احکام حج
استطاعت
فتاواى امام خمينى «قدّس سرّه»
فتاواى آيت الله العظمى خامنه اى «دام ظله»
1- شرط است در استطاعت، رجوع به کفايت، يعنى بعد از برگشت از حج، تجارت يا زراعت يا صنعت يا منفعت ملک؛ مثل باغ و دکّان داشته باشد به طورى که براى زندگانى به شدّت و حَرَج نيفتد و اگر قدرت برکسب لايق به حالش هم داشته باشد کافى است، و اگر بعد از مراجعت نياز به مثل زکات و خمس و ساير وجوه شرعيّه داشته باشد، کفايت نمى‌کند، بنابراين بر طلاّب و اهل علمى که در بازگشت از حج نياز به شهريه حوزه‌هاى علميّه دارند، حج واجب نيست.
1- اگر بعد از مراجعت، زندگى آنها با شهريّه اداره مى‌شود کفايت مى‌کند و حج واجب است.
2- کسى که براى حج نيابتى، اجير شده و بعد در همان سال استطاعت مالى پيدا کرده، چنانچه براى حج در آن سال اجير شده باشد، بايد حج نيابتى را بجا آورد و اگر استطاعت او باقى ماند، حج خودش را در سال بعد، انجام دهد.
2- اگر استطاعت به سبب اجير شدن براى حج نيابتى پيدا کرد مطابق فتواى حضرت امام خمينى(قدس سره) عمل مى‌کند ولى اگر از راه ديگر استطاعت پيدا کرد، کشف از بطلان اجاره مى‌شود و بايد حج خود را بجا آورد.
3- کسى که نياز به ازدواج دارد و براى آن پول لازم دارد، در صورتى مستطيع مى‌شود که علاوه بر مخارج حج، مصارف ازدواج را هم داشته باشد.
3- علاوه بر مخارج حج، مصارف ازدواج را هم داشته باشد در صورتى که از ترک ازدواج به حرج يا مرض و يا حرام دچار مى‌گردد و يا ترک ازدواج، موجب وهن او شود.
4- کسى که از جهت مالى مستطيع است و از جهت صحت بدن يا باز بودن راه مستطيع نيست، مى‌تواند، در مال تصرف کند و خود را ازاستطاعت خارج کند، ولى اگر از آن جهات هم استطاعت دارد و فقط وسائل رفتن را تهيه نکرده يا وقت حج نرسيده، نمى‌تواند خود را از استطاعت خارج کند و اگر کرد، حج بر او مستقر مى‌شود و بايد به هر نحو است، به حج برود.
4- پس از فرا رسيدن زمانى که صرف آن براى رسيدن به حج لازم است، شخص مستطيع نمى‌تواند خود را از استطاعت بيندازد و پيش از فرا رسيدن اين زمان نيز، احتياط واجب آن است که خود را از استطاعت خارج نسازد.
نيابت
فتاواى امام خمينى «قدّس سرّه»
فتاواى آيت الله العظمى خامنه اى «دام ظله»
سوال 1 :
فردى پس از استطاعت مالى، براى حج اسم نويسى کرد و براى دو سال بعد اسمش درآمد، ولى چند ماه قبل از حرکت فوت کرد در حالى که پسرش را نايب قرارداده بود که براى او حج بجا آورد، در حالى که پسر، خود استطاعت مالى داشته ولى در اسم نويسى مسامحه کرده و ننوشته است، در صورتى که اگر اسم مى‌نوشت، شايد در همان سال اوّل قرعه به نامش در مى‌آمد و شايد هم سالهاى بعد، اکنون پسر به مدينه آمده به عنوان نيابت حج بلدى از جانب پدر، و هنوز محرم نشده، چه وظيفه‌اى دارد؟جواب :
در فرض مرقوم نيابت صحيح نيست و بايد براى خودش حج نمايد.
1- اگر راه با فيش مورد وصيت براى پسر باز شده و يا اينکه ورثه فيش را به يکى از فرزندان بدهند که به نيابت پدر به حج برود بايد حج را به نيابت از پدر بجا آورد و چنانچه وصيتى نبوده و از او خواسته نشده که نيابت کند بايد براى خوش حج بجا آورد و براى پدر نايب بگيرد.
