13 - رمى جمرات
واجـب سـيزدهم از واجبات حج , رمى جمرات سه گانه (جمره اولى , جمره وسطى , جمره عقبه ) است . ورمى درروز يازدهم ودوازدهم واجب است وهرگاه شب سيزدهم در منى بيتوته کند, رمى روز سـيـزدهـم نـيز بنابراحتياط واجب خواهد شد. ورمى جمرات بايستى به مباشرت خود شخص انجام شود ونايب گرفتن در حال اختيار جايز نيست . مسأله 335 - در رمى واجب است ابتدا از جمره اولى سپس جمره وسطى ودر آخر جمره عقبه بـاشـد, وچـنانچه بر خلاف اين ترتيب عمل شود واجب است بطورى که ترتيب حاصل شود دوباره رمـى کـنـد, هرچند مخالفت ازروى نادانى يا فراموشى باشد, بلى اگر بعد از اينکه جمره سابق را چهار ريگ زد فراموش نموده وبه جمره بعدى رفت , واجب نيست رمى را تماما اعاده کند بلکه اگر سه ريگ ديگر به جمره قبلى زد کفايت مى کند. مسأله 336 - واجـبـاتـى که در رمى جمره عقبه در اعمال روز عيد قربان ذکر شد, در جمرات سه گانه نيز واجب است . مسأله 337 - رمى جمرات بايد در روز انجام شود,وکسى که در روز نتواند رمى کند مانند غلام وچـوپـان وبدهکارى که مى ترسد گرفتار شود وهر کسى که بر جان ويا مال ويا ناموس خود بترسد (وايـن حکم شامل پيرمردوزن وبچه وضعيف که بر جان خود از ازدحام مى ترسند,مى باشد), براى چـنـيـن کـسـانـى جايز است رمى را شب آن روز انجام دهند, ولکن جايز نيست براى غير از کسى که ترس از مکث در منى دارد, کوچ کردن در شب دوازدهم بعد از رمى تا بعد از ظهر آن روز. مسأله 338 - کسى که رمى روز يازدهم را فراموش کند,واجب است روز دوازدهم آن را قضا نمايد, وکـسـى که رمى روز دوازدهم را فراموش کرده , بايستى در روزسيزدهم قضا نمايد, واحتياط اين اسـت کـه بـين اداى همان روز وقضاى روز قبل فاصله گذاشته , وقضاى روز قبل راپيش از اداى همان روز بجا آورد وقضاى روز قبل طرف صبح واداى همان روز هنگام زوال باشد. مسأله 339 - کسى که رمى را در منى فراموش نموده وپس از کوچ به مکه يادش آمد, واجب است به منى برگشته ورمى نمايد, وچنانچه فراموش شده رمى دو روزيا سه روز باشد, احتياط اين است که بين وظيفه هر روزوروز ديگر يک ساعت فاصله بگذارد, وچنانچه پس ازخروج از مکه يادش آمد کـه رمـى نـکرده , واجب نيست به منى برگردد بلکه بنابر احتياط در سال بعد خود يا نايبش آن را قضا نمايد. مسأله 340 - بيمارى که اميد ندارد تا مغرب بهبودى حاصل کند, براى رمى , نايب بگيرد, وچنانچه اتفاقا پيش از غروب آفتاب بهبودى يافت وحالش خوب شد, بنابراحتياط خودش نيز رمى کند. مسأله 341 - حج به ترک رمى هرچند عمدا باشد, باطل نمى شود, وواجب است در سال بعد قضاى آن را شخصايا به نايب گرفتن بجا آورد بنابر احتياط.
