4- رمى جمره عقبه
مسأله 271- چهارمين واجب از واجبات حج، رمى «جمره عقبه» در روز عيد قربان است، منظور از آن، انداختن هفت عدد سنگ کوچک به محلّى است که در آخر منى در طرف مکّه واقع شده، و آن را «جمره عقبه» مى نامند.(1)
مسأله 272- در رمى «جمره» چند چيز واجب است:
1- نيّت و قصد قربت و کافى است که در دل قصد داشته باشد که براى اطاعت فرمان خدا و انجام مناسک حج هفت سنگ کوچک به جمره مى زند و به زبان آوردن نيّت لازم نيست.
1- به گفته مرحوم صاحب جواهر - رضوان اللّه تعالى عليه - نام «جمره» از «جمار» گرفته شده که در لغت به معنى سنگريزه است و در حقيقت جمره محلّ «جمار» و سنگريزه ها مى باشد. بايد توجّه داشت که سه «جمره» داريم، «جمره اولى» و «جمره وسطى» و «جمره عقبه» که آخرين آنها به طرف مکّه است.
[141]
2- تعداد ريگها بايد هفت عدد باشد (نه زياد بزرگ باشد و نه زياد کوچک، کافى است هر کدام به اندازه يک سر انگشت باشد.)
3- ريگها را يکى بعد از ديگرى بزند و اگر دو عدد يا بيشتر را با هم بزند کافى نيست، و يکى حساب مى شود.
4- بايد سنگها به جمره اصابت کند، حتّى اگر شک داشته باشد کافى نيست و هر کدام را شک کند بايد از نو بزند.
5- بايد ريگها را پرتاب کند نه اين که روى جمره بگذارد، و اگر به کمک شخص يا چيز ديگرى به جمره بخورد کافى نيست (مثلاً اگر سنگى را که او پرتاب کرده در راه به کمک سنگى که شخص ديگرى زده به جمره بخورد کافى نمى باشد) امّا اگر سنگ او به زمين يا اطراف جمره بخورد و از آنجا برخيزد و به جمره بخورد کافى است.
6- وقت زدن سنگها مابين طلوع آفتاب روز عيد و غروب آفتاب مى باشد، ولى همان طور که گفتيم براى
[142]
«زنان» و «پيرمردان» و کسانى که از ازدحام روز عيد ترسان هستند، جايز است شب عيد رمى جمره کنند.
7- سنگريزه ها سه شرط دارد:
«اوّل» اين که سنگ باشد نه کلوخ و گِل يا چيز ديگر.
«دوم» آن که آنها را از «حرم» جمع کند (بايد توجّه داشت که تمام مشعر الحرام و منى در داخل حرم قرار دارد امّا عرفات خارج از حرم است) ولى بهتر آن است که همان شب عيد که در مشعر الحرام است ريگها را از آنجا جمع آورى کند، جمع آورى از «منى» و «مکّه» نيز مانعى ندارد.
«سوم» اين که سنگريزه ها «بِکر» باشد، يعنى قبلاً خودش يا ديگرى از آنها براى رمى جمرات استفاده نکرده باشد.
بنابراين از سنگهائى که دور جمره افتاده و از آن استفاده کرده اند نمى توان استفاده کرد. ولى اگر در غير آنجا سنگهائى ببيند و شک کند آيا از آن استفاده شده يا نه؟
[143]
مى تواند از آنها در رمى استفاده کند.
بايد توجّه داشت تعداد سنگريزه هاى مورد نياز او براى سه روز 49 عدد مى باشد (و اگر ناچار باشد روز سيزدهم را بماند 70 عدد سنگ لازم است) که بهتر است شب عيد آنها را از مشعر جمع کرده و در کيسه اى با خود بياورد، ولى چون ممکن است بعضى از آنها به جمره نخورد سزاوار است تعداد بيشترى جمع آورى کند.
مسأله 273- احتياط واجب آن است که آنها را از مساجد آنجا جمع آورى نکند.
مسأله 274- رمى جمره را مى توان پياده يا سواره انجام داد، و با دست راست يا چپ تفاوت نمى کند، در پرتاب کردن آن نيز طرز خاصّى واجب نيست، وضو داشتن نيز شرط آن نمى باشد، هرچند بهتر است پياده و با وضو باشد، و در آن حال، دعا و ثناى پروردگار گويد، و با دست راست رمى کند.