سوال 2 :
نايبى که در وقت قبول نيابت براى حج معذور نبوده است، و بعد از عقد اجاره در موقع عمل يا قبل از محرم شدن جزء معذورين شده و در هر عذرى که پيش آمده طبق وظيفه معذورين رفتار نمود آيا حج او از منوب عنه کافى است؟ و آيا نسبت به نحوه عذر فرقى هست يا نه؟جواب :
محل اشکال است.
2- نايبى که در وقت قبول نيابت براى حج معذور نبوده است لکن بعد از عقد اجاره در موقع عمل يا قبل از محرم شدن جزء معذورين شده، اگر عذر او منجر به نقص بعضى از اعمال حج نشود، نيابت او صحيح است، مثل اينکه در ارتکاب بعضى از تروک معذور شود ولى اگر عذر منجر به نقص در اعمال حج شود، بطلان اجاره در اين صورت بعيد نيست و احوط مصالحه بين نايب و منوب عنه در اجرت و اعاده عمره و حج براى منوب عنه مى‌باشد.
احرام
فتاواى امام خمينى «قدّس سرّه»
فتاواى آيت الله العظمى خامنه اى «دام ظله»
1- اگر مقدار واجب تلبيه را نداند و نتواند ياد بگيرد يا وقت ياد گرفتن نباشد و با تلقين هم نتواند بگويد احتياط آن است که به هر نحو که مى‌تواند بگويد و ترجمه‌اش را هم بگويد و بهتر آن است که علاوه بر آن نايب هم بگيرد.
1- بايد به هر نحو که مى‌تواند بگويد و بنابراحتياط، نايب هم بگيرد.
2- در پوشيدن دو جامه احرام ترتيب خاص معتبر نيست، بلکه به هرترتيبى بپوشد مانع ندارد، فقط بايد يکى را لنگ قرار دهد، به هر کيفيتى که مى‌خواهد و يکى را رداء قرار دهد، به هر کيفيتى که مى‌خواهد و احتياط مستحب آن است که رداء، شانه‌ها را بپوشاند.
2- اگر به کيفيّت متعارف باشد کفايت مى‌کند.
بايد رداء به قدرى باشد که شانه‌ها را بپوشاند.
3- اگر حائض نتواند تا وقت پاک شدن صبر کند، احتياط آن است که نزديک مسجد [شجره] محرم شود و در جُحفه يا محاذى آن احرام را تجديد کند.
3- زنانى که عذر دارند و به خاطر ازدحام و امثال آن نتوانند در حال عبور از داخل مسجد محرم شوند، واجب است که از جُحفه يا محاذى آن محرم شوند، کما اينکه مى‌توانند با نذر شرعى از منزل خود در مدينه احرام ببندند.
4- شخص مستطيع اگر احرام را از ميقات تأخير بيندازد از روى علم وعمد و ممکن نشود برگردد به ميقات به واسطه عذرى و ميقات ديگر در پيش نداشته باشد، حج او باطل است و بايد سال ديگر حج بجا آورد.
4- اگر مى‌تواند، بايد به ميقات برگردد و اگر به خاطر ضيق وقت يا عذر ديگر نمى‌تواند، بايد به خارج حرم برود و از آنجا محرم شود و اگر بر اين، نيز قادر نيست در داخل حرم مُحرم شود و حج او صحيح است.
5- کسى که به واسطه فراموشى يا نداشتن مسأله و عذر ديگر بدون احرام از ميقات عبور کرد، پس اگر امکان داشت برگشتن به ميقات و به اعمال عمره مى‌توانست با برگشتن برسد، واجب است برگردد و از ميقات احرام ببندد چه داخل حرم شده باشد يا نه و اگر ممکن نيست به نحوى که گفته شد، پس اگر داخل حرم نشده، از همانجا احرام ببندد، و احتياط مستحب آن است که هر مقدارى مى‌تواند به طرف ميقات برگردد و آنجا محرم شود.