احکام مصدود مسأله 342 - مـصـدود کـسى است که پس از بستن احرام براى عمره يا حج , از انجام اعمال آن جلوگيرى ومنع شود. مسأله 343 - مصدود از عمره در جاى خود قربانى کرده واز احرام خارج مى شود حتى نسبت به زن , واحـتـياط اين است که حلق يا تقصير را به آن ضميمه نمايد, بلکه احتياط اين است که حلق را اختيار نمايد در صورتى که قربانى را با خود آورده باشد در عمره مفرده . مسأله 344 - مـصـدود از حـج چنانچه از موقف عرفات ومشعر يا خصوص موقف مشعر مصدود باشد,وظيفه اش قربانى در محل صد (جلوگيرى ) وبيرون آمدن از احرام است , واحتياط اين است کـه عـلاوه بـر قـربانى ,حلق يا تقصير نيز بنمايد, وچنانچه مصدود از طواف وسعى بعد از موقفين وقـبـل از اعمال منى باشد يا بعد ازآن , در اين صورت اگر نتواند نايب بگيرد وظيفه اش قربانى در مـحـل صـد وجلوگيرى است , واگر بتواند براى طواف وسعى نايب بگيرد, احوط اين است که هر دووظـيـفه را انجام دهد يعنى هم قربانى کند وهم نايب بگيرد,گرچه اظهر جواز اکتفا به قربانى اسـت در صـورتـى کـه جـلوگيرى از دخول در مکه باشد, وجواز اکتفا به نايب گرفتن است اگر جـلوگيرى بعد از آن باشد, وچنانچه فقطاز اعمال منى جلوگيرى شده باشد نه از رفتن به مکه , درايـن صـورت چـنـانـچه بتواند براى رمى وقربانى نايب بگيرد, صحيح است وخود حلق يا تقصير نموده وازاحرام خارج شده سپس بقيه مناسک واعمال را بجا آورد,وچنانچه نتواند نايب بگيرد, در اين صورت ظاهراوظيفه اش اين است که پول قربانى را نزد کسى بگذارد که به جاى او قربانى کند ودر جـاى خود حلق يا تقصير نموده وبراى بجا آوردن اعمال مکه به مکه رفته وپس از انجام اعمال آنـجـا از سـعـى وطـواف تمام چيزهايى که به احرام براو حرام شده بود حلال خواهد شد حتى زن وحـاجتى به چيز ديگر ندارد وحجش صحيح است وبايستى در سال بعد بنابر احتياط رمى را اعاده نمايد. مسأله 345 - در صورتى که مصدود از سالهاى پيش مستطيع بوده يا استطاعتش تا سال بعد باقى بماند, به قربانى که ذکر شد حج از او ساقط نمى شود بلکه واجب است در سال بعد حج نمايد. مسأله 346 - کسى که تمام اعمال حج را بجا آورده ودرمکه است واز رفتن به منى جهت بيتوته ورمـى جـمـرات منع وجلوگيرى شود, حجش تمام است وبراى رمى درصورت امکان همان سال نـايـب مى گيرد, ودر صورت عدم امکان براى سال بعد نايب بگيرد بنابر احتياط, وحکم مصدود بر چنين شخصى جارى نيست . مسأله 347 - کـسى که نتواند حج خود را ادامه دهد ازجهت پيش آمد مانعى غير از صد وحصر, احتياط اين است که در جاى خود قربانى نموده واز احرام خارج شود. مسأله 348 - قربانى که در اين موارد گفته شد خواه شترباشد خواه گاو يا گوسفند فرقى ندارد, وچـنـانـچه نتواندقربانى کند, بنابر احتياط بدل آن را که روزه است به ترتيبى که گفته شد انجام دهد. مسأله 349 - کـسـى که حج خود را خراب کرده وبعدامصدود شود, ظاهر اين است که بايستى عـلاوه بـر قربانى کفاره افساد حج را نيز بدهد ولى اعاده حج واجب نيست مگر اينکه قبلا حج بر او مستقر شده باشد ويا استطاعت آن تا سال بعد باقى بماند. مسأله 350 - کـسـى که قربانى همراه خود برده ومصدودشود, کشتن همان قربانى کافى است وقـربـانى ديگرى بر اوواجب نمى شود, وهمچنين است کسى که قربانى همراه خود برده ومحصور شده است .
