احکام قبر و قبرستان

احکام قبر و قبرستان

لزوم رضايت مالک زمين براى تبديل به قبرستان

سوال 1413 :

در بين قبرستان زمينى است که راه عبور عدّه اى است و به آن ها اختصاص دارد. مى خواهند آن زمين را جزو قبرستان کنند و راه عبور آن ها را از جاى ديگر قرار دهند، امّا يکى از آن ها راضى نمى شود؛ حکم شرعى را بيان نماييد.

جواب :

حق او باقى است و تا او را راضى نکنند، نمى توانند آن را جزو قبرستان کنند.

تزيين قبور

سوال 1414 :

در سال هاى اخير تزيين قبور در گورستان ها به يک امر تشريفاتى تبديل شده و قبرها با سنگ ها و مدل هاى گوناگون منقّش مى گردند، اين عمل از نظر شرعى چه حکمى دارد؟

جواب :

مانعى ندارد ولى مکروه است.

دفن در قبرهاى قديمى

سوال 1415 :

معمولاً در قبرستان هاى قديمى مرده ها در قبرهايى دفن مى شوند که قبلاً قبر ديگرى بوده و مقدارى استخوان در آن جا يافت مى شود، با توجه به اين که ممکن است قبر قديمى توسط اولياى ميّت خريده شده باشد، آيا دفن در آن صحيح است؟

جواب :

قبرهايى را که خريده اند، ملک خريدارها است و در قبور ديگر هم نبش قبر قبل از پوسيدگى کامل جايز نيست.

حک کردن آيات قرآن روى قبور

سوال 1416 :

حک کردن آيات قرآن و اسماى متبرکه بر روى قبرها چه حکمى دارد؟ و در صورت علم به راه رفتن عابرين از روى آن ها، آيا مسؤولين قبرستان مى توانند بدون اجازه از اولياى ميّت، آن اسماء را محو نمايند؟

جواب :

اگر در محلى است که معرضيّت نوعيه براى هتک دارد، جايز نيست و مسؤول قبرستان با اجازه، رفع هتک مى نمايد و اگر دسترسى ندارد مسير عبور را تغيير مى دهد و مادامى که در معرض هتک بالفعل مستمر نيست، تصرّف در آن نمى کند.

قبرستان هاى قديمى

سوال 1417 :

قبرستان هاى قديمى که امروزه کسى در آن دفن نمى شود و موجب جمع زباله يا تجمع افراد لا ابالى گرديده است، آيا مى شود تبديل به فضاى سبز و يا بازار و... شود؟ آيا موقوفه بودن يا نبودن زمين براى قبرستان در حکم فوق تأثير دارد؟

جواب :

در جاهايى که موقوفه باشد، تبديل آن به غير قبرستان جايز نيست و در غير موقوفه هم اگر مالک دارد، هر گونه تصرف در آن مربوط به مالک آن است و در غير مملوکه هم امر آن راجع به حاکم شرع جامع شرايط است.

زيارتگاه هاى غير مستند

سوال 1418 :

زيارت، نذر و پول ريختن براى امام زادگانى که شجره نامه مشخص و سند معتبرى از آنان در دست نيست، چه حکمى دارد؟ و آيا لازم است مردم را از رفتن و زيارت به چنين مکان هايى نهى کرد؟

جواب :

نهى مردم در اين امور جا ندارد و زيارت و نذورات هم به قصد رجا مانعى ندارد.

بازارچه احداث شده در قبرستان

سوال 1419 :

قبرستان قديمى ـ که به گفته مطّلعين محل، دفن بسيارى از علما و بزرگان بوده است ـ تخريب و تبديل به بازار و پاساژ گرديده است، آيا خريد و فروش جنس و ساير تصرّفات در آن و نيز اجاره و خريد مغازه هاى چنين بازارى جايز است؟

جواب :

اگر به حاکم شرع مراجعه و اجاره پرداخت کنند؛ با فرض خروج از حيّز انتفاع در خصوص دفن و عدم امکان عود و بازگرداندن به قبرستان مانعى ندارد.

خاک بقيع

سوال 1420 :

کسانى که به قبور ائمه بقيع مشرف مى شوند مقدارى از خاک آن جا را براى تبرّک آورده و گاهى بر آن نماز مى گذراند، با توجه به وقف بودن بقيع جهت قبرستان، آن ها نسبت به اين مقدار خاک ضامن هستند و آيا نمازهاى آنان که بر اين خاک خوانده اند باطل است؟

جواب :

ظاهرا گرفتن و برداشتن تربت از قبور ساير معصومين ـ عليهم السّلام ـ با تربت امام حسين ـ عليه السّلام ـ تفاوتى ندارد که اشاره به آن در مسأله 2112 رساله آمده است.