5- بنابر احتياط واجب بايد هر مقدارى که مى‌تواند به طرف ميقات برگردد.
سوال 6 :
کسى که عمره مفرده انجام داده است، آيا مى‌تواند در فاصله کمتر از يک ماه، بدون احرام از ميقات تجاوز کند؟جواب :
احتياط آن است که به قصد رجاء براى عمره مفرده ديگر محرم شود و بدون احرام تجاوز نکند.
6- قبل از گذشتن يک ماه از احرام سابقش مى‌تواند بدون احرام از ميقات عبور کند.
سوال 7 :
زن بدون اذن شوهرش نذر مى‌کند و با نذر محرم مى‌شود، آيا احرامش درست است و چنانچه با همان احرام اعمالش را بجا آورده باشد چگونه است؟جواب :
اگر قبل از ميقات محرم شده، احرام او صحيح نيست، اگر چه در صورتى که بعد از تمام شدن حج فهميد عملش صحيح است، ولى اگر بعد از عمره متوجه شد، در صورتى صحيح است که قابل جبران نباشد، و در صورتى که مى‌تواند بايد به ميقات برود و از آنجا محرم شود و اگر نمى‌تواند به ميقات برود، از خارج حرم، احرام ببندد.
8- نذر زن براى احرام بستن قبل از ميقات در غياب شوهرش موقوف بر اذن او نيست، ولى در صورت حضور شوهرش، احتياط آن است که بدون اذن او نذر نکند، پس اگر در اين صورت نذر کند، منعقد نمى‌شود.
محرّمات احرام
فتاواى امام خمينى «قدّس سرّه»
فتاواى آيت الله العظمى خامنه اى «دام ظله»
1- از گلها يا سبزيهايى که بوى خوش مى‌دهد بايد اجتناب کند، مگر بعضى انواع که صحرايى است؛ مثل «بومادرون» و «درمنه» و «خزامى» که مى‌گويند از خوشبوترين گلهاست.
1- [بجز عطر که استعمال آن در حال احرام حرام است] احتياط واجب، نبوييدن هر چيز معطرى است که، به آن عطر گفته نمى‌شود.
2- از ميوه‌هاى خوشبو، از قبيل سيب و بِه اجتناب لازم نيست و خوردن آنها و بوئيدن آنها مانع ندارد، لکن احتياط آن است که بوئيدن را ترک کند.
2- بنابراحتياط واجب، از بوييدن، آنها اجتناب کند.
3- کفاره استعمال بوى خوش، يک گوسفند است، بنابر احتياط واجب.
3- وجوب کفّاره در استعمال طيب [بوى خوش] ثابت نيست اگر چه احتياط مستحب آن است که يک گوسفند، کفاره بدهد.
4- احتياط آن است که به آينه نگاه نکند، اگر چه براى زينت نباشد.
4- نگاه به آينه بدون قصد زينت اشکال ندارد.
5- سيزدهم [از محرمات احرام] انگشتر به دست کردن براى زينت [است] و اگر براى استحباب باشد مانع ندارد.
5- بنابر احتياط واجب، محرم بايد از دست کردن انگشتر و به کار بردن حنا، اجتناب کند، اگر اينها زينت محسوب شوند، گرچه قصد زينت نکند، بلکه از هر کارى که زينت حساب شود اجتناب کند.
6- اگر سر را شست، نبايد با حوله و دستمال خشک کند و بعض سرهم در حکم همه است.
6- خشک کردن سر با حوله اشکال ندارد، مگر در صورتى که حوله را بر روى تمام سر بيندازد و سر را با آن خشک کند.
7- نشستن زير سقف در حال طىّ منزل در شب خلاف احتياط است، گرچه جايز بودن آن به نظر بعيد نيست بنابراين بعيد نيست جايز بودن نشستن محرم در هواپيمايى که شب حرکت مى‌کند.
7- ولى احتياط به ترک تظليل[5] در شبهاى بارانى و سرد ترک نشود، مگر اينکه اين احتياط موجب حرج بشود.
سوال 8 :
حمل قمقمه آب که در محفظه دوخته نگهدارى مى‌شود براى محرم چه صورت دارد؟جواب :
احتياط آن است که آن را به دوش نيندازد و دست گرفتن آن مانع ندارد.