احکام محصور مسأله 351 - مـحصور کسى را گويند که در اثر بيمارى ومانند آن پس از پوشيدن احرام نتواند اعمال عمره يا حج را انجام دهد. مسأله 352 - وظيفه کسى که در عمره مفرده محصورشده اين است که يک قربانى بفرستد وبا دوسـتان خودوقت بگذارد که در آن وقت معين قربانى نمايند وخود درآن وقت معين با تقصير از احرام خارج مى شود, وبراى چنين شخصى بخصوص جايز است در جاى خود قربانى نموده واز احرام بـيرون بيايد, وبر چنين شخصى بعد ازاين کار, تمام محرمات احرام حلال مى شود بجز زن , وزن بر او حـلال نـمـى شـود مگر بعد از آنکه خوب شود وعمره مفرده را بجا آورد. واين در جائى است که مـحـصور درمکان خودش ذبح يا نحر نمايد, واما اگر هدي را بفرستدپس براى خروجش از احرام وجـهـى هـست هنگامى که هدى به محلش برسد, وکسى که در عمره تمتع محصورشده حکمش حکم سابق است با اين فرق که زن هم براين شخص حلال مى شود, وکسى که محصور در حج شده باز هم حکمش حکم سابق است واحتياط اين است که با زن نزديکى نکند تا آنکه طواف حج وسعى وطواف نساء را در حج يا عمره مفرده بجا آورد, آن وقت زن بر اوحلال مى شود. مسأله 353 - هرگاه محصور شد وقربانى خود را فرستادوبعد از آن مرضش سبکتر شد, چنانچه گمان کند يااحتمال دهد که حج را درک خواهد نمود, واجب است خود را برساند, وچنانچه هر دو مـوقـف يـا فـقط موقف مشعر را درک نمود, حج را درک نموده ودر غير اين صورت اگر قربانيش کـشته نشده , حج او بدل به عمره مفرده مى شود واگر کشته شده باشد از احرام بيرون آمده است وتـمـام مـحـرمات بر او حلال شده مگر زن , وبر اوواجب است که طواف حج ونماز وسعى وطواف نساءونمازش را بجا آورد تا زن نيز بر او حلال شود بنابراحتياط. مسأله 354 - اگر محصور از اعمال وواجبات منى شد ويامحصور از طواف وسعى بعد از درک وقـوفـيـن شد, پس وظيفه آن همان است که در مسأله ((445)) براى مصدودگذشت , بلى اگر حـصـر از طـواف وسـعـى بـعـد از دخـول مـکه شد, پس هيچ اشکالى نيست در اينکه وظيفه اش نايب گرفتن است . مسأله 355 - هرگاه شخص محصور شد وقربانى خود رافرستاد سپس سرش او را اذيت کند قبل از آنـکـه قربانى بجاى خود برسد جايز است خود گوسفندى کشته يا سه روز روزه گرفته يا شش مسکين را اطعام نمايد که به هرکدام دو مد بدهد وحلق نمايد, وباقى بماند بر احرامش تا زمانى که هدى به محلش برسد. مسأله 356 - در صورتى که محصور, استطاعتش تا سال بعد باقى بماند يا از سالهاى پيش حج بر او واجب شده باشد به فرستادن قربانى وبيرون آمد از احرام , حج از اوساقط نمى شود وبايستى در سال بعد حج نمايد. مسأله 357 - هرگاه شخص محصور نه قربانى داشته باشد ونه قيمت آن را, بايستى به ترتيبى که گذشت ده روزروزه بگيرد يعنى سه روز در حج وهفت روز پس ازبازگشت به وطن . مسأله 358 - مستحب است محرم هنگامى که مى خواهداحرام ببندد, بر پروردگار خود شرط کند که هر جا نتوانداعمال را ادامه دهد از احرام بيرونش بياورد, هرچندبيرون آمدن از احرام متوقف بر او نـيـست , زيرا هر جا که نتواند وعذر يا مانعى پيدا کرد خود به خود از احرام بيرون خواهد آمد, چه اين شرط را کرده باشد چه نکرده باشد. *** تـا ايـنـجـا واجبات حج بيان شد واز اين به بعد مستحبات وآداب آن را بيان خواهيم نمود, وفقها - رضوان اللّه عليهم - آداب ومستحبات زيادى بيان فرموده اند که اين رساله مختصر گنجايش آنها را ندارد وما به بيان مختصرومقدار کمى از آنها اکتفا مى نماييم .
