادياً ينادي يا محمد يا علي، ذاب کما يذوب الرصاص» (کافى: ج6، ص20، و عدة الداعى:77).
در اينجا مناسب است معناى ذکر بطور خلاصه بيان شود تا در موارد ديگر نيز که گفته مى شود ذکر يا ذکر
----------
(صفحه128)
سوال 239 :
ـ نماز صبح چه وقت قضا مى شود؟
جواب :
وقتى که قرص خورشيد در افق نمازگزار ديده شد، نماز قضا شده است.
سوال 240 :
ـ اگر انسان نزديک اذان صبح بيدار شود و بداند يا احتمال قوى بدهد که اگر مجدداً بخوابد، نماز صبحش قضا مى شود، آيا جايز است بخوابد؟
جواب :
در فرض سوال اگر خوابيدن، بى اعتنايى و سبک شمردن نماز تلقى نمى شود، خوابيدن مجدّد مانعى ندارد وحرام نيست.
----------
مطلق، معناى آن روشن باشد.
فى معنى الذکر
قال المجلسى فى مرأة العقول ج 84، ص 113; و المراد بالذّکر کل ما يصير سبباً لخطور الله سبحانه بالبال و اطاعة او امره و نواهيه.... و ذکر اصفياء الله من انبيائه و حججه و ذکر مناقبهم و فضائلهم و دلائل امامتهم فقد ورد فى الاخبار ان ذکرنا من ذکرالله تعالى و ذکر عدونا من ذکر الشيطان و ذکر المعاد و الحشر و الحساب و الجنّة والنار و کلّ ذلک من ذکرالله تعالى: و قال(ره) ايضاً فى بحارالانوار، ج 84، ص 113 و هذا من اشرف الادعية و الاذکار.
و فى صحيح الحلبى عن الصادق عليه السلام قال کلما ذکرت الله عزّوجل به او النبىّ صلى الله عليه و آله فهو من الصلوة (وسائل الشيعة، ج 4، ص 944 ابواب الرکوع باب 20، حديث 4) و قال الخوئى قدس سرّه فى فقه الشيعة کتاب التقليد ج 1، ص 12 فى ذيل قوله تعالى «فاسئلوااهل الذکر»: «الظاهر ان المراد بالذکر، هو مطلق ما يوجب ذکرالله تعالى مما يرجع الى امر النبوة والولاية و الاحکام الالهية...».
و قال الشيخ ابوعلى: «الذکر حضور المعنى فى النفس و قد يستعمل الذکر بمعنى القول لانّ من شأنه ان يذکر به المعنى و التذکر هو طلب القول...». (مجمع البحرين فى معنى الذکر)
نتيجه گيرى
از آنچه نقل شد، استفاده مى شود که شهادت به ولايت، ذکر و دعا و عبادت است. و همانطور که در مسأله 9 مبطلات نماز در عروة الوثقى فرموده است: ذکر و دعا در تمام حالات نماز بى اشکال است. بنابراين شهادت به ولايت به قصد ذکر مطلق، در تشهد نماز و غيره، اشکال ندارد و ضرر به نماز نمى رساند.
تذکر لازم
البته بايد توجه داشت که اگر شهادت به ولايت موجب اختلاف يا برخلاف تقيّه باشد، جايز نيست و چه بسا حرام مى باشدو نبايد به زبان آورد و به مقتضاى آيه شريفه «اِلاّ من اکره و قلبه مطمئن بالايمان...» لازم است مؤمنين به ائمه عليهم السلام و مقام ولايت آنان توجه داشته باشند. ولى هر عملى که موجب تفرقه و اختلاف شود بايد ترک شود.
اللّهم احينا و امتنا باطاعتهم و ولايتهم و شفاعتهم آمين رب العالمين.
----------
(صفحه129)
سوال 241 :
ـ آيا بيدار کردن مهمان و افراد خانواده براى نماز صبح، لازم است؟
جواب :
در حال خواب، تکليف ساقط است، اما اگر بيدار نکردن افراد، سبک شمردن و بى اعتنايى به نماز تلقى شود، بايد آنها را بيدار کرد و همينطور اگر خود آنها رضايت داشته باشند.
