اول: احرام
مسأله 1- احرام عمره تمتع بايد از ميقات باشد و آن در پنج محل است: اول مسجد شجره و لازم نيست که احرام در مسجد باشد، گرچه بهتر است. بنابراين شخص جنب و حائض بايد نزديک مسجد محرم شوند. دوم وادي عقيق که اوائل آن را مسلخ و اواسط آن را غمره و اواخر آن را ذات عرق مي گويند و در هر جاي وادي محرم شود صحيح است، گرچه از مسلخ افضل است، ولي اگر احرام از مسلخ خلاف روش سنيها باشد بايد از جايي که آنها محرم مي شوند (ذات عرق) محرم شود. سوم قرن المنازل . چهارم يلملم. پنجم جحفه. و اگر در يکي از اين ميقاتها شک کرد مي تواند ميقات را به واسطه يک نفر ثقه يا پرسيدن از افرادي که از گفته آنها اطمينان پيدا شود، بدست آورد.
مسأله 2- هر گاه از راهي برود که به هيچ يک از ميقاتها عبور نکند، بايد از محاذات ميقات احرام ببندد.
مسأله 3- اگر از روي علم و عمد از ميقات محرم نشود، گناه کرده است . پس اگر ميقاتي در جلو دارد بايد از آن ميقات محرم شود و اگر به ميقاتي برخورد نمي کند، اگر مي تواند بايد برگردد و از ميقات محرم شود و اگر نمي تواند از هر جايي که مي تواند بايد محرم شود و حج او صحيح است .
مسأله 4- اگر به واسطه جهل يا فراموشي يا عذر از ميقات محرم نشود، لازم نيست برگردد و از هر جا که مي تواند بايد محرم شود و احرام او صحيح است.
مسأله 5- قبل از رسيدن به ميقات، جايز نيست محرم شود، ولي مي تواند مثلا در مدينه غسل کند و لباسهاي احرام بپوشد و وقتي که به مسجد شجره رسيد، محرم شود.
مسأله 6- احرام مرکب از سه چيز است:
اول نيت احرام براي عمره تمتع با قصد قربت، و لازم نيست نيت چيز ديگري نظير عمره تمتع يا ترک چيزهايي که عمره يا حج را باطل مي کند بنمايد، و لازم نيست نيت را به زبان آورد و همين مقدار که در نظر او باشد، همين عملي را که همه بجا مي آورند او هم بجا آورد، کفايت مي کند، حتي اگر از نظر تلفظ هم خطا کرده باشد، مثلا به جاي عمره تمتع، حج تمتع بگويد، اشکال ندارد.
دوم پوشيدن دو لباس احرام براي مرد، که يکي لنگ است و بايد به خود ببندد و ديگري عبا که بايد به دوش بيندازد، و مستحب است که لنگ از ناف تا زانو را بپوشاند چنانچه در عبا مستحب است که از شانه تا ناف را بپوشاند و آنچه در لباس نمازگزار شرط است در اين دو لباس نيز شرط است. (بايد پاک و مباح و از مأکول اللحم و غير ابريشم و طلاباف و مردار باشد و بدن نما نباشد.) و اين شرطها بايد ادامه داشته باشد تا وقتي که از احرام بيرون آيد. بنابراين اگر لباس احرام او نجس شود بايد تطهير يا تبديل کند.
سوم تلبيه يعني لبيک گفتن که به واسطه آن احرام منعقد مي شود، نظير تکبيره الاحرام که نمازگزار به واسطه آن، وارد نماز مي شود و صورت آن چنين است: «لبيک، اللهم لبيک ، لبيک لا شريک لک لبيک» و مستحب است اضافه کند: «ان الحمد و النعمه لک و الملک، لا شريک لک لبيک» و مستحب است لبيک را تکرار کند تا وقتي که به مکه برسد و از آن به بعد گفتن لبيک جايز نيست، و گفتن لبيک بايد صحيح باشد، طوري که از لفظ معني فهميده شود و اگر قدرت بر گفتن يا صحيح گفتن نداشته باشد به هر صورتي که بگويد کفايت مي کند.
مسأله 7- محرم مي تواند به جاي يک لنگ و يک عبا، لنگ يا عباهاي متعدد بپوشد، مثلا در حال سرما، پتويي بر خود بگيرد، بلکه در حال اضطرار مي تواند لباس دوخته به دوش بيندازد، ولي آن را نپوشد مگر اينکه مضطر شود.
