فلسفه قربانى در روز عيد قربان
سوال: چرا گوشتهاى قربانى تلف مى‌شود؟
توضيح اين که: منظور از قربانى در روز عيد قربان در سرزمين «منى» - با اين که بسيارى از قربانيها به مصرف صحيح نمى‌رسد و در دل خاک مدفون مى‌گردد - چيست؟
پاسخ: مى‌دانيم يکى از اعمال حج در روز دهم ذيحجه الحرام اين است که حيوانى را در منى قربانى کنند و اين فريضه مسلم و دستور صريح اسلام است؛ و يکى از اسرار آن زنده کردن خاطره فداکارى بزرگ مرد الهى و قهرمان توحيد، حضرت ابراهيم خليل (ع) مى‌باشد.
جريان فداکارى ابراهيم خليل اين است که خداوند براى تکميل روح و روان و اثبات لياقت و پايه فداکارى وى به او دستور داد تا فرزند فوق العاده عزيز خود را در سرزمين «منى» در راه خدا قربانى نمايد - البته اين فرمان جنبه آزمايشى داشت و براى اثبات شايستگى آن مرد الهى بود؛ و لذا، هنگامى که وى آماده اطاعت گرديد، دستور آمد که به جاى فرزند خويش، گوسفندى را ذبح نمايد.
آمادگى و مهيا گشتن وى براى اطاعت دستور خداوند ثابت کرد که روح اخلاص و اطاعت، روح جانبازى و فداکارى، در او آنچنان قوى ونيرومند است که مى‌تواند در پرتو ايمان، بر هر چيز - حتى بر عواطف و احساسات عميق و ريشه دار پدرانه - پيروز آيد و براى يک هدف عالى و معنوى، از فرزند خويش بگذرد؛ اگرچه سرانجام فقط گوسفندى ذبح کرد.
زائران خانه خدا با کشتن گوسفندى در سرزمين «منى» خاطره اخلاص و قدرت ايمان و پايه فداکارى او را در دلها زنده مى‌سازد و از اين رهگذر به يکديگر درس فداکارى و جانبازى مى‌آموزند و گويا عملا چنين مى‌گويند که مرد خدا کسى است که در راه خدا از همه چيز بگذرد - چنان که آن مرد بزرگ گذشت - اين گوشه‌اى از اسرار قربانى روز «منى» است.
اکنون بايد ديد نظر اسلام در اين گوشتهاى قربانى چيست و آيا مسلمانان در اين باره وظيفه‌اى دارند؟
براى پاسخ اين پرسش، به کتاب آسمانى خود «قرآن مجيد» مراجعه کرده و مى‌بينيم که سوره حج به کليه کسانى که در روز عيد قربان در «منى» حيوانى را قربانى مى‌کنند، چنين دستور مى‌دهد: «و اطعموا البائس الفقير؛ و بينواى فقير را نيز اطعام نماييد!» [1] و نيز مى‌فرمايد: «فکلوا منها واطعموا القانع و المعتر؛ از آن (قربانى) خود بخوريد و مستمندان قانع و فقيران را نيز از آن اطعام کنيد!» [2]
در رساله‌هاى عمليه دستور مى‌دهند که زائران خانه خدا گوشت قربانى را سه قسمت کنند:
بخشى از آن را خودشان استفاده کنند و بخشى را به مؤمنان و بخشى را به نيازمندان بدهند.
اين دستورات صريح، حاکى است که منظور از کشتن اين حيوانات علاوه بر يک سلسله فوايد معنوى که در بالا تذکر داده شده، اين است که اين ذبايح به مصرف صحيح برسد و کارى نکنند که اسراف و تبذيرى در آنها بشود.
اکنون وظيفه حجاج مسلمان و دولتهاى اسلامى اين است که ترتيبى دهند که از اين گوشتها به طرز صحيحى بهره بردارى شود؛ و اين وظيفه اسلامى با ساير اهداف آن هماهنگ گردد. امروز بايد با تاسيس سردخانه مجهز، از دفن شدن اين گوشتها در دل خاک جلوگيرى نمود تا بتدريج در مواردى که قرآن مجيد بيان فرموده، مصرف شود.
در زمانهاى گذشته که تعداد حجاج به اين اندازه نبود، گوشتهاى قربانى در همان روز به طرز صحيحى به مصرف مى‌رسيد؛ ولى امروز که بر اثر سهولت وسايل نقليه، شماره زائران فزونى يافته است، بايد از طريق وسايل مدرن، از اتلاف اين گوشتها جلوگيرى نمود و رفاه زائران و اهداف اسلامى را در نظر گرفت؛ و اين وظيفه دولتهاى اسلامى و ملتهاى آگاه مسلمان است که به آرمانهاى اسلامى جامه عمل بپوشانند و از هر گونه تبذير و اسراف جلوگيرى نمايند و اگر در اين راه هم اشکال پيش آيد، تقصير متوجه مسلمانان است، نه قانون خدا! [3]
پى‌نوشت‌ها
-------------------
[1]. سوره حج، آيه 28.
[2]. سوره حج، آيه 36.
[3]. پاسخ به پرسشهاى مذهبى - نويسندگان: آيات عظام ناصر مکارم شيرازى و جعفر سبحانى