سوال 242 :
ـ معمولاً اشخاص کارگر که اول وقت عازم رفتن سر کارهستند، بدون اينکه يقين به دخول وقت پيدا کنند، به صِرف ديدن ساعت يا شنيدن اذان، نماز خود را مى خوانند، آيا صحيح مى باشد؟
جواب :
اگر يقين به دخول وقت پيدا کنند، يا دو شاهد عادل، شهادت به دخول وقت دهند، يا مؤذنِ موثقِ وقت شناس اذان بگويد; مى توانند نماز بخوانند ولى اگر شک در دخول وقت دارند، بايد صبر کنند.
سوال 243 :
ـ شخصى به گمان اينکه وقت نمازظهر گذشته است، قصد نماز عصر کرد و بعد از نماز متوجه شد که براى نماز ظهر لااقل به مقدار يک رکعت وقت داشته است، آيا نيّت کند نمازى که خوانده ظهر باشد و مجدداً نماز عصر را بخواند، يا وظيفه اى ديگر دارد؟
جواب :
در فرض سوال چهار رکعت نماز به قصد مافى الذمه و بدون نيت ظهر يا عصر بخواند، کفايت مى کند.
سوال 244 :
ـ شخصى در اثر بيمارى وعوارض جسمانى مجبور است هميشه به رو بخوابد. وظيفه او در نماز از جهت رو به قبله بودن چگونه است؟
جواب :
در فرض سوال طورى بخوابد که سر او رو به قبله باشد.(1)
سوال 245 :
ـ آيا نماز زن با پوشش بدن نما صحيح است؟
----------
1 ـ بطورى که اگر خودش بطور معمول برخيزد و بنشيند، صورت او به سمت قبله قرار مى گيرد، ضمناً اين فرع در کتب مربوطه به نظر نرسيد.
----------
(صفحه130)
جواب :
نماز زن با لباس بدن نما صحيح نيست.
سوال 246 :
ـ اگر زن با پيراهن آستين کوتاه نماز بخواند ولى چادرش دستهاى او را بپوشاند اشکال دارد؟
جواب :
اشکال ندارد.
سوال 247 :
ـ ما حکم صلاة المرأة التى يبرز بعض شعرها فى الاثناء ثم علمت قبل الفراغ او بعده؟
جواب :
إن علمت به بعد الفراغ صحت الصلاة، و صحت أيضاً إن علمت به في الأثناء لکن لافي حال الانکشاف بل بعده و بعد الستر مجدداً، من غير التفات منها، و أما إن علمت به في الأثناء في حال الانکشاف ولو لحظة تجب المبادرة إلى ستره و الإتمام ثم الاستئناف على الأحوط وجوباً.
سوال 248 :
ـ در حال نماز، موى سر خانمى ظاهر شده و متوجه نيست، آيا لازم است به او بگويند؟ و آيا نمازش اشکال پيدا مى کند؟
جواب :
واجب نيست به او بگويند و تا ظاهر شدن موى خود را نداند، نمازش صحيح است.
سوال 249 :
ـ اگر بدن و لباس نجس باشد و وقت تطهير نباشد وظيفه چيست؟
جواب :
در فرض سوال که اگر بخواهد بدن و لباس را تطهير يا تعويض کند، نماز تماماً درخارج وقت واقع شده و قضا مى شود، با بدن و لباس نجس به مقدارى که ستر عورتين مى کند، نماز را بخواند و صحيح است، بلى اگر به قدرى وقت داشته باشد که اگر تطهير يا تعويض کند، اقلاًّ يک رکعت نماز در وقت واقع مى شود، بايد ابتدا لباس را تطهير يا تعويض کرده و بعد نماز بخواند.
سوال 250 :
ـ شخصى دو لباس داشته که يکى پاک و ديگرى نجس بوده و اشتباهاً
(صفحه131)
لباس نجس را پوشيده، به اعتقادِ اينکه لباسِ پاک را پوشيده و نماز خوانده است، بعداً معلوم شده اشتباه کرده، نماز او چه حکمى دارد؟
جواب :
در فرض سوال نمازهايى که خوانده صحيح است و قضا ندارد.
سوال 251 :
ـ آيا در حال نماز جايز است بچه اى را که بدن و لباس او نجس است در آغوش گرفت؟
جواب :
اگر عين نجاست و لباس نجسى که به تنهايى بشود با آن ستر عورت کرد همراه بچه نباشد، اشکال ندارد.
