فصل سى و سوّم: احکام وقف
سوال 1019 :
با عنايت به جايگاه مهمّ مراکز آموزش عالى و پژوهشى در دنياى امروز در راستاى ايفاى رسالت تعليم و تربيت و با توجّه به نياز مبرم اين مراکز به کمکهاى مردمى و نظر به اهميّت سنّت حسنه وقف استدعا دارد نظر شريف را نسبت به وقف، براى بهره مندى اين مراکز مرقوم فرماييد.
جواب :
وقف يکى از سنّتهاى مهمّ اسلامى است که از زمان پيامبر اکرم(صلى الله عليه وآله)وجود داشته و در اعصار ائمّه معصومين(عليهم السلام) مورد توجّه بوده و تأکيدهاى فراوانى نسبت به آن در روايات اسلامى آمده است و در طول تاريخ کارهاى مهمّى به وسيله موقوفات انجام شده و بسيارى از مراکز علمى، درمانى و مدارس دينى وکارهاى خير اجتماعى از اين طريق انجام گرفته است و مسلمانان جهان از برکات موقوفات، بهره فراوان گرفته و مى گيرند. در حديثى ازامام صادق(عليه السلام)مى خوانيم: کسى از حضرتش پرسيد چه چيز بعد از مرگ انسان ممکن است به او برسد؟ فرمود: سنّت نيکويى در ميان مردم بگذارد هر کسى که به آن عمل کند اجر و پاداشش براى او خواهد بود بى آن که از اجر و پاداش عمل کنندگان به آن سنّت کاسته شود، ديگر اين که صدقه جاريه (موقوفه)اى از خودش به يادگار بگذارد که آثار و برکاتش ادامه داشته باشد و اين صدقات جاريه، مايه نجات او درعالم ديگر خواهد بود.درست است که سوء استفاده بعضى از افراد ناآگاه و بى ايمان از موقوفات چهره آن را در نظر بعضى دگرگون ساخته، ولى ما نبايد اجازه بدهيم که اين سنّت بزرگ و پربرکت اسلامى که در طول تاريخ هزاران هزار فايده و نتيجه مهم داشته است به خاطر سوء استفاده بعضى از نااهلان به دست فراموشى سپرده شود، بلکه بايد جلوى سوء استفاده ها را گرفت و اين امر کاملا ممکن است، عمران وآبادى بسيارى از مساجد، مدارس، مراکز علمى و مخصوصاً حرمهاى مقدّسه ائمّه اطهار(عليهم السلام) از برکت همين موقوفات است. امروز بايد به اين سنّت حسنه اسلامى اهميّت بيشتر داد مخصوصاً براى مراکز علمى وفرهنگى از آن استفاده کرد و به يقين هر دانشمندى از چنين مراکزى برخيزد و هر خدمتى انجام دهد، بانيان موقوفه هاى مربوط به آن دراين جهان و جهان ديگر از آن بهره مند خواهند شد، خداوند همه را به احياى سنّت هاى راستين اسلامى موفّق دارد.
سوال 1020 :
شخصى، قطعه زمين موقوفه اى را از متولّى اجاره مى کند، بعد از اجاره، قسمتى از زمينهاى موات حريم آن رانيز احيا مى کند. آيا متولّى مى تواند زمين مزبور را که مستأجر احيا کرده است جزء وقف محسوب دارد يا مستأجر مالک آن مى شود؟
جواب :
چنانچه حريم شرعى بوده مستأجر حقّ احيا نداشته و مالک نمى شود و مادام که مدّت اجاره زمين تمام نشده مستأجر حقّ استفاده از آن را دارد و بايد اجاره آن را بدهد ومتولّى نمى تواند از او بگيرد ولى بعد از اتمام مدّت اجاره، حقّى براى مستأجر باقى نيست.
سوال 1021 :
وقف از چه راههايى ثابت مى شود؟
جواب :
اثبات وقف بودن يا از طريق علم و شهرت در محل است و يا بيّنه شرعيّه (دو شاهد عادل) و تنها با ادّعا و حتّى وقف نامه هاى مشکوک چيزى ثابت نمى شود، مگر آن که وقف نامه مورد اعتماد باشد.
