ج - واجبات طواف

ج - واجبات طواف‌

مسأله 596) واجبات طواف يعنى امورى که در طواف معتبر است و جزء آن محسوب مى‌شود عبارتند از:

1 - شروع کردن طواف از حجرالاسود.

2 - ختم کردن هر دور از طواف به حجرالاسود.

3 - اين که در حال طواف، خانه کعبه در سمت چپ طواف کننده باشد.

4 - اين که با حالت اختيار طواف کند.

5 - گرديدن به دور حجراسماعيل‌عليه السلام.

6 - اين که طواف کننده از کعبه و آنچه جزء آن محسوب مى‌شود، بيرون باشد.

7 - اين که طواف هفت شوط باشد نه کمتر و نه بيشتر.

1 - شروع کردن از حجرالاسود

مسأله 597) براى شروع کردن طواف از حجرالاسود کافى است که طواف کننده کمى پيش از آن که به روبروى حجرالاسود برسد نيّت کند که از همان جا که طواف واقعاً واجب است نزد خداوند محسوب شود. همين قصد اجمالى کافى است و يقين به محاذات خارجى لازم نيست.

مسأله 598) براى شروع طواف از حجرالاسود بايد بدون دقّت‌هاى وسوسه‌آميز و به طور متعارف همان گونه که همه مسلمانان طواف مى‌کنند، عمل نمود و در پايان هر دور ايستادن و توقّف کردن و جلو و عقب رفتن نه تنها لازم نيست، بلکه در مواردى حرام و موجب اشکال در طواف مى‌شود.

مسأله 599) اگر طواف را از پيش از حجرالاسود مثلاً از رکن يمانى يا بين رکن يمانى و رکن حجرالاسود شروع کند و به همان جا ختم کند طواف باطل است، و بايد طواف و نماز را اعاده کند خواه در اثناى طواف متوجّه شود، خواه پس از پايان طواف.

مسأله 600) اگر کسى به اشتباه يقين کند که رکن يمانى، رکن حجرالاسود است و طواف را از آن‌جا شروع کند وبه آن‌جا ختم کند، اگر نيّتش اين بوده که طواف را از حجرالاسود شروع کند و در تطبيق محلّ آن اشتباه کرده، هرگاه در ميانه طواف متوجّه شود اگر شوط آخر را تا حجرالاسود ادامه دهد، طوافش صحيح است و اگر پس از پايان طواف متوجّه شود در صورتى که کسرى آن را جبران کند، کافى است.

2 - ختم کردن هر دور از طواف به حجرالاسود

مسأله 601) هرگاه طواف کننده در هر دور از طواف بدون توقّف و جلو و عقب رفتن از مقابل حجرالاسود عبور کند و در دور پايانى نيز با همان قصدى که هنگام شروع طواف گفته شد از روبروى حجرالاسود بگذرد، در واقع پايان همه دورهاى طواف و نيز پايان طوافش حجرالاسود بوده و کافى است.

مسأله 602) اگر طواف کننده در هر دور به رکن ديگرى مثلاً رکن يمانى که رسيد نيّت ختم طواف را بکند و از حجرالاسود نيّت شوط ديگر را بنمايد طوافش باطل است و بايد آن را اعاده کند.

3 - قرار گرفتن کعبه در سمت چپ طواف کننده‌

شرط سوّم طواف، آن است که خانه کعبه در طول مدّت طواف در سمت چپ طواف کننده باشد.

مسأله 603) لازم نيست در تمام حالات طواف، خانه کعبه درست روبروى شانه چپ طواف کننده قرار گيرد. بلکه کسى که به طور متعارف دور مى‌زند اگر هنگام دور زدن در اطراف حجراسماعيل‌عليه السلام يا هنگام رسيدن به گوشه‌هاى بيت، کعبه مقدارى از طرف چپ او خارج شود و يا حتّى متمايل به پشت وى قرار بگيرد مانعى ندارد.