آداب ومستحبات حج بـدان کـه مستحبات حج بيش از آن است که در اين رساله بيان نماييم , لذا به بيان مقدارى از آنها اکتفا کرده وبقيه را به کتب مفصله وامى گذاريم .
مستحبات سفر شـخـصـى که اراده سفر مکه يا سفر ديگر را دارد, مستحب است که از حضرت حق جل وعلا طلب خـير کندووصيت بنمايد وصدقه بدهد تا آنکه به آن صدقه سلامتى خود را خريدارى نمايد, ووقتى کـه بـراى مـسافرت مهياشده , مستحب است در خانه خود چهار رکعت نماز, درهر رکعتى فاتحة الـکـتاب وسوره توحيد را بخواندوبگويد: ((اللهم اني اتقرب اليک بهن فاجعلهن خليفتي في اهلي ومالي )). ومـستحب است به درب خانه خود ايستاده وسه مرتبه ازپيش رو وطرف راست وطرف چپ سوره فـاتحه وبه همين ترتيب سه مرتبه آية الکرسى را بخواند وبعد از آن بگويد: ((اللهم احفظني واحفظ ما معي , وسلمني وسلم مامعي , وبلغنى وبلغ ما معي ببلاغک الحسن الجميل )).
مستحبات احرام مستحبات احرام چند چيز است : 1 - آنـکه قبلا بدن خود را پاکيزه نموده وناخن وشارب خود را بگيرد وموى زير بغل وعانه را با نوره ازاله نمايد. 2 - کسى که قصد حج دارد از اول ماه ذى القعده وشخصى که قاصد عمره مفرده است پيش از يک ماه موى سروريش را رها کند. وبعضى از فقهاء به وجوب آن قائل شده اند, واين قول اگرچه ضعيف است ولى احوطاست . 3 - آنـکـه پـيش از احرام در ميقات غسل احرام بنمايد,واين غسل از زن حائض ونفساء نيز صحيح اسـت ,وتـقديم اين غسل بخصوص در صورتى که خوف آن باشد که در ميقات آب يافت نشود, جايز اسـت , ودرصورت تقديم اگر در ميقات آب يافت شد, مستحب است غسل را اعاده بنمايد. وبعد از ايـن غـسـل اگـر مـکـلـف لباسى را پوشيد يا چيزى را خورد که بر محرم حرام است ,باز هم اعاده مـسـتـحـب اسـت , واگـر مـکـلـف در روز غـسـل نـمـود, آن غـسـل تـا آخـر شب آينده کفايت مـى کـنـد,وهمچنين اگر غسل در شب نموده , تا آخر روز آينده کافى است , ولى اگر بعد از غسل وپيش از احرام به حدث اصغرمحدث شد غسل را اعاده نمايد. 4 - هـنگام پوشيدن دو جامه احرام بگويد: ((الحمد للّه الذي رزقني ما اواري به عورتي , واؤدي فيه فـرضـي , واعـبدفيه ربي , وا نتهي فيه الى ما امرني . الحمد للّه الذي قصدته فبلغني واردته فاعانني وقـبـلـنـي ولـم يـقطع بي , ووجهه اردت فسلمني , فهو حصني وکهفي وحرزي وظهري وملاذي ورجائي ومنجاي وذخري وعدتي في شدتي ورخائي )). 