حقّ حضانت و بچّه‌دارى
سوال 1 :
- اينجانب از زنم- که چند سال پيش طلاقش داده‌ام- فرزندى دارم که اکنون هفت سال دارد، و هر ماه خرج او را به مادرش تحويل مى‌دهم تا از او نگهدارى نمايد، ولى اکنون مى‌خواهم فرزندم را تحويل گرفته و خود عهده‌دار نگهداريش باشم، در صورتى که مادرش از تحويل او به من خوددارى مى‌نمايد. و من هم ديگر نمى‌خواهم خرج ماهيانه او را بدهم، در اين صورت وظيفه شرعى و اسلامى من چيست؟ آيا مى‌توانم حتما فرزندم را از دست مادرش که شوهر ديگرى دارد بگيرم؟ و در صورت عدم تحويل مادرش آيا درست است که خرج و مخارج او را قطع نمايم؟ خواهشمند است جواب مرحمت فرمائيد؟
جواب:
- حقّ حضانت فرزند پسر تا دو سال و فرزند دختر تا هفت سال با مادر است، و بعد از آن مادر حقّ ندارد، و پدر مى‌تواند فرزند را تحويل بگيرد، ولى در هيچ صورت نمى‌تواند نفقه بچّه را قطع کند، و با تزويج مادر در اثناء مدّت حضانت حقّ حضانت او ساقط مى‌شود، و پدر حقّ پيدا مى‌کند.
سوال 2 :
- اگر بچّه شهيد دختر باشد و همسر شهيد بخواهد ازدواج بکند، در
استفتاءات، ج3، ص: 210
صورتى که پدر شهيد حاضر به نگهدارى طفل باشد آيا بردن طفل به خانه ناپدرى صحيح است؟ توضيح اينکه: طفل مزبور سه روز بعد از تولّد تاکنون که در حدود سيزده ماه است توسّط پدر شهيد نگهدارى مى‌شود.
جواب:
- ولايت بر طفل با جدّ پدرى است، ولى حقّ نگهدارى فرزند در فرض مرقوم با مادر است اگرچه شوهر کرده باشد.
سوال 3 :
- آيا همسر شهيد مى‌تواند براى هميشه أولاد شهيد را پيش خود نگه دارد يا نه؟
جواب:
- حقّ حضانت فرزندى که پدرش از دنيا رفته تا زمان بلوغ با مادر است.
سوال 4 :
- داماد اينجانب فوت کرده و داراى دو فرزند، (يک پسر دو ساله و يک دختر سه ساله) است. و برادرهاى دامادم (که عموى بچّه‌ها مى‌باشند) مى‌خواهند بچّه‌ها را از دختر من بگيرند. آيا عموهاى بچّه حقّ جدا کردن آنها را از مادرشان دارند؟
جواب:
- عموها حقّ ندارند.
سوال 5 :
- در صورتى که پدر طفل، شهيد شده باشد و جدّ بخواهد اين طفل را مجّانا نگهدارى کند، (بلکه حاضر هم هست مبلغى در مقابل حقّ حضانت بدهد) مادر هم مدّتى است که رفته و بچّه را به جدّ داده است؛ آيا چنين عملى جائز است؟
جواب:
- مانع ندارد.
استفتاءات، ج3، ص: 211
سوال 6 :
- عيال بنده مدّتى است مطلّقه خلعى گرديده، و در حال حاضر دختر يک ساله‌اى از من دارد، و إظهار مى‌دارد که کودک خردسال را به او واگذار کنم، و ديگر به سراغ بچّه نرفته و حتّى به ملاقاتش نروم، و هيچ‌گونه خرجى و هزينه نگهدارى به مادرش ندهم. آيا اين کار از نظر شرعى إشکال دارد؟ و آيا مى‌توانم بچّه را از مادرش جدا نموده و در نزد مادرم يا عيال جديدم نگهدارى نمايم؟
جواب:
- حقّ حضانت دختر تا هفت سال با مادر است، و نفقه فرزند و ولايت بر او با پدر است، و اگر در اثناء مدّت، مادر ازدواج کند حقّ او ساقط مى‌شود.