8- پوشيدن هميان و کمربند و ديگر دوخته‌هاى کوچک که به آن لباس گفته نمى‌شود اشکال ندارد.
سوال 9 :
آيا زن محرم مى‌تواند صورت خود را با حوله پاک کند، يا حکم سر مرد را دارد که نمى‌تواند روى آن را بپوشاند؟جواب :
احتياط مراعات شود.
9- اگر حوله را بر روى همه صورت بيندازد اشکال دارد و در غير اين صورت مانع ندارد.
سوال 10 :
در شهر مکه تونلهايى احداث کرده‌اند، که طولش بيش از 1500 قدم مى‌باشد، آيا بعد از احرام حج، مى‌شود داخل آن با اتومبيل سفرکرد با علم به اينکه مُسقّف است؟جواب :
مانع ندارد، بلى اگر خودش آن راه را اختيار کند و از زير آن سقف برود اشکال دارد.
10- اشکال ندارد.
سوال 11 :
آيا در حال احرام مى‌تواند دندانى را که شديداً درد دارد و دکتر سفارش مى‌کند که آن را بکشد، کشيد، گرچه باعث خونريزى شود؟جواب :
اگر ضرورت دارد مانع ندارد، ولى کفاره دارد، على الاحوط.
11- پرداخت کفاره، احتياط مستحب است.
طواف
فتاواى امام خمينى «قدّس سرّه»
فتاواى آيت الله العظمى خامنه اى «دام ظله»
1- پنجم از شرائط طواف، بودن طواف است بين خانه کعبه و مقام ابراهيم (عليه السلام) از همه اطراف.
1- براى مطاف حدّى وجود ندارد و تا هر جاى مسجد الحرام که طواف در آن، طواف کعبه صدق کند، طواف مجزى است، بلى مستحب است که اگر اضطرار وازدحام نباشد، فيما بين کعبه و مقام ابراهيم7 انجام دهد.
سوال 2 :
اگر در اثناء طواف، نماز جماعت بر قرار شد و شخص از ادامه طواف معذور شد، تکليف چيست، و اگر در اثناى سعى باشد وظيفه چيست؟جواب :
اگر بعد از شوط چهارم طواف يا سعى قطع شده، از همان جايى که قطع شده، طواف يا سعى را تمام کند، و اگر قبل از شوط چهارم طواف بوده و فصل طويل شده، طواف را از سر بگيرد، هر چند احتياط آن است که طواف را تمام و پس از خواندن نماز آن، طواف را اعاده کند و نماز طواف ديگرى بخواند و در سعى نيز احتياط در اتمام و اعاده است.
2- اگر طواف را قطع کند، در صورتى که نيمى از طواف، يعنى سه شوط و نيم را انجام داده است، احتياط آن است که از همانجا که قطع شده طواف را ادامه دهد هرچند مى‌تواند يک طواف کامل به قصد اعم از تمام و اتمام بجا آورد[6] و اگر کمتر از سه شوط و نيم طواف کرده است، از سرگرفتن طواف اشکال ندارد.
نماز طواف
فتاواى امام خمينى «قدّس سرّه»
فتاواى آيت الله العظمى خامنه اى «دام ظله»
1- اگر شخصى نتوانست قرائت يا ذکرهاى واجب را ياد بگيرد بايد نماز را به هر ترتيبى که مى‌تواند خودش بجا آورد و کافى است و اگر ممکن است کسى را بگمارد که نماز را تلقين او کند و احتياط آن است که در مقام ابراهيم به شخص عادلى اقتدا کند، لکن اکتفا به نماز جماعت نکند، چنانچه نايب گرفتن نيز کافى نيست.
1- مشروعيّت جماعت در نماز طواف ثابت نيست، پس به هر نحو مى‌تواند خودش بخواند و احتياطاً نايب هم بگيرد.