مسأله 8- لازم نيست جامه احرام را هميشه در برداشته باشد و مي تواند براي شستن يا حمام رفتن و مانند اينها بردارد.
مسأله 9- اگر لباس احرام را عمدا نپوشد، يا با لباس دوخته عمدا محرم شود احرام او منعقد نمي شود، ولي اگر از روي فراموشي يا ندانستن مسأله يا عذر باشد، احرامش صحيح است.
مسأله 10- گره زدن لباس احرام اشکال ندارد گرچه گره نزدن بهتر است ، ولي لنگ را بايد به گردن گره نزند.
مسأله 11- دو لباسي که بايد محرم بپوشد مخصوص به مرد است، ولي زن مي تواند در لباسي که پوشيده است محرم شود.
مسأله 12- زني که عادت ماهانه دارد و مي داند قبل از احرام حج پاک نمي شود بايد حج افراد بجا آورد (کيفيت حج افراد بعدا مي آيد) و اگر توجه نداشت و احرام عمره تمتع را نيت کرد، هر وقت که متوجه شد نيت را به حج افراد برمي گرداند.
مسأله 13- مستحب است کسي که مي خواهد محرم شود بدن خود را پاکيزه نموده و ناخن و شارب و موي زير بغل و عانه را ازاله نمايد و غسل احرام کند و زن حائض نيز مي تواند اين غسل را بجا آورد و لباس احرام او سفيد و از پنبه و تميز باشد و احرام را بعد از نماز واجبي انجام دهد و قبل از احرام شش رکعت نماز يا حداقل دو رکعت نماز بجا آورد و دعاهايي که وارد شده است بخواند و لبيک را تا رسيدن به مکه، مخصوصا در حال احرام تکرار کند.
مسأله 14- چند چيز بر محرم حرام است که بعضي از آنها اگر با علم و عمد و با اختيار و بدون عذر بجا آورده شود موجب کفاره يا فساد حج مي شود، ولي اگر يکي از اينها از روي جهل يا نسيان يا عذر واقع شود به عمره و حج ضرري نمي رساند و کفاره نيز ندارد.
1- هر گونه تمتع و لذت جنسي مرد از زن ، يا زن از مرد (نظير جماع و لواط و استمناء و بوسيدن و لمس و نگاه و شهوت و مانند اينها) هر چند از حلال خود باشد و هر گونه لذت جنسي از نامحرم علاوه بر آنکه پيش از احرام حرام بوده به واسطه احرام حرام موکد مي شود.
مسأ له 15- اگر در عمره تمتع از روي علم و عمد و اختيار و بدون عذر جماع يا لواط يا استمناء کرد چنانچه قبل از فراغت از سعي بين صفا و مروه باشد عمره اش فاسد مي شود و کفاره نيز بايد بدهد و کفاره آن يک شتر است و در صورت عجز يک گاو، و در صورت عجز از گاو يک گوسفند است و اگر پس از فراغت از سعي باشد عمره اش فاسد نمي شود ولي آن کفاره را بايد بدهد، و اگر اين عمل در احرام حج باشد و از روي علم و عمد و اختيار و بدون عذر انجام شود اگر قبل از وقوف به مشعر الحرام باشد حج او فاسد است و بايد کفاره اي که گفته شد بدهد، و اگر بعد از وقوف به مشعر الحرام باشد حج فاسد نيست ولي آن کفاره را بايد بدهد و در هر جا که عمره يا حج فاسد شده بايد حج را تمام کند و در سال بعد حج ديگري بجا آورد. و در غير اين سه صورت لذت جنسي نظير بوسيدن و لمس و نگاه اگر موجب بيرون آمدن مني شود، در هر کجاي عمره يا حج که باشد عمره يا حج را فاسد
نمي کند، ولي بايد آن کفاره را بدهد، و اگر مني بيرون نيايد کفاره بوسيدن همان کفاره است و کفاره لمس يک گوسفند و نگاه کردن گرچه حرام است ولي کفاره ندارد!
مسأله 16- اگر کسي چه مرد و چه زن در لذت جنسي کسي را مجبور کند علاوه بر کفاره خود کفاره او را هم بايد بدهد، و کسي که مجبور شده است عمره يا حج او صحيح است و کفاره اي هم بر او نيست .