مسأله 604) گاهى برخى افراد ناآگاه به گمان خود براى اين که احتياط کنند و کعبه را در همه حالات طواف در سمت چپ خود قرار دهند ديگرى را وادار مى‌نمايند تا او را طواف دهد و طواف کننده در راه رفتن، اختيارى از خود ندارد، چنين طوافى باطل است و اگر کسى طواف نساء را اين گونه انجام دهد، مسايل جنسى بر او حلال نمى‌شود.

مسأله 605) اين احتياط که خانه کعبه در تمام حالات طواف، حقيقتاً در سمت چپ طواف کننده باشد خيلى ضعيف است و قابل اعتنا نيست و اشخاص عادى و اهل وسوسه بايد از آن احتراز کنند. ولى اگر شخص عاقل عالمى هنگام رسيدن به حجراسماعيل‌عليه السلام يا ارکان کعبه از روى احتياط قدرى شانه خودرا چپ کند در صورتى که خلاف متعارف نباشد و موجب انگشت نمايى نشود، مانعى ندارد.

مسأله 606) در حال طواف، واجب نيست صورت طواف کننده به سمت جلو باشد؛ بلکه مى‌تواند صفحه صورت را بگرداند و به چپ و راست و حتّى به پشت نگاه کند.

مسأله 607) بوسيدن کعبه در حال طواف مانعى ندارد، ولى کسى که رويش به سمت خانه خداست نبايد در آن حالت دور بزند و بايد طواف را از همان‌جا اتمام کند.

مسأله 608) کسى که توجّه داشته که در حال طواف، کعبه بايد در سمت چپ طواف کننده باشد، اگر پس از طواف، شک کند که آيا کعبه در حال طواف در سمت چپ او قرار داشته يا نه، به شکّ خود اعتنا نکند و طوافش صحيح است.

4 - طواف کردن با حالت اختيار

مسأله 609) شرط چهارم طواف آن است که طواف کننده با حالت اختيار طواف کند؛ بنابراين اگر فشار ناشى از کثرت جمعيّت سبب شود تا انسان گِرد خانه خدا بگردد کافى نيست، ولى هرگاه فشار جمعيّت تنها سبب شود که انسان تندتر برود در صورتى که طواف کننده به اختيار خود قدم بردارد، ضررى ندارد.

مسأله 610) اگر به علّت کثرت جمعيّت، طواف کننده را بدون اختيار بردند و دور دادند، کفايت نمى‌کند و بايد آن دور را از سر بگيرد.

مسأله 611) اگر به علّت ازدحام و کثرت جمعيّت، مقدارى از طواف بر خلاف متعارف انجام گيرد مثلاً روى طواف کننده به طرف کعبه قرار بگيرد يا کعبه در پشت سر او واقع شود و يا عقب عقب برود، بايد همان مقدار را جبران کند و البتّه در برخى موارد، تصحيح طوافى که باطل شده، ممکن نيست و بايد طواف از سر بگيرد.

مسأله 612) کسى که مى‌داند يا احتمال مى‌دهد که به علّت ازدحام جمعيّت مقدارى از طوافش را بدون اختيار انجام مى‌دهد يعنى فشار ناشى از کثرت جمعيّت او را مى‌برد مى‌تواند طواف را شروع کند، ولى اگر بى‌اختيار او را بردند بايد همان مقدار را جبران کند و تنها اين که از اوّل نسبت به آن مقدارى که او را بى‌اختيار مى‌برند نيّت طواف کند، کافى نيست.

مسأله 613) در طواف، آهسته رفتن، تند رفتن، دويدن، سواره طواف کردن، با دوچرخه طواف کردن جايز است، ولى بهتر است که در رفتن اعتدال را رعايت کند.