سوال 252 :
ـ اگر چيز غصبى، مانند دستمال و امثال آن يا پول غيرمخمس همراه نمازگزار باشد، آيا موجب بطلان نماز او مى شود؟
جواب :
موجب بطلان نمى شود.
سوال 253 :
ـ زمين منزل و فرش مباح است ولى زيرفرشى غصبى مى باشد، نماز خواندن روى آن چه حکمى دارد؟
جواب :
نشست و برخاست روى چيز غصبى ولو با واسطه جايز نمى باشد و نماز روى آن هم باطل است.
سوال 254 :
ـ خانمى به مسأله احتلام بانوان و امکان جنب شدن آنها توجه نداشته و بدون غسل، نماز خوانده و روزه گرفته است و فعلاً متوجه مسأله شده، وظيفه اش چيست؟
جواب :
اگر يقين يا اطمينان ندارد که جنب شده است، نمازهاى او قضا ندارد و در هر صورت روزه هاى او صحيح است و قضا ندارد.
سوال 255 :
ـ خانمى روى ناخن خود را لاک مى زده و گمان مى کرده که براى وضو و غسل مانعى ندارد و مدتى با همان وضو و غسل نماز خوانده و روزه گرفته است، وظيفه او نسبت به عبادات گذشته چيست؟
----------
(صفحه132)
جواب :
نمازهايى را که باآن وضو و غسل خوانده است، قضا دارد، اما روزه هاى او صحيح است و قضا ندارد.
سوال 256 :
ـ بر شخصى غسل مسّ ميت واجب شده و انجام نداده است، نماز و روزهاى او چه حکمى دارد؟
جواب :
روزه هاى او صحيح است، اما نمازهايى که در آن حال خوانده باطل است و بايد اعاده و قضا کند، بلى، اگر پس از آن يک غسل واجب، مثل غسل جنابت يا حيض انجام داده باشد، نمازهاى بعد از آن غسل صحيح است.
سوال 257 :
ـ شخصى در آخر وقت نماز مى خواند، به طورى که اگر نماز را با آرامى و همراه با مستحبات بخواند مقدارى از آن در خارج وقت واقع مى شود، وظيفه او چيست؟
جواب :
در فرض سوال که وقت تنگ است، بايد مستحبات نماز راترک کند و به اقل واجبات اکتفاء کند، تا حتى المقدور نماز در وقت انجام شود و اگر مستحبات را بخواند، معصيت کرده ولى نمازش باطل نيست.
سوال 258 :
ـ شخصى بايد روى يک پا بايستد و اگر بخواهد ايستاده نماز بخواند بايد عصا به دست بگيرد، آيا واجب است براى نماز با عصا بايستد يا مى تواند نشسته نماز بخواند؟
جواب :
در فرض سوال واجب است ايستاده نماز بخواند.
سوال 259 :
ـ خانمى به علت درد شديد کمر و زانو به يکى از دو حالت زير قادر به نماز خواندن است:
1 ـ ايستاده نماز بخواند و براى سجده کردن روى صندلى نشسته و روى ميزى که در مقابل خود گذاشته سجده کند به نحوى که زانوها يا نوک
----------
(صفحه133)
انگشتان روى زمين قرار نمى گيرد بلکه کف پا روى زمين قرار مى گيرد.
2 ـ نشسته نماز بخواند و سجده را به شکل صحيح انجام دهد. کدام يک از اين دو حالت صحيح است؟
جواب :
فرض اوّل ترجيح دارد و بايد به صورت اوّل نماز بخواند; بلى احتياط اين است که نماز را به هر دو صورت بخواند.
سوال 260 :
ـ اينجانب چندين سال نماز خوانده ام و فعلاً معلوم شده که در اثر جهل به مسأله قرائت حمد و سوره نمازم صحيح نبوده است، آيا بايد نمازها را قضا کنم؟
جواب :
اگر توجه و التفات داشته ايد که جاهل به مسأله هستيد و در سوال وياد گرفتن مسامحه و بى اعتنايى کرده ايد، جاهل مقصّر هستيد و بايد نمازها را که با قرائت غيرصحيح خوانده ايد قضا کنيد، اما اگر اصلاً التفات به جهل خود نداشته ايد و معتقد به صحت نمازها بوده ايد جاهل قاصر محسوب مى شويد و قضا ندارد.