مسأله 17- عقد کردن زني را براي خود يا غير، چه آن غير محرم باشد يا نه، آن عقد دائمي باشد يا موقت، حرام است و اگر عمدا و با علم و اختيار عقد کرد آن زن و مرد بر يکديگر حرام دائمي مي شوند و اگر از روي فراموشي يا جهل باشد گرچه حرام دائمي نمي شوند ولي آن عقد باطل است و در هر صورت کفاره ندارد و رجوع کردن به زني که او را طلاق رجعي داده است يا شاهد شدن براي عقد يا خواستگاري نمودن و مانند اينها مانعي ندارد، گرچه ترک اين گونه چيزها بهتر است.
2- استعمال عطريات، و خوردن آن ، نظير عطر و گل و ادکلن و زعفران و کافور و مانند اينها، ولي خوردن چيزهايي که بوي خوش دارد نظير سيب و نعناع و دارچين و مانند اينها اشکالي ندارد گرچه اجتناب خوب است و خريد و فروش عطريات اگر بو نکند اشکال ندارد، و اگر کسي با علم و عمد و اختيار و بدون عذر استعمال کرد کفاره او يک گوسفند است.
مسأله 18- گرفتن بيني از بوي بد در حال احرام حرام است ولي گذشتن از آن به تعجيل مانعي ندارد و کفاره هم ندارد.
3- پوشيدن لباس دوخته براي مرد نظير پيراهن و شلوار و مانند اينها حرام است و همچنين چيزهايي که شبيه به دوخته است نظير جاکت و کلاه و مانند اينها، ولي چيزهايي که لباس بر آنها صدق نمي کند نظير کمربند و فتق بند، هميان، و کوله بار و مانند اينها مانعي ندارد و نيز پوشيدن لباس دوخته در حال اضطرار و براي زنها چه در حال اختيار و چه در حال اضطرار نظير حفظ از سرما، مانعي ندارد و اگر کسي با علم و عمد و اختيار و بدون عذر، لباس دوخته بپوشد کفاره او يک گوسفند است .
4- زينت، چه براي مردها و چه براي زنها، نظير سرمه، آرايش، استعمال زيور و عينک و انگشتر و ماليدن کرم و مانند اينها حرام است، ولي اگر استعمال اينها براي زينت نباشد نظير سرمه کشيدن يا عينک زدن براي ديد چشم، انگشتر براي استحباب، يا زيورهايي که قبلا زن داشته است نظير النگو و ماليدن کرم براي رفع خشکي دست ، مانعي ندارد و زينت نمودن گرچه حرام است ولي کفاره ندارد.
مسأله 19- نگاه کردن در آينه، چه براي مرد و چه براي زن حرام است، ولي نگاه کردن به اجسام صيقلي که در آن عکس پيدا است و نگاه کردن در آب صاف اشکال ندارد و نيز نگاه کردن در آينه در حال اضطرار نظير نگاه کردن راننده در آينه ماشين مانعي ندارد، و نگاه کردن در آينه گرچه براي زينت باشد حرام است ولي کفاره ندارد ولکن مستحب است بعد از نگاه کردن در آينه لبيک بگويد.
5- پوشانيدن زن صورت خود يا بعضي از آن را با چادر و مقنعه و مانند آن و نيز پوشانيدن سر يا روي پا براي مردها حرام است، ولي براي زنها مانعي ندارد.
مسأله 20- پوشيدن دمپايي براي مردها، يا پوشانيدن سر را با دست ، يا گذاشتن سر روي بالش و مانند اينها مانعي ندارد چنانچه رو گرفتن زن از نامحرم يا نهادن دستها روي صورت،يا نهادن صورت روي بالش مانعي ندارد، و بهتر است براي روگرفتن از نامحرم چادر را از صورت دور نگه دارد که به صورت نچسبد و پوشاندن زن صورت خود را يا مرد سر يا روي پا را گرچه حرام است ولي کفاره ندارد گرچه کشتن يک گوسفند خوب است.
