گفتار در صدقه
نصوص بسيارى در استحباب و تشويق مردم بدادن صدقه وارد شده است مخصوصا در اوقاتى مخصوص چون جمعه و عرفه و ماه رمضان ، و نيز بر طوائف مخصوصى چون همسايگان و ارحام حتى در خبر آمده : (هيچ صدقه اى قبول نيست از کسى که رحمى از ارحام او محتاج باشد) و از رسول خدا (ص ) نقل شده که فرمود خدائى که هيچ معبودى جز او نيست به وسيله صدقه يقينا در دو بلا را دفع مى کند و از سوختن و غرق شدن و زير آوار ماندن و از ديوانه شدن جلوگيرى مى کند و تا هفتاد نوع از بلايا را برشمرد - و نيز در حديث آمده که اگر روز را با دادن صدقه افتتاح کنيد نحوست آن روز را دفع کرده ايد و اگر شب را با صدقه آغاز کنيد نحوست شب را دفع کرده ايد، و نيز آمده که صدقه شبانه غضب پروردگار را خاموش و گناه عظيم را محو و حساب را آسان مى سازد و صدقه روز مال را ثمربخش و عمر را طولانى مى کند و هيچ عملى بر شيطان سنگين تر از دادن صدقه به مؤ من نيست و نيز آمده که صدقه در دست پروردگار متعال واقع مى شود قبل از آن که در دست بنده قرار گيرد، و از امام على بن الحسين عليه السلام آمده که هرگاه صدقه ميداد دست خود را مى بوسيد مى پرسيدند چرا دست خود را مى بوسى مى فرمود: براى اينکه صدقه قبل از آن که به دست سائل برسد در دست خدا واقع مى شود.نظير اين مطلب از غير آن جناب نيز نقل شده و از رسول خدا (ص ) روايت شده که فرمود: هر احسانى صدقه است چه به فقير باشد و چه به غير فقير.پس (تا ميتوانيد) صدقه دهيد هرچند که به نيمه خرمائى باشد و از آتش بپرهيزيد هرچند به تکه خرمائى زيرا خداى عزوجل همان اندک را تربيت مى کند و رشد مى دهد آن چنان که دامدار شما گوساله و کره اسب خود را تربيت مى کند و اين رشد دادنش تا روز قيامت ادامه دارد و تا در آن روز آن را به تمام و کمال به صاحبش برگرداند در حالى که از کوهى بسيار بزرگ هم بزرگتر شده ، و رواياتى ديگر که در اين باب ذکر شده است .
مساءله 1 - در صدقه دادن قصد قربت لازم است و بنابراقوى در آن عقد که مشتمل بر ايجاب و قبول است معتبر نيست بلکه به طور معاطات کافى است ، و در نتيجه با هر لفظى و عملى که مال را تحت تسلط و اختيار گيرنده قرار دهد محقق مى شود، البته دهنده آن بايد قصد تمليک مجانى با نيت قربت را داشته باشد تنها چيزى که بعد از آن چه گفته شد معتبر است قبض و اقباض است .
مساءله 2 - بعد از آنکه گيرنده صدقه آن را تحويل گرفت براى دهنده آن جائز نيست بداده خود برگردد و بنابر اصح هرچند که گيرنده از ارحام دهنده نباشد و با او بيگانه باشد.
مساءله 3 - صدقه هاشمى براى هاشمى ديگر حلال است همچنان که براى غير هاشمى بطور مطلق حلال است يعنى حتى زکات واجب و زکات فطره ، و اما صدقات غير هاشمى براى هاشمى تنها در مستحب آن حلال است و اما صدقه واجب او چه زکات مالى باشد و چه بذلى براى وى حلال نيست و اما غير اين دو از واجبات مالى از قبيل مظالم و کفارات و امثال آن ها ظاهر اين است که نظير صدقات مستحبى است که غير سيد هاشمى مى تواند به او بدهد هرچند که نزديکتر به احتياط ندادن و منزه داشتن آنان از چنين اموالى است .
مساءله 4 - در دهنده صدقه چند شرط معتبر است : 1 - اينکه بالغ باشد.پس صدقه کودک حتى ده سال صحيح نيست (در نتيجه گيرنده مالک آن نمى شود).2 - عقل و 3 - محجور نبودن چه اينکه حجرش بخاطر ورشکستگى باشد يا به خاطر سفاهت .
مساءله 5 - در گيرنده صدقه مستحبى فقر و ايمان و حتى اسلام شرط نيست ، پس مى توان به بى نياز هم صدقه داد، و نيز صدقه دادن به کافر ذمى و مخالف در مذهب جائز است هرچند از ارحام دهنده نباشند، بله جائز نيست صدقه را به ناصبى و کافر حربى بدهند هرچند که از ارحام دهنده باشند.
مساءله 6 - صدقه سرى افضل است ، چون در حديث آمده که صدقه پنهانى آتش غضب پروردگار را خاموش مى سازد و شعله گناه را نيز خاموش مى کند آن چنان که آب آتش را مى نشاند، نيز آمده که صدقه پنهانى هفتاد نوع از بلاها را دفع مى کند، بله اگر اين عمل باعث تهمت شود يعنى اطرافيان انسان بگويند فلانى بخيل است تاکنون ديده نشده چيزى به فقيرى بدهد جائز است آن را علنى بپردازد تا از خود رفع تهمت کند و نيز اگر باعث شود که ديگران باو اقتدا کنند و در نتيجه گرفتارى يک تهى دست حل شود علنى دادنش عيب ندارد، و در اين دو صورت پنهان داشتن تاءکيد ندارد، البته اين درباره صدقات مستحبى بود و اما در صدقه واجب بهتر اظهار آن است به طور مطلق ، چه پاى تهمت و اقتداء ديگرى درميان باشد و يا نباشد.
مساءله 7 - کمک کردن و واسطه شدن در اينکه صدقه اى به بيچاره اى برسد مستحب است چون از رسول خدا (ص ) روايت شده که در خطبه اى فرمود: اگر کسى به نيابت از صاحب مال صدقه اى به فقير بدهد نظير اجر صاحب مال را داد حتى اگر واسطه چهل نفر باشد و در دست آنها بگردد تا چهلم آن را به فقير بساند، همه آن چهل نفر اجر کامل را خواهند داشت (نه اينکه اجر صدقه بين آنها تقسيم ) قرآن کريم فرموده (آن چه نزد خدا است ماندنى تر است براى کسانى که تقوا پيشه کنند و احسان نمايند و اهل دانش باشند).
مساءله 8 - خريدن و قبول هبه کردن از فقير آن چه را که او به صدقه گرفته است و به دست آوردن آن به هر طريق ديگر شديدا مکروه است ، بلکه بعضى از فقهاء فتوى به حرمت اين عمل داده اند، بله اگر فقيرى از دنيا برود و صدقاتى که گرفته بارث به وارثش برسد اشکال ندارد.
مساءله 9 - دست رد به سينه سائل زدن و او را محروم برگرداندن کراهت دارد هرچند که به احتمال قوى بى نياز باشد، بلکه بهتر آن است چيزى به او داده شود هرچند اندک .
مساءله 10 - سؤ ال و دريوزگى بدون احتياج کراهت شديد دارد، در صورت حاجت نيز چنين است ، بلکه بعضى در صورت اول قائل به حرمت شده اند، چون در حديث از آن نهى شده است ، در خبر آمده (کسى که قوت سه روزش را دارد و در عين حال از مردم سؤ ال مى کند روز قيامت خدا را ديدار مى کند در حالى که گوشتى بر صورتش نيست .