مسأله 275- رمى کردن در شب جايز نيست، مگر براى
[144]
زنان و بيماران و کسانى که از ازدحام در روز مى ترسند، يا کسانى که روزها گرفتار کار حجّاج هستند و توانائى رمى در روز را ندارند (فرق نمى کند که در شب قبل رمى کنند يا شب بعد از آن.)
مسأله 276- جمره عقبه و ساير جمرات را از هر طرف که بخواهد مى تواند رمى کند، هرچند مطابق مشهور مستحبّ است هنگام رمى جمره عقبه پشت به قبله و رو به جمره باشند، امّا در جمرات ديگر مستحبّ است شخص رمى کننده رو به قبله بايستد.
مسأله 277- هرگاه در عدد سنگهائى که زده است شک کند بنا را بر کمتر مى گذارد، و آنچه را که شک دارد به جا مى آورد، و اگر يقين کند که کمتر به جا آورده، چنانچه موالات به هم نخورده باقيمانده را به جا مى آورد، و اگر موالات به هم خورده، احتياط آن است که آن را تکميل کرده، سپس از نو هفت سنگ بزند.
مسأله 278- هرگاه کسى از روى فراموشى يا ندانستن
[145]
مسأله، رمى جمره را ترک کند لازم است، تا روز سيزدهم هر وقت يادش آمد يا متوجّه مسأله شد قضا نمايد، و بهتر اين است آنچه را مربوط به قضاى روز قبل است پيش از ظهر به جا آورد، و وظيفه همان روز را بعد از ظهر; ولى مانعى ندارد هر دو را در يک وقت به جا آورد (اوّل قضاى روز گذشته، سپس وظيفه همان روز را به جا مى آورد.)
مسأله 279- اگر بعد از بازگشت از منى به مکّه متوجّه شد که رمى جمره را به جا نياورده بايد به منى بازگردد و آن را به جا آورد، ولى اگر روز سيزدهم بگذرد بايد آن را در سال آينده خودش در همان ايّام قضا کند، و اگر نمى تواند کسى را نائب بگيرد که براى او قضا کند.
مسأله 280- اگر کسى عمداً رمى جمره را ترک کند گناه کرده، ولى حجّ او باطل نمى شود و بايد مطابق مسأله قبل عمل کند.
مسأله 281- در روز يازدهم و دوازدهم، که رمى هر سه جمره واجب است، بايد ترتيب را در ميان جمرات رعايت
[146]
کند; يعنى اوّل «جمره اولى» بعد «جمره وسطى» و سپس «جمره عقبه» را که آخرين جمره است سنگ مى زند (اين مربوط به روز يازدهم و دوازدهم است; ولى روز دهم يعنى روز عيد فقط جمره عقبه را رمى مى کند.)
مسأله 282- هرگاه ترتيب را در رمى جمرات رعايت نکرد بايد برگردد و طورى به جا آورد که ترتيب حاصل شود، امّا اگر چهار سنگ يا بيشتر را به هر کدام به ترتيب زده باشد بر مى گردد و باقيمانده را به ترتيب مى زند، و اگر کمتر از چهار سنگ زده از اوّل شروع کند و هفت سنگ بزند، و اگر از يکى از جمرات سه سنگ يا کمتر را ترک کرده فقط همان را تکميل مى کند، و چيز ديگرى بر او واجب نيست.
مسأله 283- اگر از روى عمد ترتيب را رعايت نکرد احتياط واجب آن است که برگردد و از آغاز شروع کند و فرقى ميان چهار سنگ يا کمتر از آن نيست.
مسأله 284- احتياط واجب آن است که در رمى جمره «موالات» را رعايت کند; يعنى سنگها را پى در پى و با
[147]
فاصله کمى به جمره بزند، ولى چنانکه گفتيم اگر چهار سنگ را پشت سر هم زده باشد و بقيّه را از روى فراموشى يا عدم اطّلاع ترک نمايد مانعى ندارد که بقيّه را بعداً بزند هرچند موالات به هم خورده باشد.
مسأله 285- همان گونه که قبلاً نيز اشاره شد کسانى که به واسطه عذر نمى توانند در روز رمى کنند بايد در شب آن را به جا آورند، و اگر در شب هم از آن عاجز باشند، يا خوف خطر و ضررى باشد، بايد کسى را نائب کنند که در روز به جاى آنها سنگها را بزند.
مسأله 286- اين روزها طبقه دوم براى جمرات ساخته اند، ظاهر اين است که به هنگام ازدحام مانعى ندارد از طبقه دوم رمى کند.