سوال 261 :
ـ آيا غلط خواندن قنوت يا ذکرهاى مستحبى نماز، مبطل نماز است؟
جواب :
اگر غلط خواندن، کلمه را از صدق ذکر و يا قرآن يا دعا بودن خارج نکند و مغير معنى نباشد مبطل نيست.
سوال 262 :
ـ در نمازهاى واجب که بايد بعد از حمد يک سوره تمام بخوانند، آيا صحيح است همان سوره حمد را تکرار کنند؟
جواب :
لازم است سوره اى غير از حمد بخوانند.
سوال 263 :
ـ اگر نمازگزار بدون اينکه تصميم به خواندن سوره معيّنى گرفته باشد، بسم الله را بگويد، بعد تصميم بگيرد که سوره مبارکه قدر را بخواند، آيا بايد مجددّاً بسم الله را بگويد؟
----------
(صفحه134)
جواب :
احتياط واجب آن است که مجدداً بسم الله را به قصد سوره قدر بگويد و به آنچه قبل از تعيين گفته اکتفا نکند.
سوال 264 :
ـ آيا ملاک در وقف، نفس تازه کردن است يا کمى مکث کردن کفايت مى کند؟
جواب :
کمى مکث کفايت مى کند و نفس تازه کردن لازم نيست.
سوال 265 :
ـ ملاک در جهر و اخفات چيست؟
جواب :
ملاک در جهر ظاهر کردن جوهره صوت است و ملاک در اخفات ظاهر نکردن جوهره صدا است هر چند کسانى که اطراف انسان هستند صدا را بشنوند.
سوال 266 :
ـ فردى در شرايطى است که اگر بخواهد رکوع و سجود متعارف انجام دهد وضويش باطل مى شود آيا مى تواند رکوع و سجود را در حال ايستاده ايماءاً انجام دهد يا حتماً بايد رکوع و سجود را به صورت متعارف انجام دهد ولو وضوى او باطل شود.
جواب :
اگر باطل شدن وضو به جهت خارج شدن باد باشد و نمى تواند از خارج شدن آن جلوگيرى کند، بايد به وظيفه کسى که نمى تواند از بيرون آمدن غائط جلوگيرى کند عمل کند. (همانگونه که در مسأله 314 توضيح المسائل بيان شده است) و رکوع و سجود را بطور معمول انجام دهد. ولى احتياط مستحب اين است که دو نمازبخواند، چون در دوران امر بين نماز اضطرارى با طهارت و اختيارى بدون طهارت، اولى جمع بين هر دو است.
سوال 267 :
ـ اين جانب ناچار شده ام که با دستمال پيشانى و دو طرف آن را ببندم، وظيفه ام براى سجده چيست؟
جواب :
اگر رفع آن به مقدار سجده واجب ممکن نيست يا ضرر و مشقت دارد،
----------
(صفحه135)
با همان دستمال سجده را انجام دهيد. (پيشانى را با همان دستمال بر چيزى که سجده بر آن صحيح است بگذاريد)
سوال 268 :
ـ آيا سجده بر دستمال کاغذى صحيح است؟
جواب :
بلى صحيح است.
سوال 269 :
ـ آيا سجده بر اسکناس صحيح است؟
جواب :
اگر اسکناس و پولهاى ديگر از چيزى که سجده بر آن صحيح است مثلاً از کاه يا پنبه يا چوب ساخته شده باشد مى شود بر آنها سجده کرد و صحيح است والاّ خير. و در هر صورت بهتر اين است که در حال اختيار بر اسکناس و پولهاى کاغذى که مظهر ماديّات هستند سجده نکنند.
سوال 270 :
ـ کسى که به علّت درد پا از نشستن ممنوع باشد و نتواند بطور متعارف سجده کند آيا مى تواند براى سجده در حالى که ايستاده ايماء کند يا روى صندلى بنشيند و روى ميز مثلاً سجده کند؟
جواب :
در فرض مذکور اگر به هيچ وجه نمى تواند سجده کند نشستن روى صندلى و سجده کردن روى ميز مقدم است.