مسأله 614) اگر در طواف، به علّت فشار جمعيّت چند قدم بى اختيار برود، بايد همان مقدار را جبران کند و اگر کلّ طواف يا تمام دورى را که چند قدم از آن، او را بى اختيار برده‌اند اعاده کند اشکال دارد.

مسأله 615) اگر در مقدارى که او را بى اختيار برده‌اند، شک داشته باشد بايد مقدارى را که احتمال مى‌دهد طواف باطل شده به عقب برگردد و نيّت کند که از همان‌جا که طوافش باطل شده، حساب شود. و اگر هم يک دور کامل طواف کند و قصدش اين باشد که مقدار باطل شده به طور صحيح انجام شود و زيادى قبلى و بعدى به عنوان مقدمّه علميّه باشد، مانعى ندارد و طوافش صحيح است، ولى اين در صورتى است که پس از باطل شدن مقدارى از يک دور، بقيّه آن را به قصد طواف، تکميل نکرده باشد و گرنه طواف، اشکال پيدا مى‌کند.

مسأله 616) اگر براى جبران مقدار باطل شده طواف نتواند به عقب برگردد بايد بدون اين که قصد طواف کند با جمعيّت برود و هرگاه به جايى که طواف بايد جبران شود رسيد، نيّت طواف کند.

مسأله 617) کسى که براى جبران مقدارى از طواف باطل شده به عقب برمى‌گردد، لازم نيست به همان نقطه‌اى که طواف از آن جا باطل شده برگردد؛ بلکه اگر به نقطه‌اى مقابل آن هم برگردد، به طورى که هرگاه از آن جا طواف کند يک دور کامل بشود، کافى است.

5 - گرديدن به دور حِجْراسماعيل‌عليه السلام‌

طواف کننده بايد به دور حجراسماعيل‌عليه السلام که مکانى متّصل به خانه کعبه است بگردد.

مسأله 618) اگر کسى به دور حجراسماعيل‌عليه السلام نگرديد و از داخل آن طواف کرد، طوافش باطل است و بايد آن را اعاده کند. و اگر عمداً اين کار را بکند حکم ابطال عمدى طواف را دارد.

مسأله 619) اگر کسى به علّت ندانستن مسأله در برخى از شوطهاى طواف به دور حجراسماعيل‌عليه السلام نگرديد و وارد حجر شد، بايد تمام آن دور را از سر بگيرد و طواف را کامل کند و نماز بخواند و اعاده طواف و نماز آن لازم نيست، هرچند مطابق با احتياط استحبابى است. ولى اگر از روى اشتباه و فراموشى وارد حجر شود هرگاه برگردد و از همان جايى که وارد شده، طواف را ادامه دهد، کافى است و اعاده تمام آن دور و نيز اعاده تمام طواف لازم نيست.

مسأله 620) اگر کسى در برخى از دورهاى طواف از روى ديوار حجراسماعيل‌عليه السلام برود بايد به همان وظيفه‌اى که در مسأله پيش گفته شد و به تفصيلى که در مورد جهل به مسأله و نسيان گفته شد، عمل کند.

مسأله 621) اگر کسى پس از پايان اعمال حجّ تمتّع متوجّه شود که در طواف عمره يا حجّ، چند شوط از هفت شوط را از داخل حجراسماعيل‌عليه السلام دور زده، حجّ او صحيح است و بنابر احتياط واجب بايد پس از جبران دورهاى ناقص و نماز طواف، طواف و نماز و سعى را اعاده کند.

مسأله 622) اگر کسى يک يا چند شوط از طواف را از درون حجر انجام دهد و ساير اعمال پس از طواف را بجا آورد و بعداً متوجّه مسأله شود در صورتى که زياد فاصله نيفتاده باشد، همان شوطها را اعاده کند و نماز بخواند و ساير اعمال را نيز اعاده کند ولى اگر موالات از بين رفته باشد پس از جبران دورهاى باطل و انجام نماز طواف، احتياطاً طواف و نماز را اعاده کند و سپس اعمال بعدى را بجا بياورد.