6- فسوق و جدال حرام است، و مراد از فسوق هر سخن زشت و ناروايي نظير فحش، دروغ، غيبت، سرزنش و مانند اينها است که گرچه در هر حالي حرام است ولي در حال احرام حرمت آن شديدتر است، ولي کفاره ندارد و بايد استغفار کند و مراد از جدال گفتگو براي تفاخر و اظهار فضل و غلبه بر ديگري است و اين گرچه در هر حالي حرام است ولي در حج حرمت او بيشتر است و اگر به صورت يکي از اسماء نظير الله و خدا و مانند اينها باشد در صورتي که در جدال راستگو باشد در مرتبه سوم و اگر دروغگو باشد در مرتبه اول کفاره دارد و کفاره او يک گوسفند است، ولي اگر براي اثبات حقي يا ابطال باطلي باشد مانعي ندارد.
7- در روز ، سايه قرار دادن براي مرد، در وسط راه حرام است، ولي براي زنها و بچه ها مانعي ندارد، چنانچه اگر در محلي منزل کرد، نظير مکه و مني يا غير آن براي مردان نيز مانعي ندارد. بنابراين اگر در مني از چادر خود تا محلي که ذبح مي کند يا رمي جمرات مي کند با چتر برود، يا در بازگشت از مسجد تنعيم که محرم مي شود براي عمره مفرده در ماشين سقفدار بنشيند مانعي ندارد. چنانچه اگر در شب (از غروب آ‌فتاب تا طلوع آ‌فتاب) از مدينه مثلا به مکه مي آيد، در اتومبيل سقفدار بنشيند مانعي ندارد و همچنين اگر اتومبيل در روز از تونلها وپلها رد شود يا براي بنزين زدن زير سقف برود مانعي ندارد و اگر کسي با علم و عمد و اختيار و بدون عذر در زير سايه برود کفاره او يک گوسفند است.
8- گرفتن چيزي از بدن، حرام است نظير ناخن ولو بعضي از يک ناخن باشد، يا کندن دندان، هر چند خون نيايد. يا ازاله مو، گرچه يک مو از بدن باشد. ولي اگر به واسطه دست کشيدن به سر و صورت يا بدن، موهايي ريخته شود مانعي ندارد. يا بيرون آوردن خون از بدن ولو به واسطه مسواک زدن باشد بلکه کشتن يا انداختن جانوري نظير شپش و کک، اگر در بدن يا لباس انسان باشد حرام است، ولي اگر جاي آن در بدن يا لباس نباشد نظير مورچه، کشتن يا انداختن آن مانعي ندارد و کفاره تراشيدن سر يا ماشين کردن آن و گرفتن موهاي زير بغل اگر از روي علم و عمد و اختيار و بدون عذر باشد يک گوسفند است، و کفاره گرفتن هر ناخن ، اگر از روز علم و عمد و اختيار و بدون عذر باشد ده سير گندم است، ولي اگر تمام ناخنهاي دست و پا را در يک مجلس بگيرد کفاره آن يک گوسفند است و اگر دستها را در يک مجلس و پاها را در مجلس ديگري بگيرد کفاره آن دو گوسفند است، ولي غير از اين دو، گرفتن چيزهاي ديگر از بدن، گرچه حرام است ولي کفاره ندارد.
9- کندن درخت و گياهي که در حرم روييده شده براي محرم و غير محرم حرام است و براي محرم، گناهش بيشتر است ولي استفاده حيوان او، از آنها مانعي ندارد. چنانچه اگر گياهي از راه رفتن او قطع شود اشکالي ندارد و همچنين قطع گياهان و درختهايي که در منزل يا باغهاست نظير گلها و درختهاي ميوه دار مانعي ندارد و کفاره قطع درخت، قيمت آن است ولي کندن گياه کفاره ندارد.
10- شکار حيوان وحشي نظير آهو و کبک و ملخ و پلنگ و گرگ و مانند اينها و کمک کردن در شکار و نگاهداري آن و خوردن از گوشت و جوجه و تخم آن ، حرام است ولي اگر حيوان وحشي را شکار، يا ذبح کرد حلال مي شود گرچه خوردن گوشت آن بر او و هر محرمي حرام است، ولي شکار حيوان دريايي و خوردن آن و ذبح و خوردن حيوانات اهلي نظير مرغ و گوسفند و مانند اينها مانعي ندارد چنانچه اگر از آزار حيواني نظير شير و گرگ بترسد، کشتن آن نيز مانعي ندارد و کفاره حيوانهاي وحشي مختلف است و چون محل حاجت نيست از تفصيل آن صرفنظر مي شود.