فصل بيست و يکم: احکام مزارعه
سوال 848 :
در صورتى که يکى از مالکين مزرعه مشاع بدون رضايت ديگران و با مخارج خود چاهى حفر نمايد، آيا اين چاه ملک حافر است، يا ديگران هم در اين چاه حقّى دارند؟
جواب :
ملک همه است.
سوال 849 :
قبل از انقلاب اسلامى زمين مالک در دست کشاورز بوده و آن را کشت مى کرده است، از طرف حکومت آن زمان نَسَق زمين را به اسم آن کشاورز ثبت کرده اند، آيا اين نَسَق بندى حقّى براى کشاورز ايجاد مى کند که بعد از آن قابل نقل باشد؟
جواب :
چنانچه حقّ نسق در حال حيات براى زارع و بعد از ممات براى فرزندان او جزء عرف محل باشد، از قبيل شرط ضمن العقد در قراردادهاى مزارعه با زارعين محسوب مى شود و اين حق براى او و فرزندانش شرعى خواهد بود.
سوال 850 :
کشاورزى هستم که حدود چهل سال است به صورت ارباب و رعيّتى روى زمين مالک، کشاورزى نموده ام; اکنون مالک قصد گرفتن زمين را از اين جانب دارد. آيا حقير به عنوان زارعى که حدود چهل سال روى زمين او کار کرده و زمين او را حفظ کرده و هر سال مبلغى را به عنوان حقّ ارباب به او پرداخت نموده ام، حقّى دارم؟
جواب :
اگر قراردادى با او در اين مورد داشته باشيد، حق داريد. همچنين اگر در عرف و عادت محل اين باشد که براى اين گونه کارگران حقّ خاصّى قائل مى شوند و طرفين با علم و آگاهى بر اين مسأله اقدام نموده اند، حق براى شما ثابت مى شود (مطابق آنچه معمول محل است) در غير اين صورت حقّى نداريد; هرچند مستحبّ است مالک زمين، ملاحظه حال شما را بنمايد.
سوال 851 :
زمين هاى کشاورزى از قديم الايّام بطور مزارعه در اختيار زارعين بوده و زارع هر ساله مبلغى به مالک مى پرداخته است. آيا زارع مى تواند اين زمين را به مبلغى بيشتر به ديگران جهت زراعت يک ساله اجاره دهد؟
جواب :
اگر صاحب زمين با مستأجر شرط مباشرت نکرده باشد، اجاره دادن آن اشکالى ندارد، ولو به زيادتر از آنچه که اجاره داده است; ولى احتياط واجب آن است که کارى روى زمين انجام داده باشد، يا وسيله اى بر آن اضافه کند.