فاصله دو عمره
فتاواى امام خمينى «قدّس سرّه»
فتاواى آيت الله العظمى خامنه اى «دام ظله»
1- تکرار عمره مانندتکرار حج‌مستحب‌است و درمقدار فاصله بين دو عمره اختلاف فرموده‌اند و احوط آن است که در کمتر از يک ماه به قصد رجاء آورده شود.
1- فاصله معينى بين دو عمره شرط نيست ولى بنابر احتياط در هرماه فقط يک عمره براى خود مى‌تواند بجا آورد لکن آوردن عمره براى غير خود هر نفر يک عمره جايز است.
2- بعد از انجام عمره تمتّع و قبل از حج تمتّع نبايد عمره مفرده بجا آورده شود. و اگر بجا آورند صحت عمره مفرده محل اشکال است، ولى براى عمره و حج تمتّع اشکالى ايجاد نمى‌شود.
2- بنابراحتياط نبايد عمره مفرده بجا آورده شود.
احرام حج
فتاواى امام خمينى «قدّس سرّه»
فتاواى آيت الله العظمى خامنه اى «دام ظله»
1- احتياط واجب آن است کسى که از عمره تمتّع فارغ شد و مُحّل گرديداز مکه خارج نشود بدون حاجت و اگر حاجتى براى بيرون رفتن پيش آمد، احتياط واجب آن است که محرم شود به احرام حج و بيرون رود و به همان احرام براى اعمال حج بر گردد.
1- خروج از مکّه بعد از انجام عمره تمتّ-ع به اطراف نزديک آن در صورتى که خوف فوت حج نباشد مانع ندارد.
قربانى
فتاواى امام خمينى «قدّس سرّه»
فتاواى آيت الله العظمى خامنه اى «دام ظله»
1- از شرايط قربانى، آن است که خيلى پير نباشد.
1- پير نبودن قربانى شرط نيست.
2- هفتم از شرايط قربانى آن است که بايد بيضه آن را نکوبيده باشند، به احتياط واجب.
2- کوبيده نبودن بيضه شرط نيست، مگر اينکه به حدّ اخته شدن برسد.
3- احتياط واجب آن است که ذابح مؤمن باشد، بلکه خالى از قوّت نيست، و همينطور در ذبح کفارات.
3- در صورتى که ذابح را در انجام قربانى نايب کرده باشد، [بنابر احتياط واجب بايد مؤمن باشد] و اما اگر از او خصوص ذبح را خواسته باشد لازم نيست مؤمن باشد و خودش بايد قصد قربانى و قربت را انجام دهد.
سوال 4 :
آيا ذبح با کادرهاى استيل که معلوم نيست آهن است يا نه چگونه است؟جواب :
صحيح نيست.
4- وسيله ذبح بايد آهن باشد، و استيل (فولاد همراه با مواد ضد زنگ) در حقيقت همان آهن است و ذبح با آن مانع ندارد.
حلق يا تقصير
فتاواى امام خمينى «قدّس سرّه»
فتاواى آيت الله العظمى خامنه اى «دام ظله»
1- به احتياط واجب، بايد در منى، اول رمى جمره کند و بعد از آن ذبح کند و بعد تقصير يا حلق.
1- اگر قربانى در منى باشد ترتيب مزبور واجب است و اگر در غير منى باشد رعايت آن بنابر احتياط واجب است و در هر صورت اگر رعايت نکند، گناه کرده و اما عملش صحيح است.
2- تأخير حلق تا آخر ايام تشريق مانع ندارد، هر چند عمدى باشد و حلق در شب هم صحيح است و کفايت مى‌کند.
2- بنابراحتياط واجب حلق يا تقصير بايد در روز عيد باشد و اگر تأخير انداخت، انجام آن در شب يازدهم يا بعد از آن کافى است.
بيتوته در منى
فتاواى امام خمينى «قدّس سرّه»
فتاواى آيت الله العظمى خامنه اى «دام ظله»
1- واجب است بر حاج که شب يازدهم ذى الحجه وشب دوازدهم را در منى بيتوته کند، يعنى در آنجا بماند از غروب آفتاب تا نصف شب.
1- مى‌تواند از سر شب تا بعد از نيمه شب و يااز قبل از نيمه شب تا طلوع فجر در آنجا بماند.