موسيقى
سوال 694 :
اگر موسيقى حرام، يعنى غنا، تأثيرات مخرّبى بر فرد يا جامعه مى گذارد، ويژگى آن تأثيرات منفى چگونه تشخيص داده مى شود؟
جواب :
البتّه و بدون شک موسيقى حرام آثار مخرّبى دارد(1); ولى حکم، تابع بروز و ظهور آنها نيست.
سوال 695 :
اساساً ملاک و مناط تشخيص موسيقى حرام با چه کسانى است؟ اگر با عرف است کدام عرف، عرف مؤمنين و متشرّعين، يا عرف موسيقى دانان و آهنگسازان، يا عرف کارشناسان فرهنگى جامعه، يا عرف علما و انديشمندان، يا عرف فقها و مفتيان؟
جواب :
در اين گونه موارد بايد به عرف عام متديّن مراجعه کرد که تشخيص دهند کدام آهنگ و صوت مناسب مجالس لهو و فساد است و کدام نيست. علما و فقها نيز در اين گونه موارد به چنين عرفى رجوع مى کنند.
سوال 696 :
اگر موسيقى يک هنر مبتنى بر اصول و قواعد علمى و تاريخى است، آيا بهتر نيست کارِ کارشناسى تشخيص حکم آن با افراد ديندار موسيقى شناس قرار گيرد و مقصود از عرف، عرف مؤمنان موسيقى شناس باشد؟
جواب :
تشخيص حکم با مجتهد است; ولى تشخيص موضوع مى تواند بر عهده کسانى که ذکر کرديد باشد.
سوال 697 :
آيا بهتر نيست فقها، که نه جزء عرف محسوب مى شوند و نه جزء کارشناسان موسيقى و نه با موضوع موسيقى آشنايى دارند، درباره مصاديق موسيقى حکم ندهند؟
جواب :
بسيارى از مصاديق موسيقى حرام، طورى است که همه کس آن را درک مى کند; آرى بعضى از مصاديق آن، خالى از اجمال و ابهام نيست که بايد به عرف متديّن و آگاه مراجعه شود، و ممکن است فقيه در تشخيص موضوع آن آگاهى کافى نداشته باشد; ولى تعيين حکم با فقيه است.
سوال 698 :
موسيقى و غنا چه تغيير و تحوّل روحى و نفسانى در انسان مى گذارد؟
جواب :
غالباً سبب بيگانگى از خدا و تحريک شهوات و آلودگى به مفاسد ديگر است; ولى حکم تابع اين امور نيست، همان گونه که حرمت شراب، تابع مست شدن نيست.
سوال 699 :
برخى، حالت طرب را تشبيه به حالت مستى کرده اند. چه دليلى بر اين تشبيه وجود دارد؟ آيا چنين حالتى را تا کنون کسى ديده است؟
جواب :
از اين که بسيارى از انوع غنا مانند موادّ مخدّر عمل مى کند جاى شک نيست، منتها در اين جا تخدير از طريق گوش حاصل مى شود.
سوال 700 :
موسيقى در صدر اسلام چه ويژگيهايى داشته است که به محض سوال از امام معصوم(عليه السلام) و پاسخ آن حضرت که مى فرمودند: «هو الغناء» سوال کننده قانع مى شد؟
جواب :
با توجّه به اين که سوال کننده، اهل لسان بوده، جواب را به راحتى درک مى کرده است; ولى براى ما که اهل لسان عربى نيستيم، ممکن است مسأله کمى پيچيده شود که بايد از طريق مراجعه به اهل عرف حل شود.