خريد و فروش قبر

سوال 1421 :

زمين هاى قبرستان موقوفه اى که سازمان اوقاف آن را به صاحبانش مى فروشد، آيا ملک آنان محسوب مى شود؟ و در صورت دفن فرد ديگر در آن قبر، بدون اجازه اولياى ميّت اوّل قبر غصبى به شمار مى رود؟

جواب :

زمين موقوفه قابل معامله و خريد و فروش نيست و در بعضى موارد اختصاص دادن حق از طرف متولّى شرعى ممکن است، مثل اين که داراى نوعى بنا است که احکام شرعى هم بر آن مترتب است.

حک و راه رفتن روى اسماى متبرکه قبور

سوال 1422 :

حک و يا راه رفتن بر قبرهايى که نام صاحبان آن عبداللّه ، عبدالرضا، عبدالرحمن و غلام رضا، غلام حسين و... است اشکال دارد؟

جواب :

بلى، مضاف اليه (اللّه ، الرضا، الرحمن، رضا و...) نبايد هتک شود.

زيارت اهل قبور در شب

سوال 1423 :

رفتن به قبرستان در شب چه حکمى دارد؟

جواب :

ظاهرا کراهت دارد.

نبش قبر

سوال 1424 :

آيا اگر ميتى را بدون غسل دفن کرده باشند، نبش قبر او جايز است؟

جواب :

جايز است، ولى احوط اين است که اگر موجب هتک و بى احترامى ميّت شود نبش قبر نشود.

ملاک نبش قبر

سوال 1425 :

ملاک در حرمت نبش قبر چيست؟

جواب :

ملاک آن هتک حرمت و بى احترامى ميّت است که در اين صورت اگرچه طفل يا ديوانه باشد، نبش قبر حرام است.

نبش قبر براى تعيين قاتل و نجات متّهم

سوال 1426 :

آيا نبش قبر مسلمان براى تشريح بدن وى، جهت تعيين کيفيّت قتل و نجات فرد متّهم به قتل، چه حکمى دارد؟

جواب :

در مورد ضرورت جايز است.

نبش قبر براى استفاده از جسد و استخوان در آموزش

سوال 1427 :

1) آيا مى توان براى تشريح، جهت آموزش، به علت کمبود جسد و استخوان (که بدون آن ها آموزش امکان پذير نيست) اقدام به نبش قبر غير مسلمان نمود؟

جواب :

جايى که نبش قبر مسلمان حرام است، نبش قبر غير مسلمانى که در ذمّه اسلام است نيز حرام است. در غير آن ها با توقّف آموزش بر نبش قبر و عدم محذور ديگر، جواز بعيد نيست.

2) در فرض فوق اگر دانسته نشود اين قبر متعلق به مسلمان يا غير مسلمان است، نبش قبر مجاز است؟

جواب :

با امارات (نشانه هاى معتبر) که تفحص از آن ها مى شود، تعيين مى شود که اين ها محکوم به حکم مسلمان اند يا نه (امارات مثل شهر اسلام و محلّه ى مسلمين و امثال آن). در صورت عدم اماره با شروط ذکر شده جوازش دور نيست.

استفاده از استخوان هاى پيدا شده براى آموزش

سوال 1428 :

در صورت کمبود جسد و استخوان، آيا مى توان استخوان هايى را که در بيابان ها و قبرستان ها مى يابيم و يا به وسيله ى عمليات حفارى شهردارى ها در سطح خاک ظاهر مى شوند، (چه متعلق به مسلمانان و چه غير مسلمانان) مدتى جهت آموزش استفاده کرده و بعد از اتمام کار، به يک مرکز آموزشى هديه يا دفن کرد؟

جواب :

در صورتى که اماره اى بر اسلام پيدا شود، در حکم مسلمان ها هستند، چه اسلام حقيقى چه اسلام حکمى، در غير اين صورت با شروط ذکر شده اشکالى ندارد.

نبش قبر با آب گرفتگى قبر

سوال 1429 :

فردى پدر خود را در ملک شخصى خود دفن نموده است. اکنون با گذشت ده سال از اين قضيه متوجه شده اند که قبر را آب فرا گرفته است. آيا مى توانند نبش قبر کنند و در قبرستان دفن نمايند؟

جواب :

اگر سدّ آب و منع ورود آن به قبر ممکن است، همان را انجام دهند و اگر ممکن نيست و هتک ميّت نباشد، نبش قبر و انتقال آن به مکان مناسب تر، مانعى ندارد.