سوال 7 :
- خانمى از شوهرش در قبال بذل نفقه و مهريّه، طلاق خلع گرفته، و با مصالحه حضانت و نفقه دو فرزند مشترکشان را عهده‌دار شده که اکنون مکلّف هستند و بنا به فتواى حضرت إمام حضانت مکلّف به عهده کسى نمى‌باشد؛ ولى درباره اين که نفقه آنها را تا چه زمان مادر عهده‌دار شود چيزى قيد نگرديده است. تکليف مادر نسبت به فرزندان چيست؟
جواب:
- در فرض مرقوم حضانت بر عهده مادر نيست، و اگر پدر متمکّن است بايد نفقه آنان را بپردازد.
سوال 8 :
- پدر شهيدى هستم که از پسر شهيدم يک فرزند به يادگار مانده.
ولى عروسم إجازه نمى‌دهد که نوه خود را ببينم. از نظر شرعى چه کسى مى‌تواند
استفتاءات، ج3، ص: 212
قيّم بچّه بشود، من يا مادرش؟ و حقوقى که پس از شهادت پسرم به خانواده‌اش تعلّق مى‌گيرد نمى‌دانم خرج نوه‌ام مى‌شود يا خير، اين حقوق چگونه بايد تقسيم شود؟
جواب:
- ولايت بر بچّه با جدّ پدرى او است، و حقّ حضانت و تربيت با مادر است، و حقوقى که داده مى‌شود بستگى به مقرّرات دارد، به هر کس مقرّرات اقتضاء مى‌کند بايد داده شود، و تشخيص با مسؤولين است.
سوال 9 :
- زن ناشزه‌اى که خودش خانه شوهر را ترک کرده و به خانه پدرش رفته آيا مى‌تواند با استفاده از حقّ حضانت، دختر بچّه چهار ساله خود را که در خانه شوهرش است جبرا تحويل بگيرد؟ آيا شوهر موظّف است که کسوه و نفقه بچّه را نيز به مادرش بدهد؟
جواب:
- نشوز زن موجب سقوط حقّ حضانت نمى‌شود، ولى پدر ملزم نيست کسوه و نفقه بچّه را به دست مادر بچّه بسپارد.
سوال 10 :
- شوهر اينجانب در سال 57 به دست مزدوران رژيم طاغوت به شهادت رسيده و از ايشان پسرى به يادگار مانده است. اکنون با توجّه به مشکلاتى که در زندگى وجود دارد من نمى‌توانم تنها زندگى کنم، و در خانه پدرى، زندگى آن چنان که بايد نمى‌تواند براى من و بچّه‌ام مفيد باشد، لذا تصميم گرفتم با توجّه به پيام إمام (درباره ازدواج) ازدواج کنم. اکنون چند سوال دارم:
1- در صورت ازدواج تکليف بچّه ما چيست؟ آيا مى‌توانم بچّه‌ام را با خود ببرم يا اينکه بايد نزد پدر بزرگش باشد.
2- اکنون من و بچّه‌ام و خانواده پدرى شوهرم در ساختمانى که متعلّق به شوهرم مى‌باشد زندگى مى‌کنيم و از تمام وسائل زندگى، مشترکا استفاده
استفتاءات، ج3، ص: 213
مى‌شود، آيا صحيح است يا خير؟
3- چون خودم آموزگار بوده‌ام از روزى که با هم ازدواج کرده بوديم تمامى حقوقم و حقوق شوهرم را خرج زندگى کرده‌ايم، و حالا که او شهيد شده تمام أموال جزء إرث او به حساب مى‌آيد تکليف من چگونه است؟ آيا مى‌توانم چيزى از آن خانه با خود ببرم؟
جواب:
- شما مى‌توانيد طبق موازين شرعى و مقرّرات دولت اسلامى ازدواج نمائيد و نگهدارى بچّه بعد از رحلت پدر حقّ مادر است تا بلوغ او، و آنچه از أموال که مال شما است جائز است در آن تصرّف نمائيد، و أموال شهيد بايد بين ورثه تقسيم شود، و تصرّف در مال مشترک بين صغير و سائر ورثه بايد زير نظر قيّم شرعى و مراعات مصلحت صغير باشد.