سوال 271 :
ـ مهرى ساخته اند که جعبه آن از پلاستيک است و هر مرتبه که پيشانى را روى آن مى گذارند، شماره عوض مى شود و عدد رکعات نماز را نشان مى دهد، آيا سجده بر آن صحيح است؟ و آيا مى شود به آن اعتماد کرد؟
جواب :
اگر شرايط چيزى را که سجده بر آن صحيح است، دارا باشد و موجب اطمينان بشود، اشکال ندارد و مى توان به آن اعتماد کرد.
سوال 272 :
ـ شخصى نمى دانسته و در نمازها بجاى «بحول الله وقوته اقوم و اقعد» «يا حىّ يا قيوم» گفته است، آيا نمازهايش اشکال دارد؟
جواب :
در فرض سوال، نمازهايى که خوانده است باطل نيست ولى بايد توجه
----------
(صفحه136)
داشته باشد که در نماز «بحول الله ...» وارد شده است و گفتن غير آن به قصد ورود جايز نيست.
سوال 273 :
ـ کسى که وظيفه اش نشسته نماز خواندن است آيا قبل از شروع به حمد رکعت دوّم مستحب است بگويد: «بحول الله و قوته اقوم واقعد»؟ در رکعت سوم و چهارم چطور؟
جواب :
بطور کلى اين جمله مربوط به کسى است که ايستاده نماز مى خواند و گفتن آن در نماز نشسته بقصد ورود صحيح نيست، بلى اگر کسى نمى دانسته و گفته است نمازهايش باطل نيست.
سوال 274 :
ـ آيا جايز است در نمازهاى واجب يک آيه را چند مرتبه تکرار کنند؟
جواب :
بلى تکرار آيه در نماز واجب و مستحب مانعى ندارد.(1)
سوال 275 :
ـ آيا تکرار کلمات و اذکار نماز جايز است؟
جواب :
اگر شک در صحت آيه يا کلمه دارد (شک دارد که آن را صحيح ادا کرده يانه) و از آن نگذشته و تجاوز نکرده است (مشغول آيه يا جمله بعد نشده) واجب است تکرار کند و اگر تجاوز کرده (وارد آيه يا جمله بعد شده) تکرار به قصد احتياط جايز است به شرط آن که منشأ شک و تکرار وسواس نباشد و به حدّ وسواس نرسد والاّ صحت و جواز تکرار مشکل است.
سوال 276 :
ـ اگر کلمه اى درنماز غلط گفته شود يا در صحت آن شک کند يا نَفَسِ انسان قطع و کلمه ناقص شود، آيا تکرار همان کلمه کافى است يا بايد از اول آيه يا از اول جمله خوانده شود،مثلاً اگر «مستقيم» را غلط گفت، يا صحت آن
----------
1 ـ ففى الخبر کان علىّ بن الحسين عليهماالسلام اذا قرأ مالک يوم الدين يکررها حتى يکاد ان يموت. و فى آخر عن موسى بن جعفر عليهما السلام عن الرجل يصلّى، له ان يقرأ فى الفريضة فتمرّ الآية فيها التخويف فيبکى و يردد الآية؟ قال عليه السلام يرددّ القرآن ما شاء و ان جاء البکاء فلا بأس. (وسائل الشيعه، ج 4، ص813).
----------
(صفحه137)
مشکوک بود، يا در حال حرکت بدن اداء کرد، آيا بايد از «اهدنا» تکرار کند؟
جواب :
تکرار آيه از اول لازم نيست ولى چنانچه کلمه اى را وصل به ماقبل کرده و مثلاً گفته «صراط المستقيم» و «مستقيم» را غلط گفته يا الف و لام آن را گفته و نفس قطع شده در اين موارد جمله قبل را بنابر احتياط تکرار کند و بگويد «اهدنا الصراط المستقيم» و همينطور اگر مضاف يا جارّ را گفته و مضاف اليه يا مجرور غلط يا مشکوک باشد، احتياط تکرار مضاف و جارّ است مثلاً اگر «مغضوب» را غلط گفته و يا مشکوک است «غير» را هم تکرار کند يا اگر «هم» در کلمه «عليهم» را غلط گفته. لفظ «على» را نيز تکرار کند.