5 - آنکه دو جامه احرام از پنبه باشد. 6 - آنکه احرام را به ترتيب ذيل ببندد: در صورت تمکن بعد از فريضه ظهر, ودر صورت عدم تمکن بـعـد از فريضه ديگر, ودر صورت عدم تمکن از آن بعد از شش يا دورکعت نماز نافله در رکعت اول پـس از حـمد سوره توحيدودر رکعت دوم سوره جحد را بخواند, وشش رکعت افضل است , وبعد از نـمـاز, حمد وثناى الهى را بجا آوردوبر پيغمبر وآل او صلوات بفرستد, آنگاه بگويد: ((اللهم اني اسا لـک ان تجعلني ممن استجاب لک , وآمن بوعدک ,واتبع امرک , فاني عبدک وفي قبضتک , لا اوقى الا مـا وقـيـت ولا آخذ الا ما اعطيت , وقد ذکرت الحج فاسا لک ان تعزم لي عليه على کتابک وسنة نـبـيک صلواتک عليه وآله وتقويني على ما ضعفت عنه وتسلم مني مناسکي في يسرمنک وعافية , واجـعـلني من وفدک الذين رضيت وارتضيت وسميت وکتبت . اللهم اني خرجت من شقة بعيدة وا نفقت مالي ابتغاء مرضاتک , اللهم فتمم لي حجي وعمرتي , اللهم اني اريد التمتع بالعمرة الى الحج عـلـى کتابک وسنة نبيک صلواتک عليه وآله فان عرض لي عارض يحبسني فحلني حيث حبستني لـقـدرک الـذي قدرت علي , اللهم ان لم تکن حجة فعمرة , احرم لک شعري وبشري ولحمي ودمي وعظامي ومخي وعصبي من النساء والثياب والطيب , ابتغي بذلک وجهک والدارالاخرة )). 7 - آنـکـه بـه نـيت احرام تلفظ نموده وبه اخطار يا مجردداعى نفسانى اکتفا ننمايد. وبراى مردان مستحب است تلبيه را بلند بگويند. 8 - سـابـقـا گفتيم که تلبيه واجب که احرام به آن محقق مى شود, بنابر احوط اين است : ((لبيک اللهم لبيک , لبيک لا شريک لک لبيک , ان الحمد والنعمة لک والملک لا شريک لک )). ومستحب است بعد از آن بگويد: ((لبيک ذا المعارج لبيک ,لبيک داعيا الى دار السلام لبيک , لبيک غـفار الذنوب لبيک ,لبيک اهل التلبية لبيک , لبيک ذا الجلال والاکرام لبيک ,لبيک تبدى ء والمعاد الـيـک لبيک , لبيک تستغني ويفتقراليک لبيک , لبيک مرهوبا ومرغوبا اليک لبيک , لبيک اله الحق لـبـيـک , لبيک ذا النعماء والفضل الحسن الجميل لبيک ,لبيک کشاف الکرب العظام لبيک , لبيک عبدک وابن عبديک لبيک , لبيک يا کريم لبيک )). وايـن جملات را نيز بگويد خوب است : ((لبيک اتقرب اليک بمحمد وآل محمد لبيک , لبيک بحجة او عمرة لبيک ,لبيک وهذه عمرة متعة الى الحج لبيک , لبيک اهل التلبية لبيک , لبيک تلبية تمامها وبلاغها عليک )).
9 - آنـکـه تـلـبـيه ها را در حال احرام تکرار کند ودر مواردآينده نيز آن را بگويد: وقت برخاستن از خواب , بعد از هرنماز واجب ومستحب , وقت رسيدن به سواره هنگام بالارفتن از تل يا سرازير شدن از آن , وقـت سـوار شـدن يـا پياده شدن واوقات سحر تلبيه بسيار بگويد, وزن حائض ونفساء نيز اين تـلـبـيـه ها را بگويند. وشخص متمتع تلبيه گفتن او در عمره مستمر خواهد بود تا آنکه خانه هاى مکه را ببيند وپس از آن قطع خواهد شد. واما حج , پس تلبيه آن تا ظهر روز عرفه مستمر است وپس از آن بريده خواهد شد.