سوال 701 :
مبناى حرمت غنا در اسلام آيات و روايات است. در تفسير آيات قرآن «قول زور، لهو الحديث، قول باطل و کلام لغو» تفسير به غنا شده که هر يک از اين تعابير مى بايست در چهارچوب شرايط زمانى و با منابع تاريخى و لغت معتبر تعريف شوند، آيا کلام لهوى و باطل، غنا به حساب مى آيد، يا آهنگ و لحن لهوى و باطل غناست؟
جواب :
معيار در حرمت غنا، کيفيّت آهنگ است و محتوا در آن تأثيرى ندارد. شرح اين مطلب را در کتاب انوارالفقاهه، کتاب مکاسب محرّمه، نوشته ايم. تفسير آيات مزبور نيز در آن جا آمده است. و هر آهنگ و صدايى که مناسب مجالس لهو و فساد است حرام مى باشد و غير آن حلال است.
سوال 702 :
اگر لهو را به لهو باطل و غير باطل و نيز غير باطل را به عقلايى و غير عقلايى تقسيم کنيم، موسيقى و غنا نيز انواعى خواهد داشت; تشخيص حکم هريک با چه ملاکها و معيارهايى ممکن خواهد بود؟
جواب :
معيار حرمت غنا در پاسخ سوالات بالا ذکر شد و با مراجعه به عرف متديّن موسيقى حرام از غير حرام شناخته مى شود.
سوال 703 :
دخترى 18 ساله هستم و در دوره پيش دانشگاهى مشغول به تحصيل مى باشم. در رابطه با موسيقى سنّتى و عرفانى ايران سوالى داشتم; البتّه، آن موسيقى که انسان را از حالت عادّى خارج نکند و مناسب با مجالس عيش نباشد، سوال من اين است که آيا نواختن با اين نوع آلات موسيقى حرام مى باشد؟
جواب :
کليّه صداها و آهنگهايى که مناسب مجالس لهو و فساد است حرام و غير آن حلال است و تشخيص آن با مراجعه به اهل عرف خواهد بود; و آلاتى که غالباً براى اين گونه موسيقى ها از آن استفاده مى شود آلات حرام است، بايد از آنها پرهيز کنيد.
سوال 704 :
مجالس لهو و لعب به چه نوع مجالسى گفته مى شود؟
جواب :
منظور مجالسى است که براى عيّاشى و هوسرانى و بى بندوبارى تشکيل شده است و به تعبير ديگر به مجالسى گفته مى شود که در نزد عرف متشرّعه و متديّن مجلس گناه محسوب شود، موسيقى هاى مناسب آن حرام است; هرچند در مجلسِ عادى نواخته شود يا به صورت فردى باشد (دقّت کنيد).
سوال 705 :
آيا مى توان در ولادت امامان معصوم(عليهم السلام) در مسجد نوار آهنگ مذهبى غير حرام گذاشت؟
جواب :
گذاشتن آهنگ مذهبى در مساجد و حسينيّه ها مناسب نيست. از آن اجتناب کنيد.
سوال 706 :
گذاشتن نوارهايى که موجب اذيّت همسايه ها و مردم محل شود چه حکمى دارد؟
جواب :
جايز نيست و از گناه و ايذاى ديگران بايستى پرهيز کنيد.
سوال 707 :
در حرمت خريد و فروش و استفاده از آلات موسيقى، آيا فرقى بين آلات مختصّه و مشترکه نيست؟
جواب :
آرى فرق است; فقط خريد و فروش آلات مختصّه، يا آلاتى که غالباً براى حرام استفاده مى شود حرام است.
سوال 708 :
سرودهايى که با اشعار عرفانى نظير مثنوى، حافظ و مانند آن به صورت غزل يا غير آن در دستگاههاى موسيقى ايرانى (سنّتى) توسّط مرد خوانده مى شود و معمولاً آهنگ تندى ندارد، چگونه است؟
جواب :
فرقى بين محتواى اشعار نيست; معيار آهنگ هايى است که در بالا به آن اشاره شد.
سوال 709 :
مورد سوال بالا، توسّط خواننده زن چه حکمى دارد؟
جواب :
خوانندگى زنان در برابر نامحرمان بدون اشکال حرام است; هرچند در موسيقى حرام نگنجد.