6 - بيرون بودن طواف کننده از کعبه و اجزاى آن‌

شرط ششم طواف آن است که همه اجزاى بدن طواف کننده از کعبه و آنچه از کعبه محسوب مى‌شود بيرون باشد.

مسأله 623) "شاذروان" يعنى بر آمدگى‌هايى که در اطراف کعبه وجود دارد، جزء کعبه است و طواف کننده بايد خارج از آن طواف کند.

مسأله 624) اگر کسى در حال طواف به علّت زيادى جمعيّت يا هر علّت ديگرى بالاى شاذروان برود و طواف کند، آن مقدارى که اين گونه دور زده، باطل است و بايد آن را اعاده کند.

مسأله 625) بنابر احتياط واجب طواف کننده در حال طواف نبايد در قسمت‌هايى که شاذروان است، دست به ديوار کعبه بگذارد؛ و اگر دست بگذارد احتياطاً بايد همان مقدار از طواف را اعاده نمايد.

مسأله 626) بنابر احتياط واجب در حال طواف بايد از دست گذاشتن روى حجراسماعيل‌عليه السلام اجتناب شود و اگر دست گذاشت بايد احتياطاً همان مقدار را اعاده کند.

7 - هفت دور طواف کردن‌

شرط هفتم طواف آن است که هفت دور گرد خانه خدا بچرخد، نه کمتر و نه بيشتر.

مسأله 627) اگر طواف کننده از اوّل و از روى عمد، قصد کند که کمتر يا بيشتر از هفت دور طواف کند، حتّى اگر هفت دور طواف نمايد طوافش باطل است، ولى اگر از روى غفلت يا فراموشى تصوّر کند که طواف کمتر يا بيشتر از هفت دور است، در صورتى که عملاً هفت دور طواف کرده باشد طوافش صحيح است.

مسأله 628) اگر کسى به علّت ندانستن مسأله از اوّل قصد داشته باشد که بيش از هفت دور طواف کند و طواف را بيش از هفت شوط انجام داده باشد، طواف و نمازش باطل است.

مسأله 629) اگر کسى از اوّل قصد داشته هفت دور طواف کند، ولى پس از تمام شدن طواف به علّت ندانستن مسأله چند دور اضافه کرده، اگر مقدار اضافى سه و نيم دور يا بيشتر باشد احتياطاً بقيّه را تا چهارده شوط تمام کند و نماز بخواند و طواف و نماز را اعاده کند و اگر کمتر از سه و نيم شوط زياد کرده و موالات عرفى به هم خورده است، احتياط واجب اعاده طواف و نماز است و اگر موالات عرفيّه به هم نخورده، حکم صورت قبل را دارد و بنابر احتياط در تمام صورتها اگر پس از طواف و نماز، اعمالى انجام داده، آنها را نيز اعاده نمايد.

مسأله 630) اگر در اثناى طواف از اين قصد که طواف را هفت دور انجام دهد، برگردد و عمداً قصد کند که طواف را بيشتر يا کمتر از هفت دور بجا آورد، طواف باطل مى‌شود.

مسأله 631) اگر از اوّل قصد کند که هشت دور طواف کند ولى منظورش اين باشد که هفت دور آن طواف واجب باشد و يک دور قدم زدن در اطراف خانه خدا براى تبرّک يا هدف ديگرى، طواف او صحيح است.

مسأله 632) اگر گمان کند که يک دور طواف نيز مستحبّ است و بر اين اساس قصد کند که هفت دور طواف واجب انجام دهد و يک دور طواف مستحبّ هم پس از آن بجا بياورد، طواف صحيح است.

مسأله 633) اگر پس از هفت دور طواف واجب به خيال آن که يک دور نيز مستحبّى جداگانه است، هشت دور بجا بياورد، طوافش صحيح است.