سوال 11 :
- اينجانب مادر شهيد مى‌باشم، فرزند شهيدم وصيّت کرده که اگر بعد از شهادت وى همسرش شوهر اختيار کند فرزندش به وسيله پدر و مادرش نگهدارى شود، اکنون همسر وى ازدواج کرده و شوهر جديدش صلاحيّت اخلاقى ندارد، و او حاضر نيست که پسر چهار ساله‌اش را- طبق وصيّت فرزندمان- به ما بسپارد. لطفا دستور فرمائيد که ايشان فرزند پسرم را به من تحويل بدهند؟
جواب:
- در فرض مسأله حقّ حضانت و سرپرستى طفل با مادر است و نمى‌توانند طفل را از او بگيرند، و وصيّت در اين جهت أثر ندارد، ولى ولايت با جدّ پدرى طفل است.
استفتاءات، ج3، ص: 214
سوال 12 :
- آيا محکمه مى‌تواند پدر و مادر ممتنع از حضانت را مجبور نمايد که به حقّ الحضانة عمل نمايند؟
جواب:
- صرف حقّ الحضانة در آن مقدار که فقط حقّ من له الحضانة است قابل إلزام و إجبار نيست، بلکه صاحب حقّ مى‌تواند از حقّ خود بگذرد و از حضانت صرف نظر نمايد، ولى نسبت به حقّ فرزند (در تر و خشک کردن وى و در تربيت و نگهدارى و حفظ او) اگر من عليه الحق امتناع ورزد حاکم شرع مى‌تواند او را إلزام به رعايت حقّ فرزند نمايد.
سوال 13 :
- اگر عمل به حقّ الحضانه مستلزم عسر و حرج فوق العاده باشد، مثل اينکه گرفتن فرزند از مادر بعد از دو سال و ردّ به پدر باعث مشقّت غير قابل تحمّل براى مادر باشد (که اين مشقّت اضافه بر أصل مشقّت فراق است که معمولا متوجّه مادر مى‌شود) و يا عمل به حقّ الحضانة باعث فساد و انحراف اخلاقى و تربيتى باشد و کودک را در معرض فساد قرار دهد، در اين دو صورت آيا باز حقّ حضانت ثابت است يا به علّت حرج و فساد، ساقط مى‌شود؟
جواب:
- در صورت دوّم که کودک در معرض فساد دينى يا اخلاقى قرار مى‌گيرد پدر صلاحيّت حضانت را مادام که چنين است ندارد، و در صورت أوّل که مشقّت، غير قابل تحمّل براى مادر است پدر نبايد فرزند را از مادر جدا کند.
سوال 14 :
- چه مى‌فرمائيد در مورد ولايت پدر نسبت به فرزند صغير خود (پسر بچّه بيش از دو سال) آيا به حدّى است که در صورت تشخيص ضرر از
استفتاءات، ج3، ص: 215
ملاقات طفل با مادرش (زوجه مطلّقه خود) و يا بردن او جلوگيرى کند؟ در حالى که فرزند مادر را به عنوان مادر نمى‌شناسد، چون از دوران شير خوارگى جداى از او بوده است.
جواب:
- حقّ ندارد از ملاقات مادر و فرزند جلوگيرى کند، ولى مى‌تواند از سپردن فرزند به دست مادر خوددارى نمايد.
سوال 15 :
- در صورتى که مادر طفل نزد عدّه‌اى از معتمدين و متديّنين محلّ حقّ حضانت را از خود سلب کند و آنها هم شهادت بدهند کافى است؟
جواب:
- اگر موجب اطمينان شود کافى است.
سوال 16 :
- آيا همسر شهيد بعد از زايمان مى‌تواند بچّه شهيد را تحويل وليّ بچّه بدهد يا نه؟
جواب:
- مى‌تواند پرستارى فرزند را به أولياء شرعى او واگذار کند.
سوال 17 :
- اگر مردى يهودى مسلمان شود و زن يهودى خود را طلاق دهد، آيا بايد فرزند (پسر شش ساله) خود را از مادر يهودى بگيرد و در آغوش إسلام بپروراند؟ يا مادر مى‌تواند إقدام قانونى کند و فرزند را از پدر بگيرد و در دين يهود بزرگ کند؟
جواب:
- در فرض مرقوم پدر مسلمان فرزند را از مادر يهودى بگيرد.
استفتاءات، ج3، ص: 216
سوال 18 :
- آيا وليّ شهيد مى‌تواند همسر شهيد را إجبار و تهديد کند به اينکه بايد دو سال بچّه را شير بدهد؟
جواب:
- حقّ إجبار ندارد.