سوال 710 :
خريد، نگهدارى و استفاده از وسايل موسيقى مانند کمانچه، اُرگ، پيانو، ضرب و مانند آن، که معمولاً جهت موسيقى سنّتى از آن استفاده مى شود، چه حکمى دارد؟
جواب :
خريد و فروش و استفاده از اسباب و آلاتى که از آنها غالباً براى موسيقى حرام استفاده مى شود حرام است.
سوال 711 :
يادگيرى موسيقى اعم از خوانندگى يا نوازندگى توسّط فرزندانمان (نوجوانان ـ جوانان ـ دختر يا پسر) چگونه است؟
جواب :
يادگيرى نوع حرامش حرام است.
سوال 712 :
آيا صرف پخش برنامه يا موزيکى از صدا و سيماى جمهورى اسلامى ايران، مى تواند دليل مجاز بودن آن باشد؟
جواب :
پخش آهنگ از صدا و سيما، دليل بر مجاز بودن آن نيست و خود مسئولين نيز اعتراف دارند که هنوز صدا و سيما تصفيه کامل نشده است.
سوال 713 :
در صورت امکان مختصراً در مورد اثر تخريبى موسيقى توضيحى بفرماييد، يا کتابهايى را در اين مورد معرّفى بفرماييد؟
جواب :
در تفسير نمونه، ج 17 از صفحه 29 تا 38 مباحث مفيد و جامعى در اين زمينه مطرح شده است.
سوال 714 :
چنانچه سلامت وضعيّت روحى شخصى، در بعضى اوقات، منوط به شنيدن و يا نواختن موسيقى حرام باشد، حکم نواختن و گوش کردن شخص فوق به اين نوع موسيقى چيست؟
جواب :
در صورتى که واقعاً درمان منحصر به فرد باشد، اشکالى ندارد و اين مسأله با مراجعه به اطّباى متخصّص روشن مى شود; ولى از وسوسه هاى نفس و شيطان بپرهيزيد.
سوال 715 :
آيا استماع نوار خواننده هاى ترانه، که فعلاً از مواضع قبلى خود که فساد بوده، دست برداشته و توسّط وزارت ارشاد مجوّز گرفته اند، جايز است؟
جواب :
باز تکرار مى کنيم: کليّه صداها و آهنگ هايى که مناسب مجالس لهو و فساد است حرام، و غير آن حلال است و تشخيص آنها با مراجعه به اهل عرف عام خواهد بود و گرفتن مجوّز از وزارت ارشاد کافى نيست.
سوال 716 :
شنيدن صداى نوار ترانه که از منزل همسايگان يا در وسيله نقليّه ديگران از قبيل تاکسى به گوش مى رسد و مجبور به استماع آن هستيم، چه حکمى دارد؟
جواب :
در صورتى که عمداً گوش ندهيد حرام نيست; ولى وظيفه امر به معروف و نهى از منکر را در آن جا که احتمال اثر دارد، نبايد فراموش کنيد.
سوال 717 :
با توجّه به اين که انگيزه خواننده، انگيزه شنونده، شرايط مکانى (مجلس خاصّ)، شرايط زمانى (زمان مناسب)، در انتخاب لحن و کلام نقش دارد، حکم حرمت غنا متوجّه کدام ناحيه است؟
جواب :
کراراً گفته ايم: کليّه صداها و آهنگ هايى که مناسب مجالس لهو و فساد است حرام، و غير آن حلال است و تشخيص آن با مراجعه به اهل عرف خواهد بود. و انگيزه ها و شرايط زمانى و مکانى در آن تأثيرى ندارد; مانند حرمت شرب خمر که زمانها و مکانها در آن اثر ندارد، جز در موارد اجبار قطعى.
1. شرح اين مطلب را در تفسير نمونه، جلد 17، صفحه 29 به بعد مطالعه فرماييد.