مسأله 634) اگر عمداً يا به علّت ندانستن مسأله، يک دور يا کمتر يا بيشتر، از طواف واجب کم بکند، واجب است با مراعات شرط موالات، آن را اتمام کند و اگر اتمام نکند بنابر احتياط واجب حکم کسى را دارد که طواف را عمداً ترک کرده است.

مسأله 635) اگر پس از آن که از طواف کم کرد کارهاى زيادى انجام دهد به گونه‌اى که موالات عرفى به هم بخورد، حکم آن حکم قطع کردن طواف است که خواهد آمد.

مسأله 636) اگر پس از پايان دور هفتم و هنگام خارج شدن از مطاف، مسافتى را به عنوان جزء طواف دور بزند، طوافش باطل است.

مسأله 637) اگر کسى سهواً مقدارى بيش از هفت دور طواف کند، در صورتى که مقدار زيادى کمتر از يک دور باشد آن را رها کند و طوافش صحيح است. و اگر مقدار زيادى يک دور يا بيشتر باشد، احتياط آن است که هفت دور ديگر را به قصد قربت و بى آن که تعيين کند مستحبّ است يا واجب تکميل کند و دو رکعت نماز پيش از سعى و دو رکعت نماز پس از سعى بجا آورد و دو رکعت اوّل را بدون اين که تعيين کند براى طواف اوّل است يا دوّم، براى طواف شک در عدد دورهاى طواف

واجب قرار دهد.

مسأله 638) در مواردى که مکلّف، احتياطاً بايد پس از تمام کردن طواف، نماز بخواند و مجدّداً طواف و نماز را اعاده کند، مى‌تواند يک طواف به قصد اعمّ از تمام و اتمام انجام دهد و سپس دو رکعت نماز بجا آورد.

شک در عدد دورهاى طواف‌

شک در عدد دورهاى طواف به تفصيلى که در مسايل زير خواهد آمد، موجب بطلان طواف مى‌شود:

مسأله 639) اگر پيش از رسيدن به حجرالاسود و تمام شدن دور شک کند که دورى که در آن است دور هفتم است يا هشتم، طوافش باطل است و همچنين است اگر دو طرف شک کمتر از هفت باشد.

مسأله 640) اگر در پايان دور که به حجرالاسود رسيده است شک کند که هفت دور زده يا هشت دور يا بيشتر به شکّ خود اعتنا نکند و طوافش صحيح است.

مسأله 641) اگر در پايان دور يا اثناى آن شک کند که هفت دور زده يا کمتر، طواف باطل است.

مسأله 642) در عدد دورهاى طواف، ظنّ و گمان، اعتبار ندارد و حکم شکّ را دارد.

مسأله 643) کسى که در عدد دورهاى طواف شک دارد اگر به اميد روشن شدن اين که چند دور زده با همان حالت شکّ به طواف ادامه دهد و بعد به درستى طوافش يقين پيدا کند، طواف صحيح است.

مسأله 644) لازم نيست خود طواف کننده عدد دورها را بداند؛ بلکه در صورتى که به عدد دورها اطمينان پيدا کند مى‌تواند به شمارش فرد ديگرى هم اعتماد کند.

مسأله 645) کسى که کثيرالشکّ است يعنى بيش از اندازه متعارف شکّ مى‌کند نبايد به شکّ خود اعتنا کند، يعنى اگر بناگذاشتن بر يکى از دو طرف شکّ مستلزم صحّت طواف و بناگذاشتن بر طرف ديگر مستلزم بطلان آن باشد بنابر طرفى بگذارد که نتيجه آن صحّت طواف است و در شکّ در عدد دورها اگر بناگذاشتن بر هر دو طرف از نظر صحّت يکسان است بنابر هر طرف که بگذارد مانعى ندارد. و احتياط آن است که چنين کسى ديگرى را وادار کند تا مراقب طواف او باشد و عدد دورها را برايش ضبط کند.