سوال 277 :
ـ اگر کسى در صحّت کلمه اى از نماز شک کند و آن را دو مرتبه بگويد، آيا موجب سجده سهو مى شود؟
جواب :
خير، موجب سجده سهو نمى شود.
سوال 278 :
ـ شخصى سجده سهو را فراموش کرده و پس از ورود به نماز ديگر يادش آمد، وظيفه اش چيست؟
جواب :
در فرض سوال نمازى را که مشغول شده (ولو مستحبى باشد) تمام کند و پس از آن سجده سهو را بجا آورد.
سوال 279 :
ـ شخصى بايد نماز احتياط مى خواند و فراموش کرد و وارد نماز ديگر شد، وظيفه اش چيست؟
جواب :
اگر بلافاصله وارد نماز نافله يا نماز واجب قضايى و امثال آن (مثل استيجارى) شده، نماز را قطع کند و نماز احتياط رابجا آورد و نماز او صحيح است ولى بهتر است نماز را بعد از نماز احتياط اعاده کند، اما اگر شروع به نمازى کرده که بايد بعد از تمام شدن نماز اول خوانده شود (مثلاً نماز احتياط مربوط به نماز ظهر بوده است و شروع به نماز عصر کرده) در اين
----------
(صفحه138)
صورت اگر از محلّ عدول گذشته (مثلاً وظيفه او يک رکعت نماز احتياط بوده و وارد رکوع رکعت دوم نماز عصر شده) نماز را قطع کند و نماز احتياط را بخواند و پس از آن نماز عصر را از اول بخواند، اما اگر از محلّ عدول نگذشته (مثلاً در رکعت اول نماز عصر است) در اين صورت احتياط اين است که نيتش را از نماز عصر به نماز ظهر برگرداند و نماز احتياط را بخواند و بعد، نماز عصر را از اول بخواند و در هر دو فرض بهتر است نماز ظهر را اعاده کند.
سوال 280 :
ـ برشخصى نماز احتياط واجب شد ولى بعد از نماز فراموش کرد و منافى انجام داد، آيا بايد اصل نماز را اعاده کند يامى تواند به همان نماز احتياط اکتفا کند؟
جواب :
احتياط اين است که نماز احتياط را بخواند و اصل نماز را هم اعاده کند.
سوال 281 :
ـ آيا استفراغ در حال نماز باعث اشکال در نماز مى شود؟
جواب :
اگر صورت نماز به هم نخورد، لطمه به نماز نمى زند و نماز صحيح است.
سوال 282 :
ـ مرسوم است بعد از نمازها به پيامبر اکرم(صلى الله عليه وآله) و ائمه اطهار(عليهم السلام) سلام مى دهند، آيا براى اين عمل مدرکى وجود دارد؟
جواب :
بلى، در روايات متعددى وارد شده است که اگر نمى توانيد نزد قبور پيامبر(صلى الله عليه وآله) و فاطمه زهرا(عليها السلام) و ائمه اطهار(عليهم السلام) حاضر شويد، و از نزديک زيارت کنيد. از دور با اشاره به قبور آنان سلام دهيد و زيارت کنيد.(1) و روايات دلالت دارند بر استحباب زيارت و سلام بر آنان در تمام حالات و هر چند مرتبه در شبانه روز خصوصاً شب و روز جمعه که بعد از نمازها را نيز
----------
1 ـ در اين رابطه به وسايل الشيعه، ج 10، ص 263 و 452 مراجعه شود. و در جواهرالکلام، ج 20، ص 100 آمده است: «و يستحب زيارة النبى(ص) و فاطمة(ع) و الائمة(ع) من بُعد، بمعنى الايماء الى قبورهم بالسلام...
----------
(صفحه139)
شامل مى شود.
بلکه سزاوار است بعد از هر نماز واجب حضرت رسول(صلى الله عليه وآله) را زيارت و به آن حضرت سلام کرد، همانگونه که بزنطى گويد: «به حضرت رضا(عليه السلام) عرض کردم چگونه بر رسول خدا(صلى الله عليه وآله) در عقب مکتوبه (نماز واجب) صلوات و سلام بفرستم؟ حضرت فرمود: مى گويى «السّلام عليک...».(1)