کيفيّت نبش قبر در قبرهاى چند طبقه

سوال 1430 :

قبرهايى که سه طبقه است، اگر جنازه پايينى با کفن مغصوب دفن شده باشد يا به جهتى ضرورت نبش قبر جنازه پايينى پديد آيد، شرعا چه بايد کرد؟

جواب :

اگر ممکن باشد با صاحب کفن مصالحه کنند و قبرها را نبش نکنند و اگر ممکن نشد يا براى جهات ديگر بخواهند نبش کنند، بايد به گونه اى از کنار بشکافند که قبرهاى رويى نبش نشود.

ساخت پايه هاى حسينيّه در قبرستان

سوال 1431 :

حسينيه اى را در کنار قبرستان موقوفه اى ساخته اند؛ پايه هاى حسينيه در قبرستان بر بدنه قبرها ساخته شده است، حکم شرعى چيست؟

جواب :

بايد آن پايه ها را درآورند، اين گونه تصرف در قبرستان جايز نيست؛ ولى تصرف در فضا اشکال ندارد، زيرا مزاحمت با دفن ندارد و لذا جايز است پايه ها را در خارج از آن زمين قرار دهند هر چند قسمتى از بناى حسينيه در فضاى آن واقع شود.

عدم جواز فروش زمين قبرستان موقوفه

سوال 1432 :

زمينى وقف قبرستان بوده و در آن، ميّت دفن کرده اند ولى فعلاً اهل محلّ به دفن اموات در آن رغبت ندارند و در محلّ ديگرى دفن مى کنند، آيا مى توان آن را به فروش رساند و در مسجد مصرف نمود؟

جواب :

با ثبوت وقفيّت، فروش آن جايز نيست، مگر اين که بهره ورى از آن مقدور نباشد.

تبديل قبرستان عمومى خريدارى شده به ملک بهتر

سوال 1433 :

ملکى براى قبرستان عمومى خريدارى شده و دو نفر در آن جا دفن شده اند، چون اين ملک در زمين شيب قرار گرفته، اهالى حاضر نشده اند اموات خود را در آن جا دفن کنند، آيا اجازه مى فرماييد هيأت امنا، اين زمين را بفروشند و در کنار قبرستان قديمى، زمينى را خريدارى نمايند؟

جواب :

در صورتى که از حيّز انتفاع خارج شده باشد و قابل استفاده نباشد و هتک به آن دو ميّت نباشد، با محافظت از آن، بعيد نيست جايز باشد.

دفن اموات در زمين موقوفه امام حسين ـ عليه السّلام ـ

سوال 1434 :

قبرستان قديمى وقف امام حسين ـ عليه السّلام ـ بوده و اهالى آن منطقه، به خاطر عدم آگاهى از حکم شرع، اموات خود را در زمين وقف امام حسين ـ عليه السّلام ـ دفن نموده اند، حال متوجّه شده اند که در طول صد سال کار اشتباهى انجام داده اند، آيا مى توانند از متولّى، زمين را پنجاه سال اجاره کنند و اجاره زمين را براى امام حسين ـ عليه السّلام ـ مصرف نمايند؟

جواب :

در صورتى که مصرف خاصّى براى زمين تعيين نشده باشد، مى توانند به بالاترين قيمت اجاره نمايند و اجاره را به مصرف امام حسين ـ عليه السّلام ـ برسانند.

پس گرفتن زمينى که وقف قبرستان شده

سوال 1435 :

اشخاصى زمينى را جهت قبرستان هبه کرده اند به شرط اين که در اين زمين ميّت دفن شود؛ حال با توجه به اين که اهالى آن محلّ راضى نمى شوند اموات خود را در آن جا دفن کنند، آيا واهب (فرد بخشنده زمين) مى تواند زمين خود را پس بگيرد؟

جواب :

در صورتى که وقف شده باشد و تحويل گرفتن متناسب با وقف صورت گرفته باشد، حقّ رجوع ندارند امّا در صورتى که مورد استفاده براى اموات قرار نگرفته باشد و واگذارى ابتدايى بوده، مانعى ندارد.

فرض جواز دفن مسلمان در کنار قبور کفار

سوال 1436 :

عده اى از مسلمانان در يکى از کشورهاى بيگانه، يک قسمت از قبرستان کفّار را خريده اند که آن جا را قبرستان مسلمين قرار دهند، با اين که در آن جا چند قبر از کافران هم هست. آيا اين کار اشکال دارد؟ آيا اين زمين قابل فروش مى باشد؟

جواب :

اشکالى ندارد، زيرا ديگر مقبره ى کفّار بر آن صادق نيست و اگر آن جا را وقف قبرستان کردند، ديگر قابل فروش نيست؛ مگر بناهاى آن را بفروشند.