سوال 1022 :
آيا نوع تصرّف آب و زمين موقوفه اى که در دست شخصى است، تصرّف خاصّ و معينى است؟
جواب :
چنانچه آب و زمين موقوفه را اجاره کرده و شرط خاصّى نگذارده، هر نوع مايل باشد مى تواند از آن استفاده کند.
سوال 1023 :
از چه راههايى وقف بودن موقوفه ثابت مى شود و آيا ادّعاى اختلال فکرى واقف، مسموع است و آيا صيغه وقف بايد به عربى خوانده شود؟
جواب :
چنانچه شهود بر وقف شهادت دهند و يا شياع وقف در محل باشد، حکم وقف بر آن جارى خواهد بود و در وقف، صيغه عربى شرط نيست بلکه به هر زبانى جايز است حتّى اگر صيغه نخواند امّا به موقوفٌ عليهم تحويل دهد باز کفايت مى کند و ادّعاى اختلال فکرى بدون دليل و شاهد پذيرفته نيست.
سوال 1024 :
در آمد موقوفه ها در چه راهى بايد مصرف شود و تغيير مصرف آن در چه صورتى جايز است؟
جواب :
طبق اصل مسلّم و روايت معروف «الوقوف على حسب ما يوقفها اهلها» بايد درآمد موقوفه را طبق همان چيزى که در وقف نامه تصريح شده به کار گيرند، مگر آن که در يک يا چند بند قابل عمل نباشد مثلا ظرف مسى در عصر و زمان ما تبديل به ظروف ديگر مى شود.
سوال 1025 :
شخصى مقدارى از اموال خود را وقف خاص کرده، يعنى براى فرزندان خود، آيا وقف صحيح است؟
جواب :
در صورتى که شرايط ديگر وقف فراهم باشد صحيح است.
سوال 1026 :
فروختن زمين زراعتى موقوفه در چه صورتى جايز است؟
جواب :
فروختن عين موقوفه جايز نيست و اگر قابل زراعت نباشد و به درد ساختمان بخورد مى توان آن را براى ساختمان اجاره داد، مگر آن که به هيچ وجه نتوان از آن استفاده نمود و چاره اى جز فروش و تبديل به احسن نباشد.
سوال 1027 :
دراثبات سيادت و وقف، شياع مفيد اطمينان را کافى مى دانيد؟
جواب :
کافى است.
سوال 1028 :
اگر کسى در مورد وقفى که حدود پانصد سال پيش وقف شده و عمل شده، اکنون شک نمايد که آيا واقف حقّ وقف کردن را داشته يا نه، آيا اين گونه شک را محکوم به فساد مى دانيد يا صحّت؟
جواب :
اين شک اعتبارى ندارد.
سوال 1029 :
آيا منظور واقف در عبارت ذيل «ارشد سِنى» است يا «ارشد علمى»؟
«توليت آن را رجوع فرموده اوّل اين که با خودم مادام حيّاً و بعد از آن به سيّد غياث الله که اسنِّ ارشد اولاد حضرت واقف است و بعد از آن به اسنّ ارشد ذکور اولاد واقف و بعد از آن به اسنّ ارشد ذکور اولاد اولاد نسلا بعد نسل و عقباً بعد عقب و اگر در طبقه عالى رشيد نباشد در هر طبقه از نسل او که رشيد باشد توليت از آن او باشد».
جواب :
منظور از ارشد، ارشد بر حسب سن است، مشروط بر اين که هوش و عقل کافى براى توليت وقف داشته باشد و اگر ارشد بر حسب سن ، رشد فکرى کافى براى اداره وقف ندارد به فرد ديگرى مى رسد که واجد اين شرط باشد.
سوال 1030 :
خانه اى توسط شخص خيّرى در زمينى که ملک مسجد است احداث شده است. خانه مذکور وقف شرعى گرديده مقيّداً به اين که امام جماعت همان مسجد در آن سکونت نمايد آيا شارع مقدّس اسلام اجازه مى دهد ديگرى در آن خانه سکنا گزيند و در صورت عدم سکونت امام راتب مسجد آيا شرعاً اجاره دادن آن جايز است؟
جواب :
تا ممکن است بايد امام مسجد از آن استفاده کند و اگر ممکن نشد اجاره دهند و مال الاجاره آن براى امام مسجد استفاده شود و اگر امام مسجد نياز ندارد در ساير حوايج مسجد مصرف گردد.
سوال 1031 :
دو مسجد کنار هم ساخته شده است و وسط آنها حياطى است که مربوط به هيچ کدام نيست، آيا مى شود در وسايل مربوط به دو مسجد تداخل کرد مثلا فرش يک مسجد را به مسجد ديگر منتقل کرد يا نه؟
جواب :
جايز نيست مگر اين که ثابت شود وقف آنها عام است.
سوال 1032 :
اشيايى مانند ظروف قديمى که فعلا استعمال آن معمول نيست وقف مسجد شده است، آيا مى توان اين گونه ظروف را به جهت اين که فعلا استعمال آن مرسوم نيست فروخت و با پول آن مشابه آن ظروف يا اشياى ديگرى جهت مسجد خريدارى کرد؟
جواب :
اگر فعلا قابل استفاده نيست، مى توان آن را تبديل به ظروف مشابه کرد و اگر مسجد به ظروف نياز ندارد در ساير حوايج مسجد مصرف گردد.
سوال 1033 :
فرشهايى جهت مسجد خريدارى يا وقف شده و فعلا قابل استفاده هست ولى چون اين فرشها با هم هماهنگ نيست و هرکدام وضع خاصّى دارد، آيا مى توان اين گونه فرشها را فروخت و به جاى آنها فرشهاى هماهنگ و يکنواخت و زيباتر خريدارى کرد؟
جواب :
فرشهاى وقف را نمى توان فروخت، مگر اين که قابل استفاده نباشد.
سوال 1034 :
گاهى، فرش يا اشياى ديگرى وقف مسجد شده و از همان زمان وقف يا بعد از آن به مرحله اى رسيده که طبق نظر عرف يا متخصّصين فن، استفاده از آن جايز نيست و بايستى فروخته شود و الاّ به مرور زمان از ارزش آن کاسته خواهد شد، در مورد اين گونه فرشها يا اشياى ديگر آيا جايز است فروخته شود و به جاى آن فرشها يا اشياى ديگرى جهت مسجد خريدارى کرد؟
جواب :
اگر فعلا قابل استفاده نيست يا موجب از بين رفتن آنها مى شود، مى توان آن را تبديل به مشابه کرد.
سوال 1035 :
اشيايى که به مسجد داده مى شود ممکن است گاهى با عنوان وقف و گاهى با عنوان تمليک باشد،آيا احکام شرعى اين دو عنوان مختلف است؟
جواب :
آرى مختلف است. آن جا که تمليک است کار آسان تر مى باشد و طبق مصالح مسجد مى توان آن را عوض کرد، ولى وقف تا در آستانه سقوط از انتفاع قرار نگيرد، تبديل آن جايز نيست.
سوال 1036 :
چيزهايى که قبلا به مسجد داده شده به فرض اين که احکاموقف و تمليک فرق کند اگر ندانيم که وقف مسجد شده يا تمليک، حکم کدام يک بر آن بار مى شود؟
جواب :
احتياط واجب اين است که با آن معامله وقف کنيم.
سوال 1037 :
براى اين که معلوم شود وقف يا تمليک شده، آيا بايد در هر مورد کلمه يا جمله خاصّى رابر زبان بياورند يا فقط صرف نيّت اهدا کننده کافى است؟
جواب :
نيّت کافى است و با عمل جنبه معاطاتى پيدا مى کند.
سوال 1038 :
اگر اشيايى مانند فرش با پول اشخاص مختلف مشترکاً خريدارى شده و نيّت بعضى از افراد که پول داده اند وقف بوده و نيّت بعض ديگر تمليک، در اين گونه موارد اين گونه اشيا موقوفه حساب مى شوند يا خير؟
جواب :
هرکدام حکم خود را دارد و اگر قابل تفکيک نيست طبعاً بايد با آن معامله وقف شود.
سوال 1039 :
اگر واقف يا تمليک کننده از يک مرجع و مجريان کارهاى مسجد (هيأت امنا) هرکدام از مرجع ديگرى تقليد مى کنند چنانچه اين دو مرجع در مسائل فوق با هم اختلاف نظر داشته باشند کدام نظر بايد عمل شود؟
جواب :
نظر مرجع متولّى و مجرى کارهاى مسجد شرط است.
سوال 1040 :
در مواردى که شرعاً مجاز به فروش اشياى وقف شده يا تمليک شده هستيم، آيا مى توانيم با پول آن چيز ديگرى که مورد احتياج مسجد است خريدارى کنيم يا بايستى صرف خريد همان شىء و مشابه آن بشود؟
جواب :
خريد مشابه در صورت نياز مقدم است.
سوال 1041 :
در مورد بالا اگر بايستى حتماً فرش خريدارى گردد، اگر مثلا به جاى فرش دستباف، فرش ماشينى ياموکت خريدارى شود، آيا اشکال شرعى ندارد؟
جواب :
آنچه اصلح است انتخاب کنيد.
سوال 1042 :
اشيايى که مى خواهند به مسجد بدهند (وقف يا تمليک کنند) در صورتى که قديمى باشد يا مناسب نباشد و استعمال آن فعلا معمول نيست يا مستهلک شده باشد، آيا مى توان اين گونه اشيا را قبول ننمود و رد کرد؟
جواب :
قبول هدايا براى مسجد واجب نيست، ولى اگر وقف يا تمليک شده باشد بايد پذيرفت و مطابق وظيفه رفتار کرد.
سوال 1043 :
استفاده از اموال حسينيّه يا مسجد چه حکمى دارد؟
جواب :
در غير احتياجات همان مسجد يا حسينيّه جايز نيست مگر اين که واقف آنها تصريح به عموميّت استفاده از آنها کرده باشد.
سوال 1044 :
دو موقوفه است از دو واقف: موقوفه اوّلى با هزينه کم و در آمد بسيار که فرضاً هشتاد درصد از در آمد آن اضافه مى آيد و دوّمى در آمد کم و هزينه زياد دارد، آيا اداره اوقاف محل يا متولّى که هر دو موقوفه زير نظر آنها اداره مى شود مجازند که از مازاد در آمد اوّلى براى موقوفه دوّمى با رعايت ساير موازين شرعى صرف نمايند يا خير؟
جواب :
هرگاه مصارف موقوفه اوّل عموميّت دارد که شامل موقوفه دوّم هم مى شود مانعى ندارد.
سوال 1045 :
آيا مى توان با توجّه به شرايط روز و در جهت مصالح دولت و امّت اسلامى و با ملحوظ داشتن نيّت اصلى واقف درجهت هماهنگى با ساير برنامه هاى مدوّن و جارى دولت اسلامى در کاربرد نظرات واقف تغييراتى به عمل آورد؟
جواب :
در صورت امکان بايد طبق وقف نامه عمل شود و اگرامکان ندارد به آنچه نزديک تر به محتواى وقف نامه و نيّت واقف است عمل شود.
سوال 1046 :
آيا مى شود در نحوه پياده کردن و شيوه کاربرد نظر واقف، تغييراتى به عمل آورد؟
جواب :
از جواب بالا روشن شد.
سوال 1047 :
موقوفات بسيارى در سطح کشور وجود دارد که يا شناسايى نشده و يا به مرور زمان از بين رفته است که هردو گروه موقوفات مزبور درصورت شناسايى و احيا، در آمدهاى فوق العاده اى براى ميهن اسلامى ايجاد خواهند نمود، در اين صورت آيا مى توان با تغييرات جزئى در نحوه استفاده از درآمد موقوفات موجود، براى شناسايى موقوفات مزبور (ناشناخته) اقدامى به عمل آورد؟
جواب :
از موقوفاتى که مصرف عام دارد مى توان استفاده کرد.
سوال 1048 :
در جهت توسعه سنّت حسنه وقف لازم است مبالغى صرف هزينه هاى پرسنلى و ادارى کارکنان شود، که طبعاً در هيچ يک از وقف نامه ها به اين موارد اشاره اى نشده است، آيا مى توان با تغييراتى در نحوه کاربرد در آمدهاى حاصل از موقوفات به ويژه موقوفات متصرّفى که اوقاف متولّى آن است مبالغى صرف هزينه هاى مزبور نمود؟
جواب :
نظر به اين که اين گونه کارها اگر با دقّت و احتياط انجام شود جزء کارهاى خير محسوب مى گردد مى توان از اوقافى که مصرف آن عام است استفاده کرد مشروط بر اين که مسؤولان اوقاف به وظيفه خود دقيقاً عمل کنند.
سوال 1049 :
هيأت امناى مسجدى قصد دارند فاضلاب توالت عمومى مسجد را به وسيله لوله کشى از قبرستان متروکه اى که حدود سى و پنج سال در آن مرده اى دفن نکرده اند و ظاهراً آثار و شواهدى در آن جا دلالت بر قبرستان بودن نمى کند عبور دهند بدون اين که نجاست تماسى با خاک قبرستان داشته باشد، آيا اين کار جايز است؟
جواب :
خالى از اشکال نيست مگر اين که آثار قبرستان به کلّى از بين برود و زمين هم موقوفه نباشد.
سوال 1050 :
چند نفر خيّر در سال 1349 «هـ .ش» زمينى را با سند مالکيّت و ادّعاى مالک مبنى بر عدم وقف بودن، جهت احداث مسجد خريدارى نموده اند که امروز به صورت مسجد حضرت ابوالفضل(عليه السلام) ساخته و مورد استفاده قرار گرفته است، ولى در بين مردم معروف است که زمين اين مسجد وقف مى باشد، با توجّه به مسائل شرعى وقف، هيأت امناى مسجد اقدام به تحقيق اين مسأله نمودند، نتيجه تحقيق بدين صورت به اطّلاع آن مقام معظّم مى رسد: به طور مسلّم زمين مسجد داراى واقفى به نام حاج محمّدعلى مى باشد ولى نوع وقف مشخص نيست بنا به اظهار عدّه اى وقف حاج محمّد على، وقف اولاد مى باشد و عدّه اى در نوع اين وقف ترديد دارند و احتمال مى رود وقف شاه نجف باشد (لکن به احتمال قوى وقف حاج محمّد على وقف اولاد مى باشد) خواهشمند است تکليف اهالى محل را نسبت به ادامه فعاليت هاى مذهبى در مسجد مذکور بيان فرماييد.
جواب :
اگر تحقيق کرده ايد و مصرف وقف روشن نشده، بايد مال الاجاره مناسبى براى آن زمين در نظر بگيريد، نصف آن را در مصارف مربوط به مجالس مولا اميرالمومنين على(عليه السلام) و نصف ديگر را به موقوفٌ عليهم برسانيد مگر اين که آنها رضايت دهند که به خاطر مسجد از مال الاجاره صرف نظر کنند و صغيرى هم در ميان آنها نباشد.
سوال 1051 :
شخصى مى خواهد مقدارى از املاک خود را وقف حضرت ابا عبدالله الحسين(عليه السلام) کند که تا حيات دارد درآمد آن ملک، مال خودش باشد و بعد از حياتش مال امام(عليه السلام) باشد، آيا چنين وقفى شرعاً صحيح است؟
جواب :
صحيح است ان شاء الله.
سوال 1052 :
شخصى است که در دارالرّحمه شيراز مدفون گرديده است و چون در راه سير و سلوک گام برداشته ـ چه در زمان حيات و چه بعد از مرگ ـ طرفدارانى دارد و اخيراً علاقه مندان وى به خاطر علاقه مندى وى به خواجه شيراز بارگاهى به شکل بارگاه حافظ ساخته و بر روى قبر او نصب کرده اند که محلّ زيارت پيروان او شده است. چون عدّه زيادى نسبت به اين کار حساس شده و اعتراض نموده اند و از اين دفتر خواسته اند که آن را برداريم لذا تقاضامنديم نظر مبارک را مرقوم فرماييد.
جواب :
تصرّف در قبرستان عمومى که وقف عام است به اين صورت جايز نيست.
سوال 1053 :
زمينى وقف است و از نظر زراعت بايد از آن زمين خاک برداشته شود تا زراعت خوب شود آيا اين کار جايز است؟
جواب :
اشکالى ندارد.
سوال 1054 :
يکى از علماى بحرين پنجاه سال قبل جايى را براى عزادارى وقف کرده است که از درآمد آن عزادارى کنند و در زمان حيات، خود متولّى وقف بود و بعد از وفات او اداره اوقاف بحرين عدّه اى را به عنوان متولّى تعيين کرده است که اينها مدّعى هستند از طرف فقها هم مأذونند در حالى که معروف است که اينها آدمهاى موثّقى نيستند، با توجّه به اين مقدّمه به دو سوال زير پاسخ دهيد:
الف) آيا اين اوقاف بر وقفيّت خود باقى هستند و بايد زير نظر حاکم شرع باشند يا تبديل به مجهول المالک مى شوند چون که متولّى فعلى آنها غير شرعى هستند؟
جواب :
وقف با اين مسائل از بين نمى رود بلکه بايد از حاکم شرع اجازه گرفته شود.
ب) در صورتى که بر حال وقف باقى بماند آيا جايز است اين درآمدها را در غير مورد وقف مثل تجديد بناى محلّ عزادارى ياساختن محلّى وابسته به محلّ عزادارى جهت کسب درآمد ازآن، صرف کرد؟
جواب :
موقوفه بايد برطبق آنچه که وقف شده است، مصرف شود همان طورى که اين دستور در روايات وارد شده است و مخالفت با مصرف وقف جايز نيست مگر اين که امکان مصرف در آن مورد نباشد که در اين صورت در موارد ديگرى که نزديک تر به آن مصرف است صرف شود.
سوال 1055 :
خانه موقوفه اى موجود است که از درآمد املاک رحيم آباد خورميز (مهريز) مى باشد و هر ساله مراسم روضه خوانى در آن برپا مى شود ولى متأسفانه وقف نامه اى که حاکى از چگونگى وقف بودن اين خانه باشد در دست نيست که بتوانيم طبق آن به ثبت برسانيم، به طورى که از بزرگترهايمان شنيده ايم بعضى وقف ثلث وبعضى هم وقف اولاد،ذکر مى کنند، حال اين جانب که توليّت شرعى آن را به عهده دارم براى به ثبت رسانيدن آن دچار اشکال شده ام که به چه نحوى آن رابه ثبت برسانم که مسؤوليّت شرعى برايم نداشته باشد، وظيفه ام چيست؟
جواب :
بايد درآمد آن وقف را در ميان دو يا سه مصرفى که محتمل است به طور مساوى تقسيم کنيد.
سوال 1056 :
برخى از متصرّفين موقوفات،افرادى بى بضاعت و فقير عيالوار و بعضاً از خانواده محترم شهدا و ايثارگران هستند، آيا اجازه مى فرماييد اداره اوقاف در اين رابطه در غير جهت نظر واقف در مال الاجاره موقوفه تخفيفى قائل شود؟
جواب :
فقط در دو صورت جايز است: الف) در صورتى که مستأجرهاى مذکور، مصرف آن موقوفه بوده باشند.
ب) در صورتى که از موقوفات ديگر که قابل انطباق با آنهاست برداشته شود و در مصارف وقف مذکور صرف شود.
سوال 1057 :
زمينى وقف بر اولاد ذکور است، آيا موقوفٌ عليهم مى توانند آن زمين موقوفه را با زمين ديگرى که ملکى است معاوضه نمايند چون که اين زمين نافع تر و امکان استفاده و بهره بردارى از آن براى موقوفٌ عليهم بيشتر است؟
جواب :
درفرض بالا تبديل جايز نيست و اگر معامله کنند معامله باطل خواهد بود مگر در مواردى که موقوفه از انتفاع ساقط شود و به درد موقوفٌ عليهم نخورد و يا مايه اختلاف و نزاع شديد گردد وناچار شويم براى رفع اختلاف آن را تبديل يا تقسيم کنيم.
سوال 1058 :
در قسمت شرقى مسجدى جوى آب و ممرّ قنات کشاورزى مى باشد و در ايّام گذشته آسياب آبى بوده که محلّ آرد کردن گندم اهالى بوده است که نصف درآمد آسياب وقف مى باشدو به عناوين مختلف مصرف مى شده، در اثر تکنولوژى و صنعت جديد، آسياب و تنوره (مخزن آب) آن مخروبه و پر شده و تنها به صورت زمين در آمده که جزء راه عبورى مردم مى باشد و در آينده در طرح بهسازى روستا قرار دارد و جزء خيابان مى شود و به علّت نم دادن و رطوبت به ساختمان مسجد و خانه هاى مجاور و همچنين پستى و بلندى کف مسجد با جوى آب، تغيير مسير و ممرّ آب در 4 ـ 5 مترى مسير قبلى لازم است، آيا اين کار را تجويز مى فرماييد؟
جواب :
چنانچه آسياب به کلّى مخروبه شده و جوى آب فعلى باعث ضرر و زيان به اطراف مى شود تغيير مسير آن جايز است.
سوال 1059 :
چنانچه شخصى به علّت نافرمانى فرزندانش، زمين خانه مسکونى خويش را بدون اجراى صيغه و رضايت قلبى وقف نموده باشد تا ايشان را از ارث محروم نمايد سپس محضرى نموده و توليت آن را مادام العمر به خود اختصاص داده و بعد از مدّتى پشيمان گشته است و به مدّت ده سال عمل به مقتضاى وقف هم نکرده است و اکنون فوت نموده است، ورّاث هم احتياج مبرمى به اين ملک دارند، آيا چنين وقفى صحيح است؟
جواب :
وقف مزبور ظاهراً صحيح است و بايد به آن عمل شود وپشيمانى مزبور فايده اى ندارد.
سوال 1060 :
زمينى را براى ساخت حسينيّه اهدا نمودند ولى به جهت وجود حسينيّه در آن محل نياز به ساخت حسينيّه نيست آيا مى شود در آن زمين دارالقرآن احداث کرد؟
جواب :
با اجازه اهدا کنندگان جايز است.
سوال 1061 :
آيا جايز است آب انبارهايى که قبلا مورد استفاده اهالى بوده و اکنون به آن نيازى نيست آن را تخريب نموده و در زمين آن دارالقرآن احداث نماييم؟
جواب :
احتياط آن است که آن را براى اين کار اجاره بدهند و مال الاجاره آن را صرف لوله کشى آب براى مستضعفان کنند.
سوال 1062 :
آيا جايز است قرآنها و مفاتيح مسجدى که خراب شده را در مسجد ديگرى در شهر يا روستا مورد استفاده قرار داد و از آن مسجد خارج نمود؟
جواب :
اگر در آينده نزديکى بازسازى نمى شود مى توان به مساجد ديگرهمان شهر يا روستا انتقال داد واگر بازسازى شد به جاى اوّل برگردانند.
سوال 1063 :
اگر مسجدى که در آن قرآنهايى وجود دارد خراب شود و بودن قرآن در آن مسجد موجب هتک حرمت قرآن باشد، آيا مؤمنين مجازند جهت حفظ قرآنها، آنها را به منازل خود برده و احياناً تلاوت نمايند؟
جواب :
بايد مطابق مسأله سابق عمل شود.