سوال 19 :
- در تحرير الوسيله با ترجمه، جلد 3، صفحه 556 "القول فى احکام الولادة و ما يلحق بها" مسأله 16 درباره حضانت أبوين نسبت به اطفال، مرقوم فرموده‌ايد: "الامّ أحقّ بحضانة الولد و تربيته و ما يتعلّق بها من مصلحة حفظه مدّة الرضاع أي الحولين ..." آيا أحقّيّت به حضانت فرزند ذکور تا دو سال و إناث تا هفت سال براى مادر، در صورتى است که مادر بخواهد، يا آنکه در صورت گذشتن زوجه از حقّ خود نيز زوج مى‌تواند او را ملزم به حضانت نمايد؟
جواب:
- پدر نمى‌تواند مادر طفل را ملزم به حضانت ولد نمايد.
سوال 20 :
- اگر پدر قدرت حضانت نداشته باشد، آيا مادر بايد حضانت را بپذيرد؟ يا او هم پس از تمام شدن مهلت مقرّر و يا در فرض إسقاط حقّ (اگر قابل إسقاط و فقط حقّ باشد) مانند ديگران است؟
جواب:
- در هر صورت مادر ملزم به حضانت و نگهدارى طفل نيست، بلکه رسيدگى به امور طفل بر عهده پدر است، و إمکان مباشرت شرط نيست، قدرت بر تهيّه وسائل و يا اجير کردن کسى براى نگهدارى طفل کافى است.
استفتاءات، ج3، ص: 217
سوال 21 :
- حدود وظائف و اختيارات پدر شهيد چه مقدار است؟ و آيا او مى‌تواند در زندگى همسر شهيد دخالت کند؟ و آيا همسر شهيد بايد در اين کارها با او مشورت کند؟
جواب:
- ولايت بر صغير و امور مالى او با جدّ پدرى است.
سوال 22 :
- لطفا به سوالات ذيل پاسخ بفرمائيد:
1- پدرى طفل خود را به ديگرى مى‌دهد که او را فرزند خود قرار داده و از او نگهدارى و مخارجش را بدهد، و آن شخص اين طفل را به اين عنوان نگهدارى نموده، اما بعد از مدّتى پدر طفل فرزند خود را از او مى‌گيرد. آيا نگهدارنده طفل حقّ مطالبه مخارج طفل و مزد نگهدارى او را از پدرش دارد؟
2- طفل به سنّى رسيده که در حضانت پدر قرار گرفته است، مادر بچّه مبلغى به پدر مى‌دهد تا حضانت را به مادر واگذار کند، و مخارج بچّه را نيز متعهّد مى‌شود، آيا اين نوع قرار داد صحيح است يا خير؟ و در صورت صحّت، آيا لازم است و يا جائز؟ و در صورت "جواز" اگر پدر به حضانت خود برگردد آيا مادر هم حقّ مطالبه مبلغى را که در مقابل حضانت به پدر بچّه داده و همچنين حقّ مطالبه مخارج طفل مشترک را دارد؟
3- موقع طلاق، زن از شوهر خود مطالبه اجرت زحماتى را مى‌کند که در خانه شوهرش کشيده (از قبيل پختن غذا و شستن لباس شوهر و نگهدارى اطفال مشترک) و مى‌گويد: من مى‌دانستم که شوهرم مرا طلاق مى‌دهد لذا از أوّل بدون مزد کار نمى‌کردم. آيا موقع طلاق زن چنين حقّى را دارد يا نه؟
استفتاءات ج3 215 س 14 ..... ص : 214
استفتاءات، ج3، ص: 208
مى‌تواند براى جلوگيرى از افتادن در گناه زنش را کتک بزند؟ يا او را طلاق بدهد؟ و يا بدون رضايت او زن ديگرى بگيرد؟
جواب:
- اختيار طلاق با شوهر است، و بايد خود را از گناه نگهدارد، و زن اگر تمکين نکند ناشزه است و استحقاق نفقه ندارد.
سوال 31 :
- تکليف شرعى مرد در مورد استمتاع از همسر ضد انقلاب و تارک واجبات شرعيّه و نفقه او چيست؟
جواب:
- اگر مسلمان است حکم سائر زنهاى مسلمان را دارد، و البتّه او را إرشاد کنيد.
استفتاءات، ج3، ص: 209