حکم زمين قبرستانى که تبديل به بازار شده است

سوال 1437 :

زمينى سابقا وقف قبرستان بوده ولى فعلاً از عنوان قبرستان خارج شده و بخشى از آن تبديل به بازار و غيره شده است. تکليف چيست؟

جواب :

اگر تبديل آن به قبرستان ممکن نيست، بايد متصرّفين در آن اجرة المثل زمين را بپردازند تا صرف در خيرات شود، در غير اين صورت غاصب زمين هستند و هنگامى که دفن ميّت در آن ممکن شد، بايد براى دفن اموات از آن استفاده شود.

تخريب آرامگاه خانوادگى بدون اذن مالکان

سوال 1438 :

عدهّ اى آرامگاه و مقبره ى خانوادگى خريده اند. آيا مى توان آن را تخريب کرد؟

جواب :

بدون اذن آن ها نمى توان تخريب کرد، چه اين که آن قبور ملک آن ها باشد يا وقف باشد، زيرا تخريب وقف هم مجوّز مى خواهد.

خراب کردن ديوار قبرستان

سوال 1439 :

قبرستانى در مرکز شهر و کنار پارک واقع شده و متأسفانه محل تجمّع اراذل و اوباش وسلب آسايش همسايگان گرديده است. آيا جايز است ديوارهاى اطراف و اطاقک هاى متروکه حاشيه قبرستان را به گونه اى که آسيبى به قبرستان وارد نشود، تخريب نمود تا از حالت امن بودن براى افراد خاطى، خارج شود؟

جواب :

تا ممکن است تصرّفات غير مرضيّه واقف يا مالک نشود، واللّه العالم.

خريد قبر از قبرستان وقفى

سوال 1440 :

قبرهايى در قبرستانى وجود دارد که به وسيله اداره اوقاف و امور خيريه به فروش مى رسد. اداره مذکور اظهار مى دارد اين قبرها حداقل 50 و حداکثر 100 سال از آخرين دفن آن مى گذرد و در زمان دفن هم چون قبرستان وقف بوده، پولى بابت قبر دريافت نمى شده است. و در حال حاضر مدّعى و صاحبى ندارد؛ آيا خريد آن قبرها اشکال دارد؟

جواب :

با فرض آن که زمين وقف براى دفن است، خريد و فروش آن جايز نيست. بلى اگر نبش قبر صدق نکند و بخواهيد براى رفع منع از دفن مبلغى با رضايت بدهيد، مانع ندارد.

ساخت و ساز در موقوفه براى دفن

سوال 1441 :

قطعه زمينى ـ که هم اکنون در مقابل صحن مطهر حضرت معصومه ـ عليهاالسّلام ـ به عنوان ميدان آستانه مشهور است ـ طبق اسناد تاريخى از حدود 1200 سال قبل به دفن اموات مسلمين اختصاص داشته است که به تدريج در زمان طاغوت به پارک، پاساژ، ساختمان شهردارى و آتش نشانى و فرماندارى تبديل شده است و غير از قطعه کوچکى که به قبرستان شيخان مشهور است، کلاً از عنوان قبرستان بودن خارج شده است و در دو سال اخير جهت طرح بهسازى حرم مطهر حضرت معصومه ـ عليهاالسّلام ـ توسط شهردارى، بخش عمده اى از آن تبديل به بازار سه طبقه شده و مبالغى سنگين هزينه گرديده است. طبق احکام دادگاه هاى صالحه جمهورى اسلامى ايران حکم به وقفيّت کل زمين و ابطال اسناد مالکيت صادر شده است. از سوى ديگر قانون گورستان ها و مقررات بهداشتى حکومتى، مانع دفن اموات در مرکز شهر بوده و هست.

نظر به تبديل و تبدّل عنوان از زمان غصب و عدم امکان اعاده آن به صورت قبرستان و اين که از آن زمان تاکنون محل مورد نظر به صورت پاساژ و واحدهاى تجارى درآمده و مورد استفاده قرار مى گيرد، متصرّفين تحت چه عنوان فقهى از دِيْن خارج و برى ءالذمّه مى گردند؟

آيا اداره اوقاف مى تواند مبناى اخذ وجه را به قيمت زمان تصرف (زمان سابق)، با قيمت کارشناسى قرار داده و احقاق حق موقوفه نمايد.

جواب :

اجرة المثل زمين را تا وقتى که قابل دفن نيست، بايد بپردازند.

عدم جواز تصرف در وقف براى قبرستان زرتشتيان

سوال 1442 :

اين جانبان شاغل در يکى از نهادها و ساکن در منازل سازمانى آن نهاد مى باشيم. اخيرا مطلع شده ايم زمين هايى که اين نهاد در آن، منازل سازمانى ساخته است، قبل از انقلاب متعلّق به زرتشتيان بوده و اين زمين ها جهت قبرستان به انجمن زرتشتيان ايران وقف شده است، ليکن نهاد، آن ها را تصاحب نموده است.پس از شکايت انجمن زرتشتيان، قرار شد آن ها را راضى و اجاره آن ها را پرداخت نمايد. ولى چندى است اجاره اى پرداخت نمى شود و دو تن از اعضاى انجمن در صحبتى که با کارگران خود (که مسلمان و ساکنان منطقه هستند) داشته اند اکيدا عدم رضايت خود را از اين عمل نهاد مذکور اعلام کرده اند. اينک با عنايت به مسايل فوق حکم موارد ذيل را بفرماييد.

1) سکونت در آن منطقه چه حکمى دارد؟

2) ادامه کار، تردد و انجام فرايض دينى در آن منطقه جايز است؟

3) حکم نمازهايى که تاکنون در آن منطقه خوانده ايم چيست؟

جواب :

سکونت در آن منطقه جايز نيست و تصرّفاتى که تاکنون کرده اند به آن ها اعلام کنند که مربوط به ما نبوده و نمازهايى که سابقا خوانده اند صحيح بوده و قضا ندارد، واللّه العالم.

زمين مجهول الهويّه

سوال 1443 :

زمينى است که سال ها در آن آجرپزى مى شده و به همين نام معروف است. در همين زمين اطفال ميّت نيز دفن مى شده اند، بدون اين که نام قبرستان برآن گذاشته باشند. اين زمين هم جوار قبرستان است و الآن مدّتى است ـ شايد نزديک به 10 ـ 15 سال يا بيشتر ـ که ديگر در آن، طفل ميّتى دفن نشده است، با اين که افرادى داعيه ى ملکيّت آن را دارند، قسمتى از آن براى شرکت نفت روستا زيربنا رفته و قسمتى هم براى نانوايى و قسمتى هم به عنوان مغازه در نظر گرفته شده و قسمت قابل توجهى هم باقى مانده است، آيا مى توانيم آن قسمت اخير را که باقى مانده، براى مصارف عامّ المنفعة چون خانه روحانى يا ساير مصارف تصرّف کنيم، يا اگر شخصى حاضر شود آن را بخرد و پولش را اهالى روستا صرف امور عامّ المنفعه بنمايند، اين کار را انجام دهيم؟ البته در صورتى که مدّعيان ملکيت هم راضى باشند يا نتواند مدّعاى خود را ثابت کنند.

جواب :

وقفيّت به صِرف دفن ثابت نمى شود، پس هزينه نمودن آن ـ بعد از فراغ از آن چه مربوط به مدّعى مالکيت است ـ براى امور مذکور اشکال ندارد.

تبديل زمين وقف براى قبرستان

سوال 1444 :

شخصى زمين بايرى که در اطراف قبرستان قديمى بوده خريدارى کرده و وقف قبرستان نموده است. و پس از مدتى، واقف فوت کرده است چند نفر از اهالى تصميم گرفته اند آن زمين را تبديل به زمين زراعى نمايند تا مقدارى از سود حاصله را صرف مسجد کنند. حکم شرعى را مرقوم فرماييد.

جواب :

در صورتى که وقف براى قبرستان شده است، جايز نيست.

وقف براى قبرستان و عدم احتياج به آن

سوال 1445 :

شخصى مدّت بيست سال است يک جريب زمين توتون کارى واقع در روستاى... را وقف مؤبّد و حبس مخلّد نموده است که قبرستان شود. ولى تاکنون براى قبرستان از آن زمين مذکور استفاده نکرده اند چون فعلاً نيازى به قبرستان ندارند حال مى شود با تعهّد، زمين نامبرده را با شرايطى اجاره داد که از آن استفاده شود و هر وقت نياز شد، خلع يد شود يا خير؟

جواب :

مادامى که مورد نياز دفن اموات نباشد با نظر متولّى اشکال ندارد و درآمد بايد صرف قبرستان شود.

حصار کشيدن در قبرستان

سوال 1446 :

آيا مى توان دور قبرستان عمومى را حصار کشيد به نحوى که حصار در زمين قبرستان واقع مى شود؟

جواب :

اگر قبرستان وقف باشد و حصار مانع دفن اموات ـ ولو در مقدارى که حصار دارد